وزیر نفت کابینه دهم در اوج تحریم‌ها، که در دولت ژنرال‌ها «ریاست ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق» را عهده دار است، در یک روز از ماه مبارک رمضان پذیرای ما بود. همانطور که پیش بینی می‌شد رستم دور زدن تحریم‌ها، حرفهای زیادی برای گفتن داشت. اگرچه بخشی از گفته‌هایش به رسم امانت نزد نماینده ماند و در برخی ناگفته‌ها هم ترجیح می‌داد همچنان مهر سکوت بر زبانش باشد و به نظرش هنوز زمان باز شدن قفل سکوت نرسیده بود ولی گفتگوی ما مفصل‌تر از آنچه شد که فکر می‌کردیم. گپ و گفت ما از روابط با عراق و بحران داعش تا اقتصاد مقاومتی و حتی عملکرد دولت را شامل شد و البته بدیهی ست که نمی‌شد از روزهای وزارتش بر وزارتخانه مهم نفت و ابهامات مربوط به آن روزها گذشت لذا ناگفته پیداست که ابعاد مختلف موضوعات مورد بحث در گفتگوی تفصیلی نماینده با «رستم قاسمی» چنان است که خواندنش خالی از لطف نیست ....
نماینده: از اواخرسال گذشته که سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری به صورت رسمی ابلاغ شد، در این زمینه با شعارها و صحبت هایی مواجه بودیم و هریک از مسئولین هم با توجه به جایگاهشان بخشی از فعالیت های همیشگی خود را در قالب و پوسته جدید تحت عنوان اقتصاد مقاومتی اعلام می کنند. به نظر شما فارغ از هرگونه شعارزدگی، ابعاد مختلف اقتصاد مقاومتی چیست؟
در حال حاضر یکی از مهمترین دغدغه های مردم مسائل اقتصادی و معیشتی است. بحث اقتصاد (اقتصاد خرد و کلان) در معیشت و زندگی مردم اثرگذار است. ما در سال های اخیر با انواع تحریم های نظام سلطه مواجه شده ایم. اگرچه تحریم آمریکایی ها از سال های بعد از انقلاب آغاز شده است اما در سال های اخیر به بهانه های واهی این تحریم ها افزایش یافته است. ایران یک کشور بزرگ و دارای منابع بسیار عظیم است و به لحاظ استراتژیک و ژئوپلتیک با برتری های ویژه ای رو به رو است لذا اقتصاد مقاومتی بر پایه همین ظرفیت ها قابل تعریف است. کشوری که دارای تمامی منابع و از همه مهم تر منابع انسانی عظیم و سرشار از استعداد و توانمندی ها است نباید توسعه و مسائل اقتصادی اش متاثر از تحریم ها باشد. برخی فکر می کنند اقتصاد مقاومتی همانند اقتصاد ریاضتی و همراه با مشکلات و سختی برای مردم است، در حالی که برعکس اقتصاد مقاومتی در یک کلام، توجه به پتانسیل و توانمندی های داخل است و ضمن نگاه به پتانسیل و توانمندی های داخلی باید نگاهی هم به بیرون و توجه بیشتر با همسایگان داشته باشیم که در سیاست های جمهوری اسلامی هم هست.
سه عامل بسیار مهم منابع انسانی، مدیریت، منابع مالی در داخل کشور وجود دارد و این سه عامل می تواند ما را از نگاه به خارج بی نیاز کند. هر کجا که این نگاه به نیروی داخلی وجود داشت به پیشرفت ها و موفقیت های چشمگیری دست یافته ایم؛ به عنوان مثال در صنعت نفت کشور با این نگاه بخش عمده ای از کالا و تجهیزات ساخته شد. در مورد نگاه بیرونی در زمینه اقتصاد مقاومتی می توان گفت ایران دارای ۱۵ همسایه است که شاید در دنیا منحصر به فرد باشد که یک بازار و شاهراه بزرگ اقتصادی برای ایران ایجاد خواهد کرد. با این نگاه می توان روابط خود را با سایر کشورها تنظیم نماییم.
