«نماینده» ؛ فریدون عباسی/ یکی از مسئولین فعلی در حضور نمایندگان محترم مجلس و در کمیسیون ویژه بررسی برنامه جامع اقدام مشترک نکاتی را مطرح نموده اند که توجه به متن شماره ۱ و مباحث زیر می تواند در بررسی و فهم بهتر آن نکات موثر باشد.

۱)      در بازه زمانی از سال ۶۵ تا ۷۵ امکان کسب دانش فنی و انتقال فناوری برای ج. ا.ا فقط از برخی کشورها میسر بود و در حوزه فناوری های خاص و بخصوص هسته ای محدود به یک یا چند کشور خاص می شد.

۲)      عزیزانی که نامی از آن ها برده نمی شود و حتما اجر آن ها نزد خداوند متعال محفوظ است با تلاش فراوان اطلاعات علمی و فنی لازم را تهیه و در اختیار متخصصان داخل کشور قرار دادند.

۳)      لشکر علمی جوان، متعهد و با انگیزه‌ی تربیت شده توسط اساتید مومن و وفادار به نظام، همزمان به میدان آمد. اطلاعات کسب شده از خارج کشور را بررسی و با آموخته های خود ممزوج و به روز نمودند. تجارب نظری و تجربی دوران دفاع مقدس در حوزه های ساخت و تولید، مدیریت دانش، مدیریت فناوری، راه و ساختمان و ... به کار گرفته شدند. طرح راکتور بازبینی شد. و مطابق آخرین استانداردهای در دسترس پس از تکمیل طراحی، ساخت آن آغاز شد.

۴)      رشته کارشناسی ارشد و دکترای مهندسی هسته ای در کشور راه اندازی شد و این راکتور شرائطی را فراهم ساخت که تحقیقات اساتید و دانشجویان این حوزه در رفع نیازهای کشور باشد و امکان عمق بخشیدن به دانش و فناوری در کشور بیشتر فراهم شود.

۵)      تمرکز در طراحی و ساخت این راکتور باعث شد متخصصان سایر حوزه ها با استانداردهای هسته ای و سطح بالاتری از ایمنی صنعتی آشنا و کار آزموده شوند. ساخت محفظه اصلی راکتور که مجتمع های سوخت (قلب راکتور) در آن قرار می گیرند یک نمونه است.

۶)      تجارب کشور در حوزه های مکانیک، مواد، متالورژی، شیمی، مهندسی شیمی، فیزیک تجربی، مهندسی برق و ... در تحقیقات، طراحی و ساخت غلاف زیرکونیومی سوخت، قرص ها، میله ها، و مجتمع های سوخت هسته ای به کار گرفته شد.

۷)      تجارب حضور در اصلاح و تکمیل، مشارکت در راه اندازی، رفع عیب و بهره برداری ایمن از نیروگاه اتمی بوشهر آماده تزریق به استعداد فراهم شده در راکتور اراک بود.

۸)      ساختمان ها، تاسیسات و تجهیزات لازم ساخته شدند. آنچه باید، خریداری شد. محفظه اصلی از کارخانه به خنداب اراک منتقل شد. کسی موفق نشد در کارخانه و یا در مسیر حمل به آن آسیبی برساند. محفظه در جای خود و در ساختمان ایمن بتونی گنبدی شکل قرار گرفت.

۹)      مقرر بود در راه اندازی، از تجارب نیروگاه بوشهر استفاده شود. به این منظور ۱۵۰ مجتمع سوخت مجازی(مجتمع هائی با ساختار و هندسه سوخت اصلی که بجای قرص های اورانیوم از قرص های سرب استفاده شده است) ساخته شد.

۱۰)   مقرر بود با قرار دادن مجتمع های سوخت مجازی در محفظه اصلی، ماشین سوخت گذار (روبات) طراحی و ساخته شده در ایران آزمایش شود. محفظه با آب معمولی پر شود. فشار محفظه بالا برده شود. آب درون محفظه گرم شود. شرائط مختلف بدون وجود سوخت اصلی و آب سنگین بررسی و داده برداری های لازم برای حصول اطمینان از صحت عملکرد اجزاء، اخذ و تحلیل شوند.

۱۱)   قرص های سوخت با غنای طبیعی تولید شدند. یک غلاف زیرکونیومی به طول شصت سانتی متر انتخاب شد. قرص های سوخت درون آن قرار گرفت. درپوش آن با لیزر جوش داده شد. با اشعه ایکس و فرا صوت، صحت جوشکاری و غلاف تأیید شد. به آژانس اطلاع داده شد. برای پرتودهی در راکتور تهران قرار گرفت تا در برابر تابش ذرات نوترون و تابش گاما قرار گیرد. با این کار مقدمات بررسی آسیب پرتوئی سوخت های ساخت کشور در حد امکانات موجود فراهم شد.   

۱۲)   با توجه به تجربه بدست آمده از میله سوخت شصت سانتی متری در متخصصان کشور این انگیزه بوجود آمد که تا زمان ساخته شدن مجتمع های سوخت صفحه ای با غنای بیست درصد نسبت به استمرار کار راکتور تهران برای تولید رادیودارو اقدام نمایند. به این منظور یک مجتمع سوخت میله ای با غنای سه و نیم درصد با قابلیت حرکت میله های کنترل در آن، و با ابعاد  خارجی مجتمع های سوخت تهران ساخته و در قلب راکتور قرار گرفت. با این کار امکان روشن کردن ایمن راکتور با استفاده از سوخت های مصرف شده برای مدت کوتاه فراهم شد.

