به گزارش «نماینده»، درحال حاضر قیمت ارزان ترین نوشیدنی جهان در ایران سرسام‌آور گران می‌شود؛ به گونه‌ای که قهوه کیلویی ۳۵ هزار تومان به قیمت ۱۲۰ هزار تومان و قهوه فوری با همین قیمت خارجی در ایران بیش از شش برابر گران و حدود ۲۲۰ هزار تومان عرضه می‌شود؛ به راستی نه تنها قهوه هنوز به ذائقه ایرانیان خوش نیامده بلکه قوانین تولید، ‌واردات و صادرات آن نیز در ابتدایی‌ترین مراحل راه تکامل است و نادیده‌شدن حقوق مصرف‌کننده با چنین اخلاف قیمت‌هایی، خود بیانگر این مطلب است.

ایران نیز مانند ایتالیا که عاری از مزارع قهوه است، وارد عرصه تولید محصولات قهوه شده است؛ محصولاتی که تا ۱۲ برابر ارزش افزوده ایجاد می‌کنند؛ گرچه در ابتدای راه هستیم اما این صنعت با توجه به کشورهای آسیایی، آفریقایی، اروپایی و آمریکایی می‌تواند برای کشور ارزآوری خوبی داشته باشد. با این وجود تولید قهوه در کشور مانند بسیاری صنایع دیگر که در شرایط اقتصادی کنونی دچار چالش شده‌اند، با ۳۰ درصد ظرفیت اسمی صورت می‌گیرد؛ البته تولید قهوه به سفارش سایر برندها راه حلی شده برای پرکردن بخشی از این ظرفیت خالی.

بازار قهوه ایران از ابتدا به قدری با اقبال شروع شد که با دریافت استانداردهای بین‌المللی محصولات ایرانی در ابتدای راه به کشورهای اروپایی چون آلمان، بلغارستان و لهستان صادر شد. البته تشدید تحریم‌ها، صنعت قهوه ایران را بی‌نصیب نگذاشت و پیش‌بینی گردش مالی ۲۵ میلیون یورویی قهوه ایرانی در سال ۱۳۹۴ را از واقعیت دور کرد. البته انتظار می‌رود با اجرای توافق ایران با گروه ۵+۱، این میزان گردش مالی در سال ۱۳۹۵ تحقق پیدا کند. در واقع تشدید تحریم‌ها منجر به افزایش تعرفه واردات قهوه ایران در بازارهای صادراتی هدف و از بین رفتن قدرت رقابت قهوه ایرانی شد و وضع تعرفه ترجیحی بین ایران و ترکیه نیز با نادیده گرفته شدن این صنعت در کشور، نه تنها به تولید داخل کمکی نکرد بلکه بیشتر دل همسایه را شاداب کرد!

تولید محصولات قهوه در ایران با سرمایه‌گذاری ایرانیان مقیم خارج و با بهره‌گیری از ماشین‌آلات ایتالیایی (قطب تولید قهوه دنیا) آغاز شده است، با نوعی از سرمایه‌گذاری که مورد توجه مسئولان است اما چنین سرمایه‌گذاری‌هایی با وجود مشارکت ایرانیان مقیم خارج باز هم حقوق مصرف‌کننده را به خوبی تامین نمی‌کند، چراکه "قیمت واقعی" در این صنعت همچنان برای مصرف‌کننده بی‌مفهوم است. حتی وقتی تولید قهوه در ایران می‌تواند راه گریزی برای مصرف‌کننده باشد، تعرفه و عوارض وضع شده برای این میوه قرمز خوش‌رنگ و محصول آن، معادله انصاف در عرضه و تقاضا را به هم می‌زند.

نیروی کار ارزان‌قیمت، و هزینه‌های پایین‌تر انرژی صنایع گوناگون از جمله قهوه را به حدی توانمند می‌کنند که قدرت رقابت به آن می‌بخشند؛ در این بین صنعت قهوه نیز بهره‌مند شده و این مساله هم به کاهش قیمت تمام شده محصولات قهوه دمی و قهوه فوری کمک می‌کند. این مزایا در کنار بهره‌گیری از دانه‌های با کیفیت‌تر قهوه آمریکای جنوبی، محصولات قهوه ایران را نسبت به هندوستان که خود تولیدکننده قهوه است رقابت‌پذیر کرده است؛ هندوستان با دسترسی به قهوه بسیار ارزان‌قیمت عمده بازار را در آسیا و خاورمیانه به ویژه بازار روسیه را در دست دارد.