نماینده: برخی از جمله نمایندگان مجلس معتقدند که در دولت انگیزه ای برای اجرای این سیاست ها دیده نمی شود. با توجه به سابقه مدیریتی شما و اینکه در حال حاضر هم در دولت کنونی فعالیت دارید، نظرتان در این مورد چیست؟
من به نظر نمایندگان وارد نمی شوم. امیدوارم که همه تلاش کنند که خواسته به حق مقام معظم رهبری محقق شود. قطعاً اگر تلاش و همیت در این کار باشد تردیدی نداریم که این خواسته محقق می شود. باید آرزو کنیم که این هدف، توسط دستگاه های اجرایی کشور به وقوع بپیوندد.
نماینده: شما به روابط با همسایگان هم اشاره داشتید، با توجه به سمت شما به عنوان دبیر ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق، در این زمینه چه اقداماتی صورت گرفته شده است؟
همانطور که عرض کردم ما همسایگان متعددی داریم که هر کدام برای ایران می تواند به عنوان یک فرصت خوب به شمار آید. عراق کشوری با جمعیت حدود ۳۵ تا ۴۰ میلیون است و به دلیل خرابی ها و آسیب هایی که در دوران رژیم گذشته عراق متحمل شده در حال حاضر می توان گفت که نیازمند همه چیز است. همه نیازمندی های کنونی عراق اعم از نیازهای صنعتی، توانمندی های زیر ساختی و نیازهای جاری و ساری مردم، از طریق واردات تأمین می شود. خوشبختانه ما دارای مرزهای طولانی و همینطور روابط بسیار خوب با مردم عراق هستیم. عراق برای ما بازار بسیار خوبی محسوب می شود و برنامه ریزی های بسیار خوبی در زمینه های مختلف در این خصوص شکل گرفته است. خوشبختانه در سال های گذشته صادرات بسیار خوبی به عراق داشتیم. در سال گذشته هم این صادارت روبه افزایش بوده است. در زمینه های مختلف از جمله مصالح ساختمانی، دارو، مواد غذایی و حضور پیمانکاران ایرانی در پروژه های زیر ساختی و ... همکاری ما با عراق شکل گرفته که هر یک از این اقدامات امکان توسعه نیز دارد.
نماینده: اقدامی بوده که در گذشته شکل نگرفته و بعد از تصدی شما این اقدام به عنوان گامی نو عملیاتی شده باشد؟
در گذشته پیمانکاران بزرگ ایرانی کمتر در پروژه های زیر ساختی حاضر بودند ولی خوشبختانه با توافقاتی که با عراقی ها صورت گرفت، پیمانکاران بزرگ در پروژه های مهم عراق حاضر شدند و توانستند در پروژه های خوبی در اقلیم کردستان عراق و دولت مرکزی عراق حضور داشته باشند. صحبت ها و موافقت های خوبی هم با مسئولین عراق مبنی بر افزایش حجم تبادلات اقتصادی از ۱۲ تا ۱۳میلیارد دلار به ۲۰ میلیارد دلار در سال داشتیم.
نماینده: ارزیابی شما از بحران اخیر عراق و هجوم تکفیری های داعش به این کشور هم از زاویه مسئولیت قبلی شما به عنوان وزیر نفت و هم از نگاه مسئولیت کنونی شما به عنوان مسئول توسعه روابط اقتصادی با عراق چیست؟
داعش یک پدیده شومی است که در سال های گذشته به پشتیبانی کشورهای مرتجع و غربی به وجود آمده است. درکشور سوریه این پدیده شوم مدت ها وجود داشت که در حال حاضر به صورت عملی با شکست مواجه شده اند. در سال های گذشته داعش در عراق فعالیت داشت و متأسفانه این پدیده شوم در چند وقت اخیر با همکاری بعثی ها و تکفیری ها در غرب عراق، شکل جدیدی به خود گرفت و باعث نا امنی در بسیاری از استان های عراق گردید. طبیعی است عراق که در حال حاضر در حال بازسازی است و می توانست گام های خوبی را در جهت رفاه مردم در بخش های مختلف کردنشین، سنی و شیعه نشین عراق بردارد، متأسفانه با وجود این پدیده با مشکلاتی روبرو خواهد شد. اقدامات بسیار خوبی ظرف چند هفته گذشته توسط نیروهای مردمی و مسئولین عراق جهت کنترل داعش صورت گرفته و امیدوارم که گام های مؤثری در جهت نابودی این پدیده شوم برداشته شود. بهرحال وقتی یک استان یا کشوری با چنین پدیده شومی مواجه می شود طبیعی است که برای بازگشت امنیت کامل به منطقه و عراق به زمان نیاز است و مشکلات خاص خود را دارد.
