به گزارش نماینده به نقل از شبستان، این روزها استفاده از برنامه های تلفن همراه همچون وایبر، واتس آپ و ... بشدت در جامعه رایج شده و می توان ادعا کرد که به یکی از اصلی ترین راه های ارتباطی بدل گشته است، اگرچه می توان از آنها استفاده های مفید و موثر نیز داشت اما پیامدهای منفی و آسیب های آنها نیز اجتناب ناپذیر است. از این رو باامید نیک داد، سردبیر فصلنامه "پژوهش‌نامه تربیت تبلیغی" گفتگویی در خصوص تکنولوژی و آسیب های احتمالی آن بر فرهنگ و سبک زندگی انجام داده ایم؛ گفتگوی ما را با این کارشناس ارشد فلسفه اخلاق می خوانید:
رسانه چیست و به چه منظوری از آن بهره برداری می شود؟
رسانه در عصر حاضر جزء اساسی‌ترین دانشهای بشری است که توانسته به عنوان عنصری کلیدی و تعیین کننده، دنیای کنونی را در عین وابستگی تحت‌الشعاع خود قرار دهد. رسانه یا Media به معنی رساندن است و رسانه‌ها به ابزارهای انتقال پیام ها از فرستنده یا فرستندگان به مخاطب یا مخاطبان گفته می‌شود؛ که شامل روزنامه، کتاب، رادیو، تلویزیون، ماهواره، فناوری‌های نوین ارتباطات و اطلاعات و اینترنت و...، است.
رسانه به سبب داشتن ویژگی‌هایی همچون سرعت انتشار، نظم انتشار، گستردگی حوزه انتشار، تداوم انتشار، فراگیری و پوشش مخاطبان، دستیابی به قضاوت و داوری مخاطبان انبوه و آسانی دسترسی و هزینه ناچیز داری نقش و اهمیت بسیار مهمی در عصر حاضر هستند. از این میان بعد از ماهواره، اینترنت و فضای سایبری نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. یکی از دلایل اقبال افراد به اینترنت از سوی عموم مردم وجود شبکه‌های اجتماعی زیادی است که روز به روز نیز بر تعداد آنها افزوده می‌شود.
شبکه های اجتماعی که به آن اشاره کردید با چه هدفی فعالیت می کنند و چگونه؟
هزاران شبکه اجتماعی در فضای مجازی فعال هستند که هر یک بر مبنای موضوعی خاص راه‌اندازی شده است. موضوعاتی از قبیل انگیزه‌های شغلی و حرفه‌ای، دوست‌یابی، علایق مشترک در حوزه‌های مختلف، زبان مشترک، دین مشترک و ...، است. شاید تأسیس این شبکه‌ها به یک دهه یعنی سال ۱۹۹۷ برگردد. به وجود آمدن شبکه‌های اجتماعی متعددی در فضای مجازی در عین داشتن قابلیت‌های مفید، دارای آسیب‌های فراوانی در سطح جوامع مختلف و همچنین بروز ناهنجاری‌های زیادی در بین افراد جوامع شده است. شاید در سال‌های قبل برای استفاده و عضو شدن در این شبکه‌های اجتماعی نیاز به داشتن سیستم رایانه و اینترنت پرسرعت بود ولی در حال حاضر با پیشرفت فناوری‌های نوین این کار به سهولت و آسانی بیشتری انجام شود.
از جمله این شبکه‌ها می‌توان به شبکه‌های اجتماعی تلفن همراه مانند تانگو، واتسآپ، وی چت و وایبر ...، اشاره کرد. یکی از ویژگی‌های بارز این شبکه‌ها ارسال پیام رایگان است که برای افراد هیچ هزینه‌ای را در بر ندارد؛ اما اینکه نرم‌افزارهای تلفن همراه چیست و چرا و چه کارایی دارند، مورد سؤال افراد زیادی قرارگرفته است. بسیاری بر این باورند که این نرم‌افزارها با هدف سودجویی از کاربران خود چه در زمینه مالی و چه در زمینه‌های دیگر از جمله فرهنگی و جاسوسی مورد استفاده قرار تأسیس شده‌اند. در حقیقت با اهداف استعمار و سودجویی از دیگر کشورها تهیه و ساخته شده‌اند.
