ماهنامه «نماینده»/سیدمهدی حسینی*: جریان اصلاحات به‌عنوان اصلی‌ترین حامی روحانی شناخته می‌شوند، آنها در انتخابات ۹۲ و ۹۶ از تمام پتانسیل خود برای پیروزی حسن روحانی استفاده کردند اما در ماه‌های اخیر مواضعشان در قبال دولت تغییر کرده است.
محمدرضا عارف، رئیس فراکسیون امید که در انتخابات سال ۹۲ بنا به درخواست رئیس دولت اصلاحات از عرصۀ انتخابات ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کرده بود، در جمع اعضای حزب همبستگی دانش‌آموختگان ایران ضمن انتقاد از عملکرد دولت گفته بود: «از مردم بابت مشکلات عذرخواهی می‌کنیم چون دولتی را روی کار آوردیم که نمی‌خواهد یا نمی‌تواند منویات اصلاحات را پیاده کند.» البته رئیس شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان پیش از این ابراز امیدواری کرده بود، جریان اصلاحات بتواند در انتخابات مجلس دهم فهرست کاملاً اصلاح‌طلبانه ارائه کند تا دیگر با اعتدال‌گرایان ائتلاف نکنند.
او در مقطعی نسبت به اعتدال‌گرایان (حزب اعتدال و توسعه) موضع‌گیری کرده بود که بازیگران حلقۀ اعتدال فقط بر استمرار ائتلاف با اصلاح‌طلبان تأکید می‌کردند؛ بااین‌حال، جریان اصلاحات، انتقاد از دولتِ اعتدال و اعتدال‌گرایان را در دستور کار قرار داده بودند و در این مسیر عارفِ اصلاحات تنها نبود.
جدایی راه کارگزاران از دولت
تکنوکرات‌ها نیز که برای پیروزی شیخ دیپلمات در انتخابات ریاست جمهوری سنگ تمام گذاشته بودند، با صدور بیانیه‌ای دولت روحانی را فاقد گفتمان اقتصادی دانستند.
در بخش‌هایی از بیانیۀ حزب کارگزاران که در 7 بند تنظیم شده بود، آمده است: «به نظر ما دولت فاقد استراتژی اقتصادی روشن است [...] دولت روحانی نه به لوازم «اقتصاد آزاد» پایبند است و نه از نسخه‌های «اقتصاد ارشادی» پیروی می‌کند و در یک کلام دولتی سرگشته در میان مکاتب و اندیشه‌های اقتصادی است [...] اوج این سرگشتگی را می‌توان در سیاست ارزی دولت به عیان دید [...] سرکوب فنر ارز درنهایت به این شوک ارزی بزرگ بدل شد [...] کاربست سازوکارهای اقتضائی که منجر به تغییرات پی‌درپی در سیاست‌های ارزی دولت در بهار سال 97 شد، متأسفانه زمینۀ رانت‌جویی و بستر ویژه‌خواری اخلال‌گران اقتصادی را فراهم ساخت که لاجرم موجب سردرگمی بازار و ابهام و سرگشتگی فعالان اقتصادی کشور شد [...] با وجود آنکه انتظار می‌رفت در دولت دوم دکتر روحانی هماهنگی و کارآمدی ستاد اقتصادی دولت بیشتر شود، اما اصرار بر حفظ رئیس سازمان برنامه‌وبودجه سبب شد این اصلاح ضروری رخ ندهد [...] گرچه برخی می‌کوشند دولت مستقر را یک دولت تکنوکرات معرفی کنند، لکن کابینۀ آقای روحانی آکنده از بوروکرات‌هایی است که جز به حفظ نظام ناکارآمد اداری موجود کشور و ارائۀ گزارشهای مثبت از نهادهای پایین‌دست به نهادهای بالادست نمی‌اندیشند [...] وزارت اقتصاد نیازمند مدیریت یک اقتصاددان بود و بانک مرکزی باید فراتر از یک حسابداری یا صرافی بزرگ اداره می‌شد؛ اما فقدان استراتژی اقتصادی در دولت آن را به مجمعی از بوروکرات‌های بی‌انگیزه (چه از لحاظ سیاسی و چه به لحاظ نظری) بدل ساخته است [...] پیشنهاد مشخص ما به ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران دکتر حسن روحانی، نوسازی دولت در هر دو عرصۀ سیاست‌گذاری و اجراست. دولت خون تازه می‌خواهد. باید به قوای تازه‌نفس که آمادۀ شرایط جدیدند مجال داد. مردان «بزم» را در شرایط «رزم» نمی‌توان به کار گرفت. شمشیرهای مرصّع را باید به دیوار آویخت و با سلاح آخته، هوشمندانه به مقابله با شرایط جدید رفت.»
البته انتقادات حزب کارگزاران از دولتِ روحانی محدود به این بیانیه نمی‌شود.
غلامحسین کرباسچی، دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی در یکی از نشست‌های استانی این حزب، با بیان اینکه اگر پشتکار، جدیت و پرکاری دولت احمدی‌نژاد در دولت روحانی بود، بسیاری از مشکلات شاید رنگ دیگری داشت، گفته بود: «این را نمی‌توان انکار کرد که مجموعۀ مدیران دولت افراد خوبی هستند، ولی به‌لحاظ سن و نبود انگیزه و یا اینکه تجربۀ این پست‌ها را در گذشته داشته‌اند، شاید آن پشتکار لازم را ندارند.»
ریزش پایگاه اصلاح‌طلبان در جامعه، واقعیتی تلخ
علاوه بر او، محمد عطریانفر، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران نیز با بیان اینکه اصلاح‌طلبان به‌دلیل حمایت از دولت روحانی، از سوی مردم به‌عنوان مقصر اصلی شرایط امروز شناخته می‌شوند، تصریح کرده بود: «طی یک سال گذشته ریزش پایگاه اصلاح‌طلبان در جامعه از مهم‌ترین بحث‌ها حول اصلاح‌طلبی بوده و هست و من نسبت به پذیرش این واقعیت تلخ خاضعم.»
این فعال اصلاح‌طلب می‌گوید: «از سال ۹۶ به بعد به‌دلیل آنکه اصلاح‌طلبان حامیان جدی آقای روحانی بودند و با حضور پررنگ خود در تبلیغات از علل اصلی پیروزی او محسوب می‌شدند، قهراً جامعه هر ناکارآمدی در حوزۀ دولتی را به پای نیروهای پشتیبان آن دولت می‌نویسد و حامیان را هم مورد نقد قرار می‌دهند. در این رابطه چه دولت مقصر باشد و چه ناکارآمدی‌ها با توجه به شرایط بین‌المللی معطوف به حوزۀ پیرامونی و فراتر از دولت باشد فرقی نخواهد کرد. رویکرد جامعه نسبت به دولت و حامیانش و یکی انگاشتن آنها قطعی است.»
رحم اجاره‌ای اصلاح‌طلبان
در این مجمل باید به این نکته هم اذعان داشت، انتقاد اصلاح‌طلبان از روحانی به ماه‌های اخیر محدود نمی‌شود؛ ابراهیم اصغرزاده، فعالان سیاسی اصلاح‌طلب در ماه‌های آخر دولت یازدهم، دولت روحانی را به «رحم اجاره‌ای» تشبیه کرده و گفته بود: «چند وقت پیش به دوستانی به شوخی گفتم این رحم اجاره‌ای برای پرورش یک نطفه است». بعد از اظهارات اصغرزاده، این اصطلاح چندبار دیگر از سوی برخی اصلاح‌طلبان به‌عنوان صفت یا ضمیر دربارۀ دولت یازدهم به‌کار برده شد.
همچنین محمدرضا تاجیک مشاور رئیس‌جمهور در دورۀ اصلاحات، دولت روحانی را دولت «گرفتار» و «پوپولیست» و صادق زیباکلام آن را دولتی «یک‌میلیونی» و «تصادفی» خوانده بود. با این وجود و علی‌رغم انتقادات مطرح شده، جریان اصلاحات بار دیگر در انتخابات ۲۹ اردیبهشت ۹۶ از روحانی حمایت کردند و حتی کار به‌جایی انجامید که رئیس دولت اصلاحات ترجیح دارد مقابل دوربین قرار گیرد و از مردم بخواهد به رئیس دولت تدبیر و امید اعتماد کنند؛ اما گویا پس از تشکیل دولت انتظارات این جریان از ساکن میدان پاستور برآورده نشد. بر این اساس عزم خود را برای انتقادهای صریح از قوه مجریه جزم کردند؛ برای تثبیت مطلب مطرح شده کافی است نظرات اصلاح‌طلبان را مرور کنیم.
اصلاح‌طلبان، نردبان روحانی
مصطفی کواکبیان، دبیر کل حزب اصلاح‌طلب مردم‌سالاری و عضو فراکسیون امید مجلس با بیان اینکه اصلاح‌طلبان در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر نقش «نردبان» را برای روحانی بازی کردند، گفته بود: «در انتخابات بعدی نباید برای هیچ شخصی این نقش را ایفا کنند.»
دولت روحانی استعفا بدهد
علی عبدالعلی‌زاده، وزیر مسکن و شهرسازی دولت اصلاحات نیز با بیان اینکه دولت روحانی باید استعفا دهد، تصریح کرد: «وقتی دولت کاری برای مردم نمی‌کند، بهتر است رها کند و برود، مسئولیت‌ها تا وقتی ارزش دارد که انسان بتواند خدمت کند و اگر نمی‌تواند خدمت کند باید کنار برود.»
وی می‌گوید: «وقتی خودشان کنار نمی‌روند مجلس باید ورود کند و وظیفۀ مجلس همین است.»
پیام اصلاح‌طلبان به حسن روحانی منتقل شد ازاین‌رو مشاوران رئیس‌جمهور به وی پیشنهاد کردند جلسه‌ای با حضور اصلاح‌طلبان برگزار کند تا از نزدیک از انتقادها و نظرات آنها مطلع شود و سپس انتظاراتش را با اصلاح‌طلبان در میان بگذارد.
اصلاح‌طلبان شریک دولت هستند، نه‌فقط متحد
جلسه 11 مهرماه تشکیل شد و ابتدا ۱۹ فعال اصلاح‌طلب به تبیین دیدگاه‌ها و نظرات خود پرداختند و بعد از سخنان آنان نوبت به روحانی رسید که او به‌صراحت خطاب به اصلاح‌طلبان گفت شما نه متحد دولت بلکه شریک دولت تلقی می‌شوید ازاین‌رو یک کمیتۀ کاری از دوستان حاضر در جلسه تشکیل داده شود و به‌صورت منظم راجع به مسائل مختلف کشور بحث و گفت‌وگو انجام گیرد.
انتظار می‌رفت بعد از پایان این نشست، فصل جدیدی از تعامل و همکاری اصلاح‌طلبان با دولتِ اعتدال از سرگرفته شود اما دلخوری اصلاح‌طلبان از روحانی و اعتدال‌گرایان پایان نیافت. این بار موضع‌گیری رئیس دفتر رئیس‌جمهور در قبال اصلاح‌طلبان تندرو، سوژه‌ای برای جریان اصلاحات فراهم کرد تا بار دیگر به انتقاد از روحانی و تیم او در دولت بپردازند.
تشکیل کمیتۀ ارتباط با رئیس‌جمهور در محاق
محمد نعیمی‌پور، نمایندۀ مجلس ششم و فعالان سیاسی نزدیک به حزب اتحاد ملت جزئیات جدید از تشکیل کمیته مشترک اصلاح‌طلبان با دولت ارائه می‌کند و می‌گوید: «در جلسه‌ای که با رئیس‌جمهور برگزار شد، روحانی مأموریت داده بود که عارف کمیته را تشکیل دهد تا ارتباط با رئیس‌جمهور برقرار شود اما عارف نپذیرفت و گفت که واعظی باید مسئول این کار شود و من (عارف) هم در خدمت هستم و کمک می‌کنم.»
وی اظهار داشت: «از آن جلسه به بعد، بنده هیچ اطلاعی ندارم که چرا کمیته تشکیل نشده است. البته واعظی باید کمیته را تشکیل دهد و طبیعتاً هم باید از عارف مشورت بگیرد.»
اگر ما نبودیم، روحانی رئیس‌جمهور نبود
این فعال اصلاح‌طلب دربارۀ اختلاف ایجاد شده بین اصلاح‌طلبان و دولت، گفت: «آقای واعظی باید بدانند که اگر اصلاح‌طلبان و خاتمی نبودند، روحانی تا حالا رئیس‌جمهور نشده بود. متأسفانه یکی از نقاط ضعف آقای روحانی این بود که واعظی را به‌عنوان رئیس دفتر رئیس‌جمهور منصوب کرد.»
نمایندۀ مجلس ششم با بیان اینکه یکی از گلایه‌های بزرگی که اصلاح‌طلبان از روحانی دارند مربوط به انتصاب واعظی به‌عنوان رئیس دفتر رئیس‌جمهور است، گفت درواقع روحانی با انتصاب واعظی به اصلاح‌طلبان پشت کرد و هنوز اصلاح‌طلبان خوددار هستند از آنکه بخواهند انتقادی به رئیس‌جمهور کنند.
علاوه بر او، علی تاجرنیا، عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت در گفت‌وگو با روزنامه اصلاح‌طلب اعتماد، گفت: «مشکل اصلی روحانی دولت خودش است. روحانی باید خودش دست به تغییر بزند و کاری از جریان سیاسی اصلاح‌طلب که تاکنون همراه بوده برنمی‌آید؛ اما ظاهراً روحانی ترجیح می‌دهد با حلقۀ اولیۀ خود مشورت کند تا حامیانی که باعث رای‌آوری او شدند. اگر اوضاع به همین شکل باقی بماند، روند همین‌گونه منفعلانه طی شود و بر سیاست‌های غلط اصرار شود طبیعی است که بخشی از هم‌پیمانان روحانی زبان و ادبیات تندتری در نقد دولت پیدا کنند.»
تاجرنیا می‌گوید: «حضور اصلاح‌طلبان در دولت روحانی از سر ناچاری بود.»
دولت با این عملکرد، فاتحۀ اصلاحات را می‌خواند
فارغ از تقلای اصلاح‌طلبان برای فاصله‌گذاری و رفع مسئولیت از کارنامۀ دولت، بخشی از فعالان اصلاح‌طلب معتقدند که عملکرد دولت روحانی به پای اصلاح‌طلبان نوشته می‌شود.
در همین رابطه قدرت‌الله علیخانی، فعال اصلاح‌طلب -۱۸ مرداد ۹۷- در مصاحبه با روزنامۀ آرمان گفت: «من بر این باورم که دولت با این نحوۀ عملکرد خود فاتحه اصلاحات را می‌خواند.»
محمد سلامتی - ۱۵ مرداد ۹۷- در گفت‌وگو با روزنامه فرهیختگان گفت: «کارنامۀ روحانی به پای اصلاح‌طلبان نوشته شده و آنها نمی‌توانند از زیر بار آن شانه خالی کنند».
جدا کردن اصلاحات از دولت راه مناسبی نیست
احمد شیرزاد که پیش از این منکر حضور اصلاح‌طلبان در دولت شده بود، ۱۸ آذر ۹۷ درگفت‌وگو با روزنامۀ اصلاح‌طلب آرمان با عقب‌نشینی از این ادعا گفت: «شرایط به‌گونه‌ای نیست که تمامیت جریان اصلاحات از دولت دور بوده و احساس بیگانگی با دولت روحانی داشته باشند؛ بنابراین جدا کردن کامل جریان اصلاحات از دولت به نظر نمی‌رسد راهکار مناسب و صحیحی باشد.»
آنچه روشن و آشکار است اینکه، اصلاح‌طلبان نقش تأثیرگذاری در به روی کار آمدن دولت یازدهم و دوازدهم، مجلس دهم و تشکیل فراکسیون امید و شورای پنجم شهر تهران ایفا کرده‌اند و به عبارتی سناریوهای این جریان در اتاق فکر مدت‌ها قبل از انتخابات تهیه و تدوین شده بود و در زمان تبلیغات از آن رونمایی شد. همان مسیری که هم‌اکنون این جریان سیاسی برای انتخابات سال ۹۸ اعمال کرده است؛ بنابراین باید به‌جای عبور از روحانی در پذیرش مسئولیت و پاسخگویی دربارۀ کارنامه دولت شریک شوند.
نکتۀ قبال توجه اینجا است؛ «اصلاح‌طلبان، دولت اصلاحات را مدینۀ فاضله می‌دانند چراکه به اعتقاد آنها توسعۀ سیاسی برگ برندۀ آن دولت بود»، حال که مدعی می‌شوند این دولت اصلاحات بود که فضای جامعه را برای بیان نظرات مختلف آزاد گذاشت و مردم در آن مقطع از بینش و عقبۀ سیاسی بالایی برخوردار شدند، آیا به این نکته نیز اذعان دارند و حاضر خواهند شد مُهری بر تائید آن بزنند که با نگاه سیاسی به دولت نمی‌توانند شعور و ادراک سیاسی جامعه را کم اهمیت تلقی کنند؟
تحلیل سیاسیون اصولگرا از تحرکات اصلاح‌طلبان
در واکنش به اینکه اصلاح‌طلبان در حال جدا کردن مسیر خود از دولت هستند، اصولگرایان این حرکت را فرار به جلو و با در نظر گرفتن انتخابات سال آینده می‌دانند.
«حمیدرضا حاجی‌بابایی، رئیس فراکسیون نمایندگان ولایی» معتقد است: «ما دولت روحانی را دولت «اصلاحات» و «اعتدال» می‌دانیم؛ مردم در انتخابات یازدهم و دوازدهم ریاست‌جمهوری به این دو تفکر سیاسی رأی دادند [...] نمی‌شود دولت را تشکیل داد و در عین هم حال هم نقش دولت را داشت و هم نقش اپوزیسیون را اجرا کرد و این رویکرد صادقانه نیست [...] اینکه اصلاح‌طلبان بخواهند راه خود را از دولت مستقر جدا کنند، به نظر من نمی‌توانند پاسخ مردم را بدهند چرا که جریان اصلاحات با تمام قدرت و توان ایستادند و از مردم خواستند که در انتخابات به آقای روحانی رأی بدهند. اگر می‌دانستند که این دولت مرد میدان نیست نباید از آن حمایت می‌کردند.»
«پرویز سروری، عضو شورای مرکزی جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی» نیز در همین زمینه اظهار داشت: «دفاع اصلاح‌طلبان از آقای روحانی و دولت او، یک دفاعی تاکتیکی نبود بلکه به گونه‌ای بود که انگار از عالم غیب، ودیعه‌ای به ملت ایران رسیده و چنانچه این ودیعه را ارج ننهیم، نهایتاً عذاب الهی بر ما نازل خواهد شد [...] چطور می‌شود قبول کرد کسانی که آن‌چنان از دولت آقای روحانی دفاع و حمایت کردند و از عملکرد ۴ ساله آن یک بهشت به تصویر کشیدند، امروز بیایند و بگویند که آن وضعیت جهنم بود و ما به دلیل ملاحظاتی، نتوانستیم اظهارنظر کنیم [...] با نزدیک شدن به انتخابات آینده، اصلاح‌طلبان قصد دارند به دلیل ناکارآمدی دولت، سبد خود را از آن جدا کنند اما من فکر می‌کنم دیر شده و آقایان بسیار دیر از خواب بیدار شده‌اند [...] عضو شورای مرکزی جمعیت رهپویان گفت: هیچ تردیدی وجود ندارد اگر سبد اصلاح‌طلبان وجود نداشت، حتماً آقای روحانی امروز رئیس‌جمهور نبود؛ آقای روحانی و دولت او، محصول و مولود اصلاح‌طلبان است. اصلاح‌طلبان نمی‌توانند دامن خود را به این راحتی از مولود خود پاک کنند.»
«دانستن حق مردم است» در حد شعار باقی می‌ماند؟
خواص و عوام به‌خوبی آگاه هستند که اصلاحات و اصلاح‌طلبان با دولتِ روحانی پیوند برقرار کرده‌اند به همین جهت به‌جای اعلام برائت از دولت، آن هم در عصر اعتدال، باید درباره عملکرد اقتصادی دولت پاسخگو باشند، اگر هم بخواهیم با ارفاق در این بخش از جریان اصلاحات عبور کنیم باید به تحرک و کارکرد آنها در دو نهاد دیگر (مجلس-فراکسیون امید- و شورای شهر تهران) بپردازیم.
اصلاح‌طلبان که مدعی می‌شوند، دولت تدبیر و امید، دولت اصلاحات نیست و همچنین گزینه‌های شاخص و متبوع آنان در هرم سبز بهارستان حضور ندارند، آیا می‌توانند مدعی شوند: «شورای شهر تهران، شورای اصلاحات نیست!، آیا حاضر خواهند شد از عملکرد شورا و نقاط ضعف آن عبور کنند!؟
جریان اصلاحات که برای دولت نسخه پیچیده است، چه تجویزی به اعضای فراکسیون امید و شورای شهر تهران می‌کند.
اصلاح‌طلبان اگر می‌خواهند در اتاق شیشه‌ای انتخابات ۹۸ حضوری شفاف داشته باشند باید صادقانه با مردم سخن بگویند؛ «دانستن حق مردم است» نباید صرفاً در حد شعار باقی بماند، آیا کنشگران اصلاح‌طلب می‌پذیرند صادقانه برنامه‌ها و سیاست‌های خود را در قبال دولت، مجلس و شورای شهر با مردم مطرح کنند؟، آیا بازیگران اصلاحات در پارلمان ملی و محلی حاضر می‌شوند بدون «لکنت زبان» به کاستی‌ها و نقاط ضعف جریان متبوعشان اشاره کنند.
* دبیر پرونده