۱۳)   یک مجتمع دیگر، با سوخت های میله ای با غنای سه و نیم درصد بدون امکان ورود میله های کنترل نیز ساخته شد تا با اتصال حسگرهای مختلف اندازه گیری های لازم از تغییرات آن ممکن باشد. این مجتمع نیز در قلب راکتور تهران مورد آزمایش قرار گرفت. این گونه فعالیت باعث شد که بشود از راکتور تهران در یکی از مهمترین مأموریت های آن که آزمایش مواد هسته ای می باشد استفاده شود.  لذا امکان آزمایش سوخت های مشابه راکتور اراک و راکتور بوشهر در راکتور تهران فراهم شد.

۱۴)   یک راکتور آب سنگین صفر قدرت در اصفهان وجود دارد. برای آزمایش سوخت های راکتور اراک در محیط آب سنگین،  پس از انجام محاسبات هسته ای لازم، سی و شش مجتمع سوخت با غنای طبیعی مشابه سوخت راکتور اراک و با ارتفاع تا حدی کوتاه تر ساخته شد. این سوخت ها به جای سوخت های قبلی در راکتور قرار گرفتند. راکتور صفر قدرت با این تغییر سوخت با موفقیت راه اندازی و شرایط آزمایش سوخت های اصلی راکتور اراک در راکتور صفر قدرت فراهم شد. مقرر بود این سوخت ها یک سال پرتو دیده و از صحت ساخت قرص های سوخت، غلاف زیرکونیومی و سازه نگهدارنده آن ها اطمینان حاصل شود.

۱۵)   این شجاعت های علمی و کار مداوم متخصصان باعث شد صفحه های سوخت بیست درصد تولید شده و مجتمع های سوخت تهران به تعداد مورد نیاز ساخته شوند و در اختیار راکتور تهران قرار گیرد. جالب توجه است که در مورد سوخت راکتور تهران هیچ صحبتی از استاندارد نبودن و نداشتن گواهینامه (لیسانس) تولید سوخت در ایران نمی شود و از آن به عنوان افتخار ملی نام برده می شود. در صورتیکه از نظر فنی و رعایت استانداردها، ساخت سوخت تهران از پیچیدگی بیشتری  نسبت به سوخت راکتور اراک برخوردار است.

۱۶)   با توجه به موارد فوق الذکر بر همگان روشن است مجموعه ی مغزهای متفکر هدایت کننده ی ساخت و راه اندازی راکتور اراک با تکیه بر توانمندی داخل کشور و در شرایط تحریم به ایمنی راکتور و بخصوص تولید سوخت آن و انجام آزمایش های لازم برای صحت عملکرد سوخت اهتمام ورزیده اند.

۱۷)   با قرار دادن سوخت های اصلی در راکتور اراک و پر نمودن محفظه از آب سنگین شرایط راه اندازی مقدماتی راکتور فراهم می شد. برای راه اندازی مطمئنا راکتور در توان پایین شروع به کار می نمود. گرما و فشار ایجاد شده از فرآیند هسته‌ای این امکان را فراهم می کرد که مجتمع های سوخت در شرایط واقعی آزمایش شود. فرآیند هسته ای باعث بوجود آمدن پاره های شکافت پرتوزا می شود.  در اثر نقصانی در غلاف های سوخت، این پاره های شکافت به خارج از غلاف نشت می کنند. پایش میزان پرتوزایی آب خنک کننده راکتور شاخصی برای نشت پاره های شکافت است. این کار در همه راکتور ها در زمان راه اندازی مقدماتی انجام می شود. تا کنون نشت مواد پرتوزا از مجتمع های سوخت راکتورهای دیگر گزارش شده است.

۱۸)   با انجام آزمایش های مکرر در فشارها و دماهای مختلف و گذشت زمان مطابق با استانداردهای راه اندازی، بتدریج توان راکتور تا مقدار بیشینه یا نامی آن یعنی چهل مگاوات افزایش داده می شود.  

۱۹)   اگر در موقع کار هر راکتوری، به هر نحو اشکالی بوجود آید، سیستم های خودکار ایمنی راکتور وارد عمل می شوند. علاوه بر آن همواره افراد متخصص نیز در اتاق کنترل نظاره گر چگونگی عملکرد راکتور می باشند. لذا بوجود آمدن حادثه در راکتور ها بندرت اتفاق می افتد.

با توجه به آنچه که در قسمت اول و دوم این یادداشت نوشته شده، تشبیه کردن حادثه احتمالی در راکتور اراک با حادثه بوجود آمده در راکتور چرنوبیل (که در اثر انجام آزمایش های غیر استاندارد که در طراحی آن راکتور پیش بینی نشده بود، صورت گرفت) با منطق سازگار نمی باشد. بهتر است مطرح کننده این موضوع نسبت به تصحیح گفتار خود اقدام نماید.