کاربران زیادی با انگیزه‌ها و اهداف گوناگون، از جمله ارتباط با نزدیکان و دوستان، پیدا کردن دوستان قدیمی، تشکیل گروه‌ها و جماعت‌های آنلاین، دریافت و ارسال اطلاعات، رقابت در بازی‌های آنلاین، جست‌وجوی فایل‌ها و محتواهای مورد نیاز و...، از این رسانه‌ها و نرم‌افزارها استفاده می‌کنند. در واقع یکی از عوامل محبوبیت رسانه‌های اجتماعی این است که به طیف وسیعی از خواسته‌ها، اهداف و انگیزه‌های افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها پاسخ می‌دهد و به آنها قدرت خلق و تولید می‌دهد.
از جمله این نرم‌افزارها می‌تواند به نرم‌افزار واتسآپ اشاره کرد. واتسآپ یک سرویس پیام‌رسانی (چت) برای تلفن‌های همراه و پیام‌رسان سامانه‌ای نرم‌افزاری برای گوشی‌های هوشمند است. این پیام‌رسان از ارتباط دیتا یا وای‌فای برای فرستادن پیام استفاده می‌کند. واتس‌اپ و نرم‌افزارهای شبیه به آن، امروزه با گسترش اینترنت همراه، جایگزینی برای اس‌ام‌اس یا پیام‌های متنی کلاسیک شده‌اند. به وسیله این نرم‌افزار در یک ساعت صد‌ها پیام می‌توان ارسال کرد. علاوه بر قابلیت فرستادن متن، می‌توان فایل‌های عکس، صوت، ویدئو و موقعیت جغرافیایی گوشی فرستنده را به‌وسیله‌ی جی‌پی‌اس و آنتن‌های تلفن همراه نیز از طریق واتس‌اپ ارسال کرد. واتس‌اپ اطلاعات کاربر و مخاطبان را از آدرس‌بوک تلفن همراه می‌خواند و نیازی به وارد کردن لیست مخاطبان در نرم‌افزار نیست.
وایبر یکی از نرم افزارهایی است که این روزها به راحتی در اختیار کاربران قرار گرفته و در واقع یکی از عناصری است که می توان به وسیله آن به سهولت در دنیای مجازی گام نهاد؛ در خصوص این نرم افزار و کاربرد آن بیشتر توضیح دهید و اینکه چه استفاده های مثبت یا منفی می توان از آن کرد؟
وایبر یک نرم‌افزار مالکیتی چندسکویی پیام‌رسان فوری صدا روی پروتکل اینترنت برای تلفن‌های هوشمند است. علاوه بر پیام‌رسانی متنی، کاربران می‌توانند به تبادل تصاویر، ویدئو و پیام‌های رسانه‌ای بپردازند. وایبر روی شبکه‌های نسل سوم شبکه تلفن همراه، پروژه مشارکتی نسل سوم شبکه‌ی تلفن همراه و وای‌فای کار می‌کند. برای ثبت‌نام در این برنامه، باید شماره تلفن همراه شخص به آن اعلام شود و توسط یک پیام کوتاه، کد ورود به برنامه به کاربر اعلام می‌شود. وایبر با استفاده از دفترچه تلفن موجود در تلفن همراه، سایر افرادی که نرم‌افزار فوق را نصب کرده و در دفترچه تلفن قرار دارند را شناسایی کرده و آنها را در لیست دوستان در نرم‌افزار فوق قرار می‌دهد. «وایبر مدیا» شرکتی قبرسی است. مدل چرخه‌ی سرمایه‌ی شرکت نامعلوم است. این شرکت هیچ درآمدی ندارد، اما در سال ۲۰۱۳ اعلام کرد اقدام به فروش شکلک در نرم‌افزار خود می‌کند. نگرانی‌ها در مورد خاستگاه اسرائیلی این نرم‌افزار توسط خیلی از وبلاگ‌نویسان در دنیای عرب مطرح شده بود؛ با این باور که احتمال دارد در جاسوسی دخالت داشته باشد.
