به گزارش نماینده دکتر حمیدرضا محمدی خالصی‌فرد، در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایبنا، درباره وضعیت و جایگاه نقد کتابهای علمی در ایران اظهار کرد: در بررسی وضعیت نقد کتابهای علمی باید توجه داشته باشیم که صنعت نشر دانشگاهی ما بیشتر در مقام مترجم آثار علمی است، بنابراین نقد کتابهای علمی به نقد ترجمه منابع این حوزه مربوط می‌شود.
شمارگان پایین نشریات علمی
وی در ادامه با اشاره به وضعیت انتشار نشریات نقد کتابهای علمی در کشور افزود: نقد کجا منتشر می‌شود و آمار مخاطبان آن چه میزان است؟ به‌نظر می‌رسد مخاطبان نقد کتابهای علمی را مخاطبان کتابهای علمی تشکیل می‌دهند و نقد کتابهای حوزه‌هایی مانند ادبیات، هنر و اجتماعی جامعه گستره‌تری دارد، البته نشریات علمی نیز در شمارگان کمتری منتشر می‌شوند.
خالصی‌فرد وجود نشریه تخصصی نقد را در میزان رشد نقد کتابهای علمی موثر دانست و گفت: در حال حاضر نشریه نجوم از معدود نشریات علمی است که در شمارگان قابل توجهی منتشر می‌شود. پیگیری رفع جای خالی یک نشریه با محوریت نقد، موضوعی قابل توجه است.
نقد کتاب، فقط بخشی از یک نشریه است
سرپرست دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، درباره ارتباط بین تعداد اندک نقدهای مکتوب علمی با تعداد نشریات تخصصی نقد علمی در کشور تصریح کرد: چندان معتقد نیستم که هرچه میزان نقد مکتوب افزایش پیدا کند، تعداد نشریات نقد علمی نیز افزایش پیدا خواهد کرد، چراکه نشریه براساس تعداد نقد منتشر نمی‌شود، بلکه نشریه با توجه به مخاطب اصلی منتشر می‌شود و نقد کتاب فقط بخشی از یک نشریه را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین به‌نظر می‌رسد در ابتدا باید نشریه با شمارگان بالا وجود داشته باشد، تا نقد در آن منتشر شود.
پژوهشگران با مستندسازی بیگانه‌اند
عضو انجمن اپتیک و فوتونیک ایران، در ادامه درباره دلایل تعداد اندک تولید نقد علمی در قالب مکتوب گفت: فرهنگ مستندسازی چندان در جامعه پژوهشگران ما وجود ندارد، یعنی بیشتر ترجیح می‌دهیم به‌صورت شفاهی دیدگاه‌های خود را ارایه دهیم؛ هرچند که مکتوب کردن یک هنر است.
خالصی‌فرد ادامه داد: به‌نظر می‌رسد، وجود و دغدغه مخاطب کتاب، در افزایش تمایل منتقد در مکتوب کردن نظراتش موثر است؛ منتقد باید ببیند که چقدر نقد در انتخاب مخاطب نقش دارد؟ همه ما پیش از خرید یک تلویزیون، دیدگاه افراد حرفه‌ای و دیگر استفاده‌کنند‌گان محصول را بررسی می‌کنیم. اما آیا بازار حوزه نشر ما فضایی را برای مخاطب فراهم کرده که مخاطب حق انتخاب و تحقیق داشته باشد؟
وی با مقایسه میزان حق انتخاب میان مخاطبان آثار علمی و ادبی اظهار کرد: مخاطب کتابهای رمان با ترجمه‌های مختلف، توانایی انتخاب بیشتری دارد، چراکه نقدهای مختلفی درباره ترجمه‌های متنوع در نشریات ادبی وجود دارد، اما وضعیت در حوزه علوم متفاوت است.
انتشار نشریات علمی، وظیفه انجمن‌های علمی است
سرپرست دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، در ادامه درباره نهاد‌های موثر در تولید نشریات تخصصی علمی گفت: نشریات علمی را باید انجمن‌های علمی تولید کنند و نهاد‌های دولتی نباید در فرایند انتشار این نشریات دخالت کنند. البته باید توجه داشت که وظیفه یک نشریه علمی فقط انتشار نقد نیست، یعنی یک نشریه 100 صفحه‌ای باید هفت تا هشت صفحه نقد منتشر کند و لزومی ندارد همه محتوای یک نشریه علمی، نقد کتابهای علمی باشد، چراکه مخاطب به دنبال محتواهای متنوعی در یک نشریه است.
عضو انجمن اپتیک و فوتونیک ایران، درباره چیستی نقد کتابهای علمی ادامه داد: وقتی کتابهای تالیفی در حوزه علوم اندک است و ترجمه در این حوزه بخش عمده تولید کتاب را تشکیل می‌دهد، با دو پرسش مواجه هستیم که آیا به دنبال نقد اصل کتاب هستیم یا ترجمه برای نقد، هدف منتقد است؟
جریان نقد به عامل عرضه و تقاضا وابسته است
خالصی‌فرد تصریح کرد: تعداد نقدهای علمی اندک و کتابهای علمی بی‌کیفیت نیز در بازار زیاد است، بنابراین در صورت تقویت جریان نقد کتابهای علمی، نقد کیفی ترجمه این آثار امکان بیشتری برای بروز خواهند داشت.
عضو هیات علمی دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، درباره نقش ناشران تخصصی در تقویت جریان نقد کتابهای علمی یادآور شد: چه کسی جز ناشر می‌تواند کیفیت ترجمه یک اثر را محک بزند؟ تعداد ناشران معتبر کتابهای علمی ما بسیار محدود است و همین عامل نیز در نقد موثر است. در حقیقت جریان نقد به عامل عرضه و تقاضا وابسته است. یعنی چقدر مخاطبان تمایل به مطالعه نقد دارند، تا بر این اساس کتابهای موردنظر خود را انتخاب کنند.