نماینده: این بحران تا چه اندازه می تواند در بازار نفت اثرگذار باشد؟
عمده نفت عراق در استان های جنوبی است که شامل استان های شیعه نشین و امن است. اگرچه بی تأثیر نیست و مثلا استانی مانند کرکوک که بخش قابل توجهی از صادرات نفت عراق را به خود اختصاص داده با مشکل مواجه شده است. بهر حال موضوع داعش شرکت های نفتی جنوب عراق را نیز تحت تأثیر قرار داده است و باعث شده بخشی از آن ها محل کار خود را ترک کنند. بدین ترتیب می توان گفت این پدیده شوم می تواند قطعا تأثیر نامطلوبی در صادرات نفت عراق هم داشته باشد و حداقل توسعه نفت عراق را می تواند چند صباحی با مشکل رو به رو کند.
نماینده: روی صادرات نفت ایران هم می تواند اثر گذار باشد؟
بازار نفت به موضوعات مختلف بستگی دارد. قطعاً اگر صادرات نفت عراق با مشکل رو به رو شود بخشی از این بازار می تواند به ایران تعلق گیرد.
نماینده: چه سیاستی باید در این زمینه اتخاذ شود که این تهدید به عنوان فرصت برای کشور ما تلقی شود؟
امیدواریم این بحران به زودی در عراق حل شود. کشور عراق همسایه ماست و ما باید تلاش کنیم در عراق امنیت و ثبات برقرار شود. از طرفی باید بازار نفت در دنیا را رصد کنیم و آن جایی که لازم است جایگزین کشورهایی که در صادرات با مشکل مواجه هستند، شویم.
نماینده: این جایگزینی به دلیل کنترل قیمت نفت به سود کشورهای مصرف کننده نیست؟
تقاضاست که همیشه بازار و قیمت را تعیین می کند. این بستگی به پارامترهای مختلف دارد و یکی از آن ها صادرات کشورهاست.
نماینده: برنامه شما برای گسترش روابط اقتصادی با عراق چیست؟
طی یک برنامه زمانبندی با حل مشکلات و تثبیت دولت عراق، برای تراز تجاری ایران که عمدتاً صادرات ایران است عدد حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلاری را در صادرات کالا و خدمات مهندسی و ... هدف گذاری کرده ایم. بخشی از حضور ما در عراق مربوط به کمک به دولت به انتقال توانمندی های شرکت های داخلی به عراق است.
نماینده: زمان تصدی شما در وزارت نفت به دلیل حساسیت آن زمان و قرار گرفتن در اوج فشار تحریم ها، اقداماتی در خور تقدیر در وزارت نفت در زمینه خود کفایی صورت گرفت که در حال حاضر آن اقدامات با شانتاژهای مختلف مواجه هستند. اگر موافق باشید از پارس جنوبی شروع کنیم. زمانی توسط شما اعلام شد که طی ۳۶ ماه آینده پارس جنوبی به بهره برداری می رسد و مفتخرانه این پیشرفت ها را اعلام کردید. در حال حاضر با واکنش های مختلف مواجه هستیم برخی می گویند تا ۱۰ سال آینده هم پارس جنوبی به بهره برداری نخواهد رسید و حتی آقای لاریجانی بعد از بازدید در عسلویه اظهاراتی مغایر با نظر شما در این زمینه داشتند.