تانگو و وی چت چطور؟
این نرم‌افزار کاربردی چندسکویی (Cross platform) برای تلفن‌های هوشمند است که به‌وسیله‌ی «تانگو ام‌ای» در سال ۲۰۰۹ گسترش یافته است. تانگو نرم‌افزاری محبوب در شبکه‌های نسل سوم و نسل چهارم تلفن همراه و وای‌فای است. در میان برنامههای اندروید، تانگو رتبه چهاردهم را از نظر دریافت از سوی کاربران داشته است و از سوی پی‌سی مگ، به‌عنوان ساده‌ترین نرم‌افزار گپ با حمایت گسترده از آن نام برده شده است. اما متأسفانه مسئله‌ای که بسیاری از کاربران این‌گونه نرم‌افزارها در نظر نمی‌گیرند، موارد امنیتی و حریم خصوصی افراد است که تجربه نشان داده به راحتی اطلاعات شخصی افراد توسط سازمان‌های امنیتی و جاسوسی و هکرها مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد.
به‌ویژه اینکه بسیاری از کاربران از تنظیماتی که باعث افزایش امنیت شبکه و حریم خصوص آنها می‌شود اطلاعی ندارند و به راحتی بسیاری از اطلاعات شخصی خود را در معرض دید عموم قرار می‌دهند.
"وی چت" شبکه اجتماعی موبایل-بنیان است که توسط "شرکت tencent" "چین" طراحی و تولید شده است و اولین نسخه آن در ژانویه ۲۰۱۱ منتشر شد. نکته قابل توجه تمام این نرم‌افزارها استفاده رایگان در پیام‌رسانی است. نکته‌ای قابل‌تأمل که اگر از بسیاری از کاربران سؤال شود، دلیل آن را نمی‌دادند و با موضع‌گیری بیان می‌کنند که می‌شود با این نرم‌افزار مطالب زیادی ارسال و گرفت که می‌تواند با بالا بردن سطح معلومات ما بیفزاید. در صورتی که با کمی دقت در اهداف و آسیب‌های این نرم‌افزارها خواهیم فهمید که برای هیچ شخصی این امکان ندارد که بتواند در این همه مطالبی که برای او ارسال می‌شود تجزیه و تحلیل کند و درست و نادرست آن را تشخیص دهد و فقط صرفاً آنها را بدون تحلیل قبول می‌کنند. با کمی دقت می‌تواند فهمید که این افراد کسی نیستند که خیر ما را بخواهند در حقیقت به دنبال منافع خود از این طریق هستند. اما این نرم‌افزارها در عین داشتن نکات مثبت دارای آسیب‌های فراوانی در جامعه به‌ویژه جامعه ما شده است.
پیامدهای استفاده ناصحیح از این نرم افزارها چه می تواند باشد و در واقع فردی که از این نرم افزار استفاده می کند، می تواند در معرض خطر و تهدید باشد یا سبک زندگی او دچار دگرگونی شود؟ اصلا این نرم افزارها به چه دلیل به صورت رایگان پشتیبانی می شوند؟
شاید اولین آسیبی که این نرم‌افزارها در جامعه به وجود می‌آورند اتلاف وقت و عمر ما باشد که باعث شده افراد ساعت‌های زیادی به این برنامه‌ها مشغول و سرگرم باشند و علاوه بر اتلاف وقت و عمر خود از کارهای ضروری خود باز بمانند و حتی کارهای خود را نتوانند با تمرکز خوبی انجام دهند و به نوعی به یک اعتیاد ناخواسته دچار شده باشند. یکی از اهدافی که شاید سازندگان این نرم‌افزارها برای کشورهای دیگر طراحی کرده‌اند تا علاوه بر القای اندیشه و فکر خود، این است مانعی جدی نیز برای پیشرفت در این کشورها شوند. مانعی که با سرگرم کردن ساعت‌های کاربران به آن راحت‌تر به هدف خود می‌رسند.