مروری بر پرونده
مدیر پژوهشکده پوشش‌های سطح و فناوری‌‌های نوین، با اشاره به اهمیت ایجاد جریان نقد علمی در کتابهای تخصصی گفت: جامعه دانشگاهی برای نقد منابع دانشگاهی انگیزه ندارد.
سردبیر فصلنامه نقد علوم محض و کاربردی معتقد است که برای تاثیرگذاری جریان نقد، وجدان بیدار جامعه و مجازات‌های قانونی باید به‌عنوان اهرم‌های بازدارنده عمل کنند.
مدیر خانه نقد کتاب ایران معتقد است که نقد بیشتر درباره یک اندیشه یا تحلیل یک اندیشه ارائه می‌شود که متاسفانه در حوزه علوم و فنون ما تولیدکننده اندیشه نیستیم و بیشتر داشته‌های ما اکتسابی است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به لزوم تغییر ساختار نظام آموزش عالی گفت: منتقد کتابهای علمی، باید از مشوق‌های معنوی بهره‌مند شود.
استاد دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف، معتقد است که نقد کتاب جزو وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست و این وزارتخانه فقط می‌تواند نقش حامی را در جریان نقد کتابهای علمی بازی کند.
عضو هیات علمی و مدیر پیشین دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه کردستان با انتقاد از وضعیت نقد کتابهای علمی گفت: شکل فعلی نقد در کشور ما، دانش یا اطلاعاتی را به مخاطب ارائه نمی‌کند درحالی‌که نقد باید مخاطب را به مطالعه متن اصلی مشتاق کند.
مدرس دانشگاه تهران، با اشاره به تمایل جامعه دانشگاهی به انتشار مقاله به جای تالیف کتاب گفت: منتقد صاحب‌نظر کتابهای علمی به دلیل بی‌توجهی به مقوله تولید کتاب بسیار اندک است؛ به طوری‌که برای پیدا کردنش نیازمند ذره‌بین هستیم.
عضو هیات علمی دانشکده علوم زیستی دانشگاه خوارزمی و نویسنده نقدهای علمی در نشریات اروپایی، با انتقاد از نبود آمادگی برای پذیرش نقد در برخی مولفان کتابهای علمی ایران گفت: برخی مولفان حتی در به‌کارگیری نشانه‌های ویرایشی مانند نقطه و ویرگول هم دچار مشکلند.
عضو هیات علمی سازمان انرژی اتمی، با اشاره به نقش مخاطب در تقویت جریان نقد کتابهای علمی گفت: بیشتر مخاطبان به دنبال متن متفاوت نیستند، به‌عبارت دیگر کتابهای فاخر حوزه علم مشتری ندارند.
استادتمام پژوهشگاه شیمی و مترجم اثر برگزیده کتاب سال در سال 86، با اشاره به نبود نشریه‌ای برای انتشار نقد کتابهای علمی در کشور گفت: انجمن‌های علمی و ناشران، در ایجاد و تقویت جریان نقد کتابهای علمی موثرند.
مدرس دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است که برای پیشرفت در حوزه نقد کتابهای دانشگاهی، فرهنگسازی از هر چیزی مهمتر است؛ روزنامهها، خبرگزاریها، مجلات و تمامی وسایل ارتباط جمعی باید پیشگامان فرهنگسازی براي نقد باشند.
بهمن حاجی‌پور، رئیس مرکز نشر دانشگاهی، معتقد است که دانشگاه‌های ما براساس حلقه‌های علمی شکل نگرفته‌اند، بنابراین دیدگاه افراد شبیه یکدیگر است و تا زمانی‌که شبیه یکدیگر فکر می‌کنیم، جریان نقد ایجاد نخواهد شد.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی مواد دانشگاه خواجه‌نصیر‌الدین طوسی و استاد نمونه کشوری در گروه مهندسی مواد، با تاکید بر لزوم توجه به امر پژوهش در حوزه فنی و مهندسی گفت: فقر در حوزه پژوهش در میزان تولید نقد کتابهای علمی موثر است.
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی-آموزشی معلمان فیزیک ایران، معتقد است که نقد علمی در جامعه ریشه‌دار نیست، چراکه سابقه تالیف با رویکرد علم نوین در کشور به پنج دهه نمی‌رسد.
مترجم اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، با انتقاد از داوری‌های علمی آثار تخصصی گفت: با وجود سازماندهی و چارچوب مناسب نقد، یک اثر علمی می‌تواند در حد بررسی جمله‌های یک کتاب پیش رود.
استادیار گروه فيزيک دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، معتقد است تا نقد کتابهای علمی به‌صورت یک نیاز دیده نشود، هرگونه حمایت از سوی نظام آموزش عالی چندان تاثیرگذار نخواهد بود.
رئيس پژوهشكده علم‌سنجی و تحليل اطلاعات درباره کم رونق بودن بازار نقد معتقد است که نباید تقصیر را گردن دانشگاه‌ها و سایر نهادها انداخت. وی بر این باور است که مدرس دانشگاه باید ابتدا کتاب را بخواند، نقد کند، سپس آن‌را در جایی به چاپ برساند. وقتی کتابی خوانده نمی‌شود، نقد کردن معنایی ندارد.
محمد‌رضا تابش‌پور، عضو هیات علمی دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی شریف، با بیان این مطلب که تقویت جریان نقد نیازمند فرهنگسازی است گفت: کتابهای لایق نقد ظرفیت نامزدی کتاب سال را دارند.