پارس جنوبی یک نماد ملی است و باید در دوران تحریم آن را ارزیابی کرد؛ باید در دورانی که کالا، تجهیزات و منابع مالی نداشتیم و اگر هم بود جا به جایی پول ها چه سختی هایی داشت آن را ارزیابی کرد. با اینکه من آقای لاریجانی را فردی منطقی و منصف می دانم به نظر به دلیل گزارشات ناصحیحی که به وی در پارس جنوبی داده شده ایشان اظهاراتی داشتند که برخلاف واقع است و من همان زمان هم پاسخ ایشان را به صورت کامل دادم. در پارس جنوبی یک افتخار بزرگ ملی در شرایط تحریم ساخته شد و من آمادگی دارم که در رسانه ملی با هرکسی که در مورد پارس جنوبی حرف و حدیثی دارد و یا در مورد پیشرفت های پارس جنوبی تردید دارد، مناظره کنم. قاطعانه می گویم افتخاراتی که در پارس جنوبی در زمان تحریم ایجاد شد از توتال و شل سریعتر و ارزانتر ساخته شد. درصد پیشرفت آمار و ارقام پروژه های ساخته شده توسط شرکت های خارجی و مقایسه با پیشرفت های چند سال اخیر بیانگر این است که فرصت هایی که توسط صنعتگران و متخصصین و شرکت های داخلی به وجود آوردند یک اعجاز بزرگ اقتصاد مقاومتی است و متعلق به شخص بنده هم نیست بلکه متعلق به همه سازندگان و متخصصان داخلی است که در پارس جنوبی به نوعی فعالیت داشتند. حرفهای زیادی در مورد پارس جنوبی وجود دارد که در وقت خود خواهم گفت. طبق برنامه و زمان بندی، پارس جنوبی باید تا ۲۴ ماه بعد از دولت دهم تکمیل و پرونده آن بسته شود و امیدوارم این اتفاق بیفتد.
نماینده: با توجه به روند کنونی به نظر این اتفاق خواهد افتاد؟
خیلی گزارشات دقیق در این زمینه ندارم.
نماینده: هنوز هم این پروژه به دست مهندسان و متخصصان داخلی پیش می رود؟
تا جایی که من در جریان هستم هنوز به دلیل تحریم ها شرکت های خارجی برای این پروژه نیامدند. ولی اطلاعات دقیقی از پیشرفت ها در چند ماه اخیر ندارم.
نماینده: اینکه گفته می شود تا ده سال آینده هم پروژه های پارس جنوبی به نتیجه نخواهد رسید چطور؟
به هیچ وجه صحت ندارد! پروژه پارس جنوبی با هر وضعیتی که پیش رود حداکثر در دو تا سه سال آینده باید به اتمام برسد.
نمانیده: یکی از مولفه های اصلی در اقتصاد مقاومتی اتکا به تولید داخلی است. در زمان تصدی شما در وزارت نفت اعلام شد که در تولید بنزین به خودکفایی رسیده ایم و بحث پتروبنزین ها مطرح شد. بیشتر از بنده جریان هستید که پترو بنزین ها در حال حاضر با عناوین مختلف با شبهه مواجه است. در این خصوص توضیح دهید.
من نمی خواهم وارد این فضا شوم ولی در زمان تصدی آقای میرکاظمی بر وزارت نفت ایشان با ابتکار خوبی که تنها راه برای کشور هم بود از طریق پتروپالایشگاه ها به تولید بنزین دست یافتند. بر اساس گزارشاتی که آزمایشگاه های معتبر کشور داشتند و هنوز هم دارند این بنزین ها هیچ مشکلی نداشتند و کارشناسان مختلف نفت هم بارها به عناوین مختلف مدارک و اسناد سلامت این بنزین ها را منتشر کرده اند.
نماینده: به واقع در بحث بنزین خودکفا شده بودیم؟
بله. روزانه ۶۰ میلیون لیتر مصرف داشتیم که همین اندازه هم با مجموعه پتروپالایش ها تولید می کردیم.
نماینده: آن زمان هیچ وارداتی صورت نمی گرفت؟
در سالهای آخر مقداری اکتان افزا برای بعضی از پالایشگاه ها که طرح توسعه آنها به اتمام نرسیده بود و اکتانشان پایین بود، وارد می کردیم.
نماینده: چه اقداماتی در زمان تصدی شما در وزارت نفت شکل گرفت؟
اقدامی که در دوران تصدی من در وزارت نفت انجام شد، تسریع در ساخت پالایشگاه های کشور بود. طرح توسعه پالایشگاه های کشور به لحاظ کمی و کیفی در دولت نهم و اوایل دولت دهم شروع شده بود و اقدامات ما سرعت بخشیدن به اتمام این پالایشگاه ها بود. پالایشگاه شازند را از ۵ میلیون به ۱۶ میلیون لیتر بنزین و گازوئین یورو ۴ و یورو ۵ افزایش دادیم. شش ماه قبل از اتمام دولت دهم طرح توسعه کمی و کیفی پالایشگاه تهران را افتتاح و مورد بهره برداری قرار دادیم. در حال حاضر بنزین تهران و برخی شهرها از پالایشگاه شازند و تهران است. پالایشگاه لاوان را به اتمام رساندیم و مورد بهره برداری قرار گرفت. طرح توسعه کیفی و کمی پالایشگاه آبادان به اتمام رسید. پالایشگاه تبریز تقریباً در اواخر دولت دهم به بهره برداری رسید. طرح توسعه پالایشگاه بندرعباس و پالایشگاه اصفهان بیش از ۷۰ درصد آن به اتمام رسیده بود و به دولت یازدهم واگذار شد که بر اساس زمانبندی باید این روزها به بهره برداری برسد.
نماینده: به بهره برداری می رسد؟
اطلاع دقیق ندارم ولی برنامه ما این بود که باید در اواخر سال ۹۲ و حداکثر سه ماهه اول سال ۹۳ این دو پالایشگاه به بهره برداری برسد.
یکی از اقدامات خوبی که صورت گرفت؛ پالایشگاه ستاره خلیج فارس بود. این پالایشگاه اولین پالایشگاه میعانات گازی کشور است که روزانه ۳۶۰ هزار بشکه میعانات گازی به بنزین که عمدتاً ۳۵ تا ۴۰ میلیون لیتر بنزین و نفت گاز است تولید می کند. اوایل ساخت این پالایشگاه قبل از تصدی من توسط خارجی ها شروع شده بود و به دلیلی خروج خارجی ها تقریبا کار این پالایشگاه معطل مانده بود که فعال کردیم و تا زمان تصدی من حدود ۶۰ درصد این پالایشگاه انجام شده بود و باید طبق برنامه اولین ترن های این پالایشگاه به بهره برداری برسد. ما در صنعت نفت در شرایط تحریم بسیاری از کالا و تجهیزات را به وسیله سازندگان داخلی سفارش دادیم و ساخته شد که امروز هم در صنعت نفت از آن استفاده می شود و این روند امیدوارم امروز هم ادامه داشته باشد. اقداماتی هم صورت گرفته که باید در زمان خود گفته شود.
نماینده: شنیده شد که در ابتدای تصدی آقای زنگنه در وزارت نفت از شما دعوت به همکاری کرده بودند و شما در پاسخ همکاری در وزارت نفت را نه صلاح خود نه به صلاح ایشان دانستید. دلیل رد این پیشنهاد چه بود؟
آقای زنگنه در روزهایی که وارد وزارت نفت شدند پیشنهاد دادند که شما می توانید در وزارت نفت کمک کنید... من خود را سرباز نظام می دانم لذا کمک دولت جمهوری اسلامی چه این دولت و یا هر دولت دیگری را از وظایف خود می دانم. دولت متعلق به نظام و همه مردم است. برای هر کسی کمک به دولت جزو اهداف و آرمان هایش است. در همه دولت ها کمک و کار کرده ام و در این دولت هم هر کمک و کاری از دستم ساخته باشد، قطعاً کوتاهی نخواهم کرد.