آسیب دیگری که فناوری‌ها به وجود آورده، عدم رعایت حریم خصوصی و نداشتن امنیت کافی کاربران در نگه‌داشتن اطلاعات خصوصی است. شاید همین‌که این شبکه‌ها هر یک دارای مدیری است که آن مدیر به‌راحتی به اطلاعات افراد دسترسی دارد، خود جایی نگرانی بسیاری دارد. بحث جاسوسی از کاربران چیزی تازه‌ای نیست و ما همواره شاهد شنیدن اخباری از این دست که اطلاعات توسط شبکه‌های جاسوسی کشورهای سازنده این نرم‌افزارها برداشته شده است، هستیم. روانشناسی افراد یک جامعه با بررسی و تحلیل پیام کاربران این شبکه‌ها توسط سازندگان این شبکه‌ها و همچنین برنامه‌ریزی بر اساس آن برای آینده این کشورها نیز از قبیل این نوع جاسوسی‌هاست. پس اساساً این نرم‌افزارها و شبکه‌ها دارای امنیت کافی در نگهداری اطلاعات شخصی افراد نیستند. در ثانی افراد آگاهی کافی نسبت جلوگیری از این دستبردهای اطلاعاتی ندارند. آسیب دیگری که این نرم‌افزارها و شبکه‌ها دارند ایجاد فضایی برای گسترش فساد و روابط غیر شرعی است. بسیار دیده شده که این روابط به سو استفاده‌های زیادی از کاربران انجامیده است. روابطی که بر اساس اطلاعات غیرواقعی افراد نسبت به یکدیگر به وجود آمده است و باعث گسترش عادی‌سازی روابط دختر و پسر و حتی روابط افراد متأهل شده و در نتیجه باعث سست شدن ارزش‌هایی دینی و حتی از هم پاشیدن نظام خانوادها شده است. با نگاهی به آمار طلاق و حتی دلایل آن این نکته بسیار قابل‌فهم‌تر خواهد شد. آسیب دیگر، امکان فریب کاربران این شبکه‌ها به سبب مجهول بودن مخاطبان است و در حقیقت دنیایی به دور از واقعیت‌ها است که امکان سو استفاده و کلاه‌برداری در آن بسیار است. کما اینکه هر روزه شاید اخبار از این قبیل در جامعه هستیم. ممکن نبودن کنترل کاربران جوان و نوجوان این شبکه‌ها از سوی خانواده‌ها امکان فریب کاربران و سوءاستفاده از آنها به دلیل مجهول بودن مخاطب در بسیاری از این فضاها از دیگر آسیب این شبکه‌هاست. کم‌تحرکی و افسردگی افرادی که بیش از حد به این شبکه‌ها اعتیاد دارند، نیز از دیگر آسیب‌هایی این شبکه‌هاست. کم شدن روابط خانوادگی، دور شدن از واقعیت‌ها افتادن در دام زندگی‌های نامشروع وابستگی بیش از حد به این فضاها و برنامه‌ها در حد اعتیاد به آنها و بازماندن از زندگی عادی و متعارف، مواجهه شدن با ضربه‌های روحی و روانی و همچنین تغییر سبک زندگی افراد و تغییر فرهنگ نیز از دیگر آسیب‌هایی این شبکه‌ها است.
با توجه به مطالب بیان شده لزوم آگاهی خانواده‌ها از این آسیب‌ها و در حقیقت داشتن سواد رسانه می‌تواند به کاهش این آسیب‌ها تا حد زیادی کمک کند. آسیب‌هایی که بیش از هر کسی نسل جوان ما را تهدید می‌کنند. همچنین آگاهی دادن به افراد جامعه توسط رسانه ملی با ساخت برنامههای متنوع با کمک کارشناسان در آن زمینه و نهادهای فرهنگی نیز بسیار ضروری می‌رسد.