«نماینده»/بابک نگاهداری*: مجلس شورای اسلامی به‌عنوان قوه‌ی قانون‌گذار و ناظر بر اجرای قانون و به‌عنوان نهادی که وظیفه «ریل‌گذاری» در راستای تحقق سیاست‌های کلان کشور را بر عهده دارد، و آن‌گونه که مورد نظر امام راحل بوده و همواره مورد تأکید رهبر انقلاب است، در «رأس امور» کشور قرار دارد. یقیناً هر اندازه که مجلس به مجلس تراز انقلاب اسلامی نزدیک‌تر باشد و هر آن‌قدر که نمایندگان مردم در مجلس، خود را به معیارها و شاخص‌های نماینده‌ی انقلابی نزدیک‌تر نمایند، تجلّی و ظهور در «رأس امور» بودن مجلس در وضعیت کشور، بارزتر و موثرتر نمود خواهد داشت و تحولات کشور، بیش از پیش به‌سمت پیشرفت و عدالت سوق داده خواهد شد .
رهبر انقلاب در پیام خود به‌مناسبت آغاز مجلس یازدهم، وظیفه‌ی رسیدن به این جایگاه مهم را بر عهده‌ی آحاد نمایندگان دانستند و بیان داشتند: «آنکه می‌تواند مجلس را در این جایگاه شایسته بنشاند، شما نمایندگان محترمید». ایشان در ادامه راه رسیدن به این جایگاه مهم و البته موانع و آفات محتمل را در پیش روی نمایندگان قرار می‌دهند و می‌فرمایند: «آنگاه که نمایندگان مجلس با شناخت درست از شرایط و اولویّت‌های کشور، و با کارشناسی، و با حضور فعّال و منظّم، و با پاک‌دستی و امانت‌داری، وظیفه‌ی قانون‌گذاری و دیگر وظایف خود را انجام دهند، مجلس، نقطه‌ی امید مردم و نقطه‌ی اتّکاء مجریان، و به معنی حقیقی، در رأس امور کشور خواهد بود و چنین مجلسی در رساندن کشور به هدف‌های والا، سهم بسزا خواهد داشت. آفت عمده، سرگرم شدن نماینده به حواشی زیان‌بار، یا وارد کردن انگیزه‌های ناسالم شخصی و جناحی، یا سهل‌انگاری در کار، یا دسته‌بندی‌های احیاناً ناسالم قومی و منطقه‌ای و قبیله‌ای و امثال آن است» .
در ادوار مختلف مجلس، هرگاه نمایندگان این رهنمودها را به‌عنوان خطوط مشی اصلی در انجام وظایف نمایندگی، قانون‌گذاری و نظارت بر اجرای قانون، مدنظر و سرلوحه‌ی کار قرار داده‌اند، کشور از برکات قوانین نافذ و اثرگذار و نظارت‌های دقیق و مصلحانه بهره‌مند گشته است و مجلس «در رأس امور» بودن خود را به‌خوبی نشان داده است، امّا هرگاه نمایندگان به آفات مورد اشاره رهبری دچار گشته‌اند، گاهی خسارات جبران‌ناپذیری بر کشور وارده گشته است. در ادامه به تبیین و تشریح راهکارها و آفات مورد اشاره رهبری پرداخته می‌شود:
الف) شناخت درست از شرایط و اولویّت‌های کشور
۱. توجه ویژه به سیاست‌های کلان کشور، اسناد بالادستی و منویات رهبری
رهبر انقلاب به‌عنوان راهبر و هدایت‌گر کشور به‌سمت اهداف، با نگاهی نافذ و حکیمانه بر مسائل و اولویت‌های کشور و با بهره‌گیری از دستگاه‌های مشورتی همچون مجمع تشخیص مصلحت نظام، سیاست‌های کلان کشور و اسناد بالادستی نظام را تدوین می‌نمایند. مجلس نیز آن‌گونه که رهبر انقلاب بارها تأکید نموده‌اند، نقش «ریل‌گذاری» در راستای تحقق سیاست‌های کلان کشور را برعهده دارد. اگر نمایندگان مجلس اهداف و سیاست‌های کلان و شرایط و اولویت‌های کلان کشور را به‌درستی نشناسند، در ریل‌گذاری مسیر کشور از طریق قانون‌گذاری موفق عمل نخواهند کرد. بنابراین نمایندگان مجلس باید از سیاست‌های کلان کشور مطلع و بر آن‌ها مسلط باشند و همواره در تصویب هر طرح و لایحه‌ای ترادف و تباین آن را با سیاست‌های کلان مورد نظر داشته باشند.
۲. تقویت سواد رسانه‌ای به‌منظور جلوگیری از قرار گرفتن در دام‌های رسانه‌ای و حواشی که اولویت‌های کشور را وارونه نشان می‌دهند
یکی از آفات مهم در عدم توجه نمایندگان مجلس به اولویت‌های کشور، وارد شدن آن‌ها به حواشی و قرارگرفتن آن‌ها در دام‌های رسانه‌ای است. رسانه‌های معاند و برخی از رسانه‌های داخلی به عمد و برخی دیگر سهواً سعی در تغییر اولویت‌های کشور دارند. این رسانه‌ها مسائل بی‌اهمیت و کم‌اهمیت را بزرگ جلوه می‌دهند و مسائل مهم را بی‌اهمیت و کوچک و این‌گونه روزها و شاید هفته‌ها کشور و افکار عمومی و متاسفانه در مواردی مسئولین کشور را به خود مشغول می‌نمایند. نمایندگان مجلس همچون دیگر مسئولین کشور باید سواد رسانه‌ای خود را تقویت نمایند تا در دام‌های رسانه‌ای و حواشی آن گرفتار نشوند و همواره مسائل مهم و اولویت‌دار کشور را مورد اهتمام قرار دهند.
۳. ارجحیت منافع ملی بر منافع قومی، منطقه‌ای و قبیله‌ای
نمایندگان مجلس هرچند به وسیله‌ی مردم از یک حوزه‌ی انتخابیه و از یک منطقه انتخاب می‌شوند، اما پس از ورود به مجلس، دیگر نماینده‌ی کل کشور خواهند بود و منافع کلان کشور را باید همواره ارجح بر منافع منطقه‌ای، قومی و قبیله‌ای ببینند. زیرا اگر منافع کلان ملی مورد اهتمام باشد، با پیشرفت، رشد و تعالی کشور، تمام شهرها و مناطق کشور رشد و پیشرفت خواهند داشت و اگر با عدم توجه به مسائل کلان، کشور دچار عقب‌ماندگی و آسیب شود، تمام مناطق و شهرها متأثر خواهند شد. به‌عنوان نمونه اگر نمایندگان مجلس یازدهم اهتمام ویژه به حل مسائل اقتصادی داشته باشند و به جای آنکه خود را درگیر مسائل اجرایی مناطق، همچون تغییر پست‌ها و مناسب اداری نمایند و به تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بپردازند و بر امور اجرایی در این راستا نظارت نمایند، شرایط اقتصادی کشور در سطح کلان بهبود خواهد یافت و آحاد مردم ایران منتفع خواهند شد.
ب) کار کارشناسی:
۱. اهمیّت ویژه به جلسات و مصوبات کمیسیون‌های تخصصی
کمیسیون‌های تخصصی مجلس به‌عنوان مهم‌ترین رکن تخصصی و تصمیم‌ساز مجلس شورای اسلامی نقش مهمی در تصویب قوانین دارند و اهمیّت و اهتمام به جلسات کمسیون‌ها از موضوعات مورد تأکید رهبر انقلاب بوده است. ایشان در دیدار با نمایندگان مجلس در سال ۸۴ می‌فرمایند: «کار کمیسیون‌های تخصصی هم خیلی مهم است. حضور در کمیسیون‌ها، سر وقت در کمیسیون‌ها حاضر شدن، کار کردن، واقعاً مطالعه کردن، پیش مطالعه کردن، لوایح را دیدن، طرح‌ها را سنجیدن، با افرادی که لازم است مشورت شود، مشورت کردن، حتّی مباحثه کردن در داخل مجلس قبل از اینکه انسان به مرحله‌ی تصمیم‌گیری برسد - چه در کمیسیون و چه در صحن مجلس - لازم است».
۲. توجه به مطالعات و بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس
مرکز پژوهش‌ها به‌عنوان بازوی کارشناسی، مطالعاتی و تحقیقاتی مجلس شورای اسلامی نقش مشورتی بسیار مهمی را می‌تواند در تصویب قوانین و اصلاح آن‌ها و همچنین اولویت‌بخشی به نظارت بر امور اجرایی داشته باشد. سابقه‌ی فعالیت این مرکز نشان می‌دهد که مطالعات و تحقیقات با ارزشی توسط این مرکز انجام شده است. رهبر انقلاب در دیدار تصویری با نمایندگان مجلس یازدهم به اهمیت این مرکز اشاره نمودند و فرمودند: «...یکی مرکز پژوهش‌ها است که مرکز کارشناسی است و بسیار مرکز مهمّی است؛ از این مرکز به بهترین وجه استفاده کنید. در گذشته هم خوشبختانه در موارد زیادی از مرکز پژوهش‌ها خیلی خوب استفاده شده؛ این مرکز گاهی کمک کارشناسی حیاتی به نمایندگان کرده. این مرکز، مرکز بسیار مهمّی است».
۳. استفاده از نظرات کارشناسان و محققان بیرون از مجلس
در کنار استفاده از ظرفیت مرکز پژوهش‌های مجلس، نمایندگان می‌توانند از ظرفیت عظیم کارشناسان و محققان و مجریان مجرب بهره ببرند. به‌عنوان نمونه در مجلس نهم و در زمان بررسی برجام در مجلس و با تشکیل کمیسیون بررسی برجام، فرصت مناسبی در اختیار کارشناسان مختلف در راستای تجزیه و تحلیل مفاد این موافقت‌نامه انجام گرفت و نهایتاً این دیدگاه‌ها در گزارش کمیسیون برجام منعکس گردید. قطعاً اگر در آن زمان گزارش کمیسیون برجام مورد توجه بیشتری قرار می‌گرفت، در تصویب برجام دقت عمل بیشتری دیده می‌شد و قانون «اقدام متناسب و متقابل» با ضمانت اجرایی بالاتر و مفاد قوی‌تر به تصویب می‌رسید.
ج) حضور فعال و منظم
یکی از توصیه‌های مورد تأکید رهبر انقلاب به نمایندگان مجلس، حضور فعال و منظم در جلسات مجلس است. ایشان تأکید دارند که «حضور باید منضبط، سر وقت و با رعایت دقیقه و ثانیه باشد؛ هم در داخل صحن مجلس و هم در کمیسیون‌ها». نمایندگان مجلس یازدهم تاکنون نسبت به این موضوع اهتمام لازم را نشان داده‌اند و فعالیت درخوری برای پیگیری مسائل کشور و حل مشکلات آن انجام شده است. هرچند این نظم و فعالیت با ایده‌آل فاصله دارد و نیازمند ارتقاء و بهتر شدن است. یکی از مواردی که می‌تواند اثر به سزایی در ارتقاء نظم و فعالیت مؤثر نمایندگان داشته باشد، شفاف‌سازی عملکرد نمایندگان است. شفاف‌سازی آن‌گونه که یکی از چهار رویکرد مجلس یازدهم برای ایجاد تحول است، در زمینه‌ی ارتقاء عملکرد نمایندگان نیز می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود و نظارت، پیگیری و مطالبه‌گری آحاد مردم نسبت به رفتار و آراء نمایندگان بیش از گذشته صورت گیرد.
د) پاک‌دستی و امانت داری
گرفتار شدن در مفاسد، رانت‌خواری، زدوبندهای آلوده و استفاده از فرصت نمایندگی برای دست یافتن به منافع غیرقانونی همواره نمایندگان مجلس را همچون دیگر صاحبان مسئولیت در کشور تهدید می‌کند. فساد همچون یک ویروس کشنده که قادر است بدن انسان را ضعیف و یا نابود سازد است، می‌تواند یک سازمان و نهادی همچون مجلس را به انحطاط و انحراف بکشاند و یا حتی منجر به این شود که نمایندگان برخلاف وظیفه‌ی قانونی و اخلاقی خود عمل نمایند. آن‌گونه که عنوان شد شفافیت عملکرد نمایندگان می‌تواند اقدامی پیشگیرانه باشد. در کنار آن وجود ساختاری تعریف شده در مجلس به نام «مرکز نظارت بر رفتار نمایندگان» یکی از ظرفیت‌های مهم برای پیشگیری از ورود و گسترش فساد در مجلس است. رهبر انقلاب در دیدار تصویری با نمایندگان مجلس یازدهم به اهمیّت این مرکز اشاره کردند و فرمودند: «... و ساختار مرکز دوّم مرکز نظارت بر رفتار نمایندگان است که چند سالی است راه افتاده؛ این هم خیلی مهم است. شماها البتّه همه خیلی خوبید، خدا ان‌شاءالله که همه‌ی شما را اجر بدهد؛ امّا خوب بودن یک مسئله است، خوب ماندن یک مسئله‌ی دیگر است؛ باید سعی کنیم خوب بمانیم. همه‌ی ما در معرض اشکال هستیم، ممکن است خدای نکرده لغزشی برایمان پیش بیاید. همه‌ی ما -بنده هم همین جور هستم، شما هم همین جور هستید- در معرضیم، بایستی مراقبت کنیم» .
* رئیس حوزه ریاست مجلس شورای اسلامی