به گزارش «نماینده» دولت یازدهم اکنون وارد سومین سال از عمر خود شده و همچنان اقتصاد به عنوان اصلی‌ترین موضوع کشور به شمار می‌رود.
اشتغال، بیکاری، موضوع مسکن و مشکلات دیگر همواره از مطالبات جدی مردم بوده و در این راستا حسن روحانی در وعده‌های انتخاباتی خود به حل این مشکل اشاره کرد و البته به تحول در این حوزه در طی ۱۰۰ روز خبر داد.
دولت یازدهم شاید موضوع سیاست‌خارجی، به ویژه مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم‌ها را شاه‌کلید رفع مشکلات اقتصادی می‌دانست اما اکنون که وارد سومین سال عمر دولت شده‌ایم حداقل باید جرقه های آن را شاهد باشیم.
با توجه به موضوع مهم اقتصاد ازجمله کارنامه اقتصای دولت، اقتصاد ایران در شرایط پساتحریم، نامه ۴ وزیر به رئیس‌جمهور و رونمایی از بسته اقتصادی دولت بر آن شدیم تا با جمشید پژویان کارشناس مسائل اقتصادی، عضو شورای برنامه ششم، دبیر کمیسیون اقتصادی دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام و رییس سابق شورای رقابت به گفت‌وگو بنشینیم؛
با توجه به اینکه در سومین سال حضور دولت یازدهم هستیم، مطالبه مردم همچنان رفع مشکلاتی همچون بیکاری و اشتغال است و با توجه به وعده‌هایی که داده شد انتظار می‌رفت این مسائل حل شود به نظر شما آیا این دولت به اهدافش رسیده است؟
پژویان: این دولت در زمینه سیاسی و از نظر مذاکرات به این دلیل که تمام توجهش را بر روی این موضوع گذاشته بوده موفق شده مذاکرات را به یک سرانجامی برساند اما درخصووص اینکه با چه هزینه‌ای این کار انجام شده آن قدر شفاف و آشکار نیست.
بعضی‌ها اعتقادشان این است که هزینه خیلی سنگینی را متحمل شدیم تا به این توافق برسیم و بعضی‌ها اعتقاد دارند که اینطور نیست و این توافق مزایایی دارد که کاملاً آن هزینه را می‌تواند جبران کند، یعنی این توافق پیامدهای مثبتی را به دنبال دارد.
وعده‌های دولت در زمینه اقتصاد محقق نشد
اما از دیدگاه اقتصادی و سیاست‌هایی که در زمینه بحث روابط اجتماعی و بعد در رابطه با رشد اقتصادی وجود دارد آن شعارها و قول‌هایی که دولت داده بود می‌توان گفت که به آنها دست پیدا نکرده است، به خصوص در زمینه مسائل اقتصادی که یکی از شعارهای اصلی دولت بود اما شاهد هیچ پیشرفتی در زمینه شاخص‌های اقتصادی نبودیم.
البته برخی اشاره می‌کنند و خود دولت در این زمینه خیلی تبلیغات می‌کند که قادر بوده تورمی که در اواخر دولت قبل به ۴۰ درصد رسید را مهار کند و آن را پایین بیاورد، اما اگر یک نگاه نظری و اقتصادی به موضوع داشته باشیم می‌بینیم آنچه اتفاق افتاده نتیجه سیاست‌گذاری‌های دولت نبوده بلکه این اتفاق در آن فضا و شرایطی که بود، رخ می‌داد.
یعنی آن تورم حدود ۴۰ درصد به دلیل آغاز تحریم‌های سری جدید و به خصوص تحریم اتحادیه اروپا و آمریکا بود که به دلیل تحریم نفت، بانکی، صادرات، پتروشیمی و تحریم کشتی‌رانی همه این‌ها موجب این شد که با توجه به سهم بالایی که تولیدات نفت در جی دی پی ما دارد و همچنین بقیه مواردی که مورد تحریم قرار گرفتیم درواقع عواملی بود که موجب این جهش در قیمت‌ها یعنی کاهش سمت عرضه اقتصاد و در نتیجه تورم باشد.
حالا این جهش اتفاق افتاده، سال ۹۲ را وقتی که نسبت به سال ۹۱ مقایسه می‌کنیم یک جهش نزدیک ۴۰ درصد قیمت‌ها و افت رشد اقتصادی و حتی منفی شدن آن را داریم، بدیهی است وقتی نفت که سهم عمده‌ای را از تولید ناخالص دارد یک مرتبه تولیداتش به یک سوم کاهش یابد این آثار را خواهد داشت.
قرار بود این تحریم‌ها را اتحادیه اروپا و آمریکا طبق برنامه‌های اولیه‌ای که داشتند همچنان ادامه دهند ولی با آغاز مذاکرات این تداوم افزایش تحریم‌ها متوقف شد و در همان سطح باقی ماند، حتی در بعضی موارد یک نوع گشایش هم به وجود آمد به ویژه در کشتی رانی و پتروشیمی اما شوک جدیدی وارد نشده است.
حالا اگر سال ۹۳ را نسبت به سال ۹۲ مقایسه کنید می‌بینید آن شوک نبوده از این رو به متوسط نرخ تورمی که در بیش از ۳۰ سال گذشته بوده بازمی‌گردیم بعلاوه اینکه کمی رکود شدت گرفته و خود آن هم باعث توقف افزایش قیمت‌ها می‌شود.
سیاست‌های غلط اقتصادی عامل عدم موفقیت دولت در زمینه اقتصاد است
بر این اساس باید گفت آن موفقیتی که دولت امید داده بود در زمینه‌های اقتصادی می‌تواند کسب کند و می‌خواهد کسب کند متأسفانه حاصل نشد و به نظر من دلیلش این بوده که سیاست‌های غلط اقتصادی را در پیش گرفته بوده و به جای اینکه یک مجموعه سیاست‌های مناسب و ساختاری را که اصلاح ساختار اقتصاد ما را در پی داشته باشد را بخواهد طراحی و دنبال کند باز هم یکسری سیاست‌های پولی و سیاست‌هایی که قادر به حل مشکلات ساختاری نیست پرداخته است.
با توجه به اظهارات شما به نظر می‌رسد این دولت برنامه اقتصادی مدونی را ندارد، حال برخی کارشناسان عدم هماهنگی در تیم اقتصادی دولت را عامل این امر می‌دانند؟
پژویان: دقیقاً درست است، در دولت فقدان یک انسجام، همبستگی و پیوستگی در مجموعه دولت جهت هدایت اقتصاد منطبق بر یکسری سیاست‌های ساختاری اقتصادی مشاهده می‌شود و نبود این سیاست‌ها موجب این می‌شود که ما از نظر اقتصادی قادر نباشیم مشکلاتمان را که مشکلات جدی و ساختاری است و از قدیم نبوده حل کنیم.
از آنجایی که مرتباً فشارهای بیشتر و بیشتری به دلیل مشکلات اقتصادی به ما وارد می‌شود چون وقتی یک بدنه اقتصادی ضعیف باشد مثل بدن یک انسان است که به تدریج ضعیف می‌شود و خیلی راحت ویروس‌ها و میرکوب‌ها می‌توانند به این بدن حمله کنند و آسیب بزنند وقتی هم بدنه اقتصاد چار یک ضعف می‌شود در آن مورد هم ما می‌بینیم راحت‌تر بعضی از وقایع اقتصادی یا شوک‌های اقتصادی می‌تواند ورود کرده و در زمینه راهبرد اقتصاد و مسیری که اقتصاد طی می‌کند ایجاد اشکال خواهد کرد.
از رکود خارج نشدیم
آقای دکتر در رابطه با نامه ۴ وزیر سوال اینجاست که گفته می‌شد ما از رکود عبور کرده‌ایم اما در این نامه مطرح شده اگر تدبیری اتخاذ نشود دچار بحران می‌شویم، نظر شما در این زمینه چیست؟
پژویان: اولین مطلب این است که ما واقعاً از رکود خارج نشدیم این‌ها شایعات و یا دلخوشی‌هایی بوده که بخشی از دولت به خود می‌داد و این را بارها گفتم که ما اصلاً سیاست‌های درست و صحیح را برای بیرون رفت از رکود اتخاذ نکردیم.
نامه ۴ وزیر از یک منظر می‌تواند رنگ سیاسی داشته باشد
نامه ۴ وزیر از یک منظر ممکن است مقداری رنگ سیاسی داشته باشد و نشانه‌ای از عدم تفاهم بین تصمیم‌گیران اقتصادی در درون دولت باشد که حالا گروهی که خود را بیشتر متولی مسائل اقتصادی می‌دانند و احیاناً دستشان را از اجرای سیاست‌های اقتصادی کوتاه می‌بینند تصمیم گرفتند این را به صورتی بر ملا کنند تا رئیس‌جمهور را در مقابل اموری قرار دهند که مجبور باشد یک عکس‌العمل نشان دهد. اما از طرفی دیگر آنچه که بدیهی است این است که اقتصاد موقتاً در شرایط رکود بدی قرار دارد که این ۴ وزیر نامه‌ای نوشتند و جوابی هم نگرفتند، یعنی ما شاهد این بودیم که بر فرض این وزرا بخواهند مشکلات اقتصادی را مطرح کنند رئیس‌جمهور جواب می‌داد و دلایلی بیاورد که چنین نیست؛ از این رو باید گفت ککه این به معنای این است که قشنگ پذیرفته شده که ما در یک شرایط رکود اقتصادی هستیم و می‌تواند این به بحران هم منتهی شود.
البته یک جای تعجب هم در اینجا این است که بین این وزراء غیر از آنهایی که به مسائل اقتصادی مربوط هستند، وزیر اقتصاد هم هست که خود متولی مسائل اقتصادی است در واقع انتظار می‌رفت عده‌ای دیگر نامه را به رئیس‌جمهور بنویسند و هشدار به ایشان بدهند و از وی بخواهند یکسری سیاست‌ها را اتخاذ کند به همین دلیل است که گفتم می‌تواند کمی رنگ سیاسی داشته باشد که نشان دهد ایشان کسی گوش به حرفش نمی‌دهد و به همین دلیل این را به این شکل مطرح کرده‌اند
در مذاکراتی که صورت گرفت بر روی موضوع رفع تحریم‌ها تأکید شده است به نظر شما رفع تحریم‌ها تا چه اندازه می‌تواند تأثیرگذار باشد؟
پژویان: از زمان بسته شدن سفارت آمریکا در ایران ما با تحریم‌های آمریکا و غرب مواجه بودیم گاهی این تحریم‌ها محکمتر و گاهی شل‌تر می‌شده، بعد از آن داستان گروگان‌ها کمی تغییر در این تحریم‌ها به وجود آمد ولی به طور کلی این تحریم‌ها به صورت کم و بیش بوده است.
این تحریم اخیر در سال ۹۱ بود که شدیدترین اثر را گذاشت چون در واقع تحریم نفت ایران آن هم در شرایطی که اقتصاد ما بیشتر از همیشه متکی به درآمدهای نفتی بوده و چیزی نزدیک ۱۰۰ میلیارد دلار واردات داشتیم که بخش قالب و شاید ۶۰، ۷۰ درصد کالاهای واسطه‌ای بودند و اقتصاد داخلی به آنها متکی بوده این یک ضربه بسیار محکمی بود که به اقتصاد ما خورد و چون این اقتصاد هم آمادگی نداشته یا به عبارت دیگر طی تمام این سال‌ها اقتصادمان را یک اقتصاد کارآمد و مقاوم تربیت نکردیم باعث شد که این ضربه و فشار برای ما شدیدتر باشد.
رفع تحریم‌ها اقتصاد کشور را دچار دگرگونی نمی‌کند
چقدر برداشتن تحریم‌ها می‌تواند مؤثر باشد؟
پژویان: اشکالاتی که در اقتصاد ما وجود داشته و تشدید شده مشکلات ساختار اقتصاد ما بوده درست است که تحریم‌ها به دلیل اینکه توانستند تتا حدودی مانع کسب درآمدهای دولت از طریق فروش نفت شوند و یا اینکه واردات برخی از کالاها یا ماشین‌آلات را ممنوع کرده و جلویش را گرفته ولی در کل رفع این تحریم‌ها اثر فوری و نزدیکش این است که یکسری از منابعمان که این منابع محدود شده آزاد شود و ما بتوانیم از این‌ها استفاده کنیم و یک نوع تنفس به بودجه دولت و غیره داده شود وگرنه این قادر نخواهد بود اقتصاد ما را دچار یک دگرگونی کند و موجب شود شاهد یک رشد اقتصادی خود به خود بدون اینکه اصلاحات ساختاری انجام دهیم، باشیم.
بسته اقتصادی دولت ممکن است مشکلات جدیدی را ایجاد کند
طی روزهای گذشته شاهد رونمایی از بسته اقتصادی دولت بودیم آیا این بسته می‌تواند برای خروج از رکود مؤثر باشد؟
پژویان: این بسته هیچ تأثیری ندارد و کار خاصی نمی‌کند، نشاط هم ایجاد نخواهد کرد در واقع مثل سیاست‌هایی است که نه قادر است رکود را رفع کند بلکه ممکن است مشکلات جدیدی را ایجاد کند.
در نامه‌ای که رهبر معظم انقلاب در رابطه با تایید برجام به آقای رئیس‌جمهور نوشتتند بر این موضوع تأکید شده است که برداشته شدن تحریم‌ها نباید منجر به واردات بی‌رویه کالاهای مصرفی شود، در این راستا چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
پژویان: قطعاً این موضوع نکته مهمی است که ما قبل از تحریم وارد کننده چیزی نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال بودیم و این یکی از دلایلی بود که ما ضربه خوردیم و این به نظر می‌آید بسیار درست و عاقلانه است که ما تا جایی که می‌توانیم به تدریج این واردات را کمتر کنیم و در مقابل سعی کنیم تولیداتی داشته باشیم که قابل صادر کردن باشد و در قبال آن واردات انجام دهیم نه اینکه وارد کنننده صرف باشیم در مقابل صادرات نفت.
نظر شما