در سال گذشته بر اساس آمار گمرک بیش از هزار تن دانه قهوه وارد ایران شده که ۹۵۰ تن از آن مربوط به دانه‌های سبز با هدف تولید محصولات قهوه برای تامین نیاز داخل و صادرات بوده است.

۲.۷ برابر ارزآوری در صنعت قهوه

سید رضا حسینی‌ - مدیرعامل کارخانه تولید محصولات قهوه در ایران - در این باره در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به اشتغالزایی و ارزآوری صنعت قهوه تصریح کرد: در ایران در صنعت قهوه ارزش افزوده ایجاد می‌شود؛ به گونه‌ای که ۲.۷ برابر ارز مصرفی برای واردات مواد اولیه، ارزآوری از محل صادرات صورت می‌گیرد؛ در مجموع محصولات قهوه نسبت به مواد اولیه بالغ بر ۱۲ برابر ارزش افزوده بیشتر ایجاد می‌کنند.

وی با اشاره به این‌که تلاش می‌شود سرانه مصرف قهوه در ایران که اکنون کمتر از هزار تن است به ۱۲۰۰ تن برسد، گفت: ۶۰ درصد محصولات قهوه تولیدی در کشور به مصرف صنعتی می‌رسد؛ لوکس شدن قهوه و قرارگرفتن بسته‌های آماده قهوه در ردیف ۱۰ اتفاق خوبی برای تولید داخل است اما با این‌وجود نیاز به سامان‌دهی تعرفه‌ای است. باید توجه داشت که درصورت برداشته شدن تعرفه واردات، ایرانیان از لحاظ کیفیت محصول تولیدی قدرتمند باقی می‌مانند اما از نظر قیمت قدرت رقابت با کالاهای خارجی را ندارند.

این فعال صنعت قهوه با انتقاد نسبت به ظرفیت استفاده درست از قوانین در کشور گفت: قاچاق قهوه به وفور صورت می‌گیرد و این مساله کنترل نمی‌شود لذا قدرت رقابت از تولیدکننده ایرانی گرفته می‌شود.

حسینی با تاکید بر مشکلاتی که ناشی از تشدید تحریم‌ها علیه ایران بودند و سد راه تولید و صادرات قهوه شدند، اظهار کرد: تحریم به عنوان سد راه تولیدکنندگان قهوه ایران بود چراکه کشورها محصول غذایی که ذائقه مردم به طعم آن عادت می‌کند را از کشوری که آزادی عملکرد در مراودات بین‌المللی ندارد و ممکن است پیوسته صادرات نداشته باشد، خریداری نمی‌کنند. علاوه بر این مشکلات صادرات قهوه از کشور ثالث نیز با وجود تحریم‌ها بر هزینه‌های جانبی تولید افزوده بود.

وی با اشاره به واردات دانه سبز از بندر دبی، تصریح کرد: در گذشته کشتی‌های حاوی قهوه مستقیم عازم بندرعباس می‌شدند اما با تشدید تحریم‌ها مقصد کشتی‌ها بندر دبی است و باید از آن بندر کالا را تحویل بگیریم؛ بنابراین قیمت تمام شده محصولات قهوه با تشدید تحریم‌ها افزوده شد. درحال حاضر ایران از ویتنام، اندونزی، برزیل و هند دانه سبز قهوه وارد می‌کند.

حسینی همچنین با اشاره به فرم A ترکیه و خروج ایران از لیست مشمولین این فرم، گفت: بر اساس فرم A ترکیه، صادرات محصولات کشورهای درحال توسعه از حدود سه درصد تخفیف گمرکی برخوردار می‌شدند اما ایران از دوسال پیش از لیست کشورهای فرم A خارج شدو درنهایت در قرارداد تعرفه ترجیحی بین ایران و ترکیه از قهوه یاد نشد لذا صادرات قهوه به ترکیه هم با چالش قیمتی مواجه شد.

سامان شفیعی، دیگر فعال صنعت قهوه نیز با رضایت از تعرفه بالای واردات محصولات بسته بندی شده قهوه تاکید کرد: تعرفه ۴۵ درصدی شامل محصولات بسته بندی قهوه و نه دانه‌های قهوه می‌شود. این تعرفه کمک می‌کند تا کشور خارجی با توجه به هزینه بالای قهوه در ایران، تکنولوژی را به کشورمان وارد، محصول قهوه را در ایران تولید، بسته بندی و عرضه کند که این امر اشتغالزایی بیشتر را به همراه دارد.

وی افزود: فعالان صنعت قهوه درخواست دارند قهوه نیز در لیست تعرفه ترجیحی بین ایران و ترکیه دیده شود. لیست تعرفه‌ترجیحی بدون بررسی کارشناسانه تدوین شده و درحالی که قهوه ایرانی سال‌ها به ترکیه صادر می‌شد، اصلا لحاظ نشده است!

این فعال صنعت قهوه تاکید کرد: ایران در زمان فروپاشی روسیه می‌توانست بازار روسیه را بدست آورد اما عملکرد مطلوبی در این زمینه نداشت، همچنین در زمان تحریم‌ها نیز جدیت نداشتیم بنابراین ترکیه بازار محصولات غذایی روسیه را دردست گرفت. ایران پس از ۱۲ سال هنوز نتوانسته است قرارداد قرنطینه با کشور روسیه ببندد؛ بخش خصوصی در زمینه کشف بازارها می‌تواند به دولت کمک کند.

مراحل تولید و فرآوری قهوه

درحال حاضر ۱۰ کشور نخست تولیدکننده قهوه جهان، برزیل، ویتنام، کلمبیا، اندونزی، اتیوپی، هند، هندورابی، اوگاندا، مکزیک و گواتمالا هستند. ایران نیز میوه قهوه را از کشورهای نزدیک به خط استوا چون امریکای جنوبی، هند، ویتنام و ... وارد و محصولات نهایی آن را تولید می‌کند.

بر این اساس میوه‌های قرمز قهوه به صورت دستی از درختان چیده می‌شوند، سپس دانه‌ سبز قهوه که از درون میوه بدست می‌آید، تمیز شده، دانه‌ها برشته می‌شوند؛ پس از برشته شدن مسیر تولید دو شاخه شده و راه تولید قهوه دم‌کردنی و قهوه فوری جدا می‌شود. قهوه‌های دم‌کردنی پس از آسیاب دانه‌های برشته شده آماده می شود اما قهوه فوری مسیر طولانی‌تری را در پیش دارد به گونه‌ای که پس از خرد شدن دانه‌های قهوه، دانه‌های خرد شده عصاره گیری و عصاره‌ها جدا می‌شوند، سپس شفاف‌سازی و تغلیظ صورت می‌گیردو پس از تغلیظ عصاره هیدرولایز و تولید کنسانتره قهوه، عصاره آروما که جدا شده بود، افزوده می‌شود و به دو روش بهره‌گیری از گرما یا سرما قهوه فوری تولید می‌شود. البته تکنولوژی انجماد با توجه به مناسب‌تر بودن قیمت برق در اروپا و گرانی تجهیزات هنوز وارد ایران نشده و از شرکت خارجی جوینت شرکت ایرانی دریافت می‌شود اما تکنولوژی برج خشک با درنظر گرفتن ارزانی قیمت گاز در صنعت قهوه از اقبال خوبی برخوردار است. پس از تولید محصولات قهوه، علاوه بر انجام آزمایشات میکروبی در فاصله زمانی کم چندین‌بار در روز طعم قهوه توسط کارشناسان خبره مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و کیفیت محصول سنجیده می‌شود.

بازارهای هدف صادراتی محصولات قهوه ایران انگلیس، آلمان، ترکمنستان، ارمنستان، افغانستان، امارات، عراق، لبنان، سوریه، آذربایجان، لهستان، آلمان، بلغارستان، یونان، بلاروس و سنگال هستند. در زمان تشدید تحریم‌ها صادرات قهوه به کشورهایی چون سنگال که مستعمره فرانسه است همچنان ادامه پیدا کرد.