چندی پیش وزیر بهداشت اعلام کرد: «نگران کمبود دارویی نباشید و باید مشکلات را شناسایی کنیم.» بااین‌وجود کمبود و احتکار دارو به مسئله‌ای تبدیل شد که موج نگرانی در جامعه را به همراه داشته و دارد. در این میان بیماران خاص ازجمله بیمارانی هستند که برای تأمین دارو بیش از سایر بیماران نیاز به چتر حمایتی دولت و حتی سازمان‌های بیمه‌گر دارند، اما متأسفانه در ماه‌های اخیر برای تأمین داروی خود با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. برای بررسی مشکلات در حوزه دارو به‌خصوص بیماران خاص با «حسینعلی شهریاری» رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به گفت‌وگو نشستیم تا راهکارهای برون‌رفت از این بحران دارویی را بررسی کنیم.
* به‌طورکلی مشکلات در حوزۀ دارو نشئت گرفته از کجاست و این روزها صنایع دارویی کشور با چه مشکلاتی روبه‌رو هستند؟
یکی از مشکلات در صنعت دارو مربوط به نقدینگی است که صنایع دارویی این روزها با آن درگیر هستند و متأسفانه نتوانستند سرمایه در گردش مناسبی را برای خود تأمین کنند به همین دلیل این شرکت‌ها نمی‌توانند آن‌طور که باید روی پای خود بایستند و باز به دلیل فقدان نقدینگی نتوانستند مواد اولیۀ مناسب و کافی را در اختیار بگیرند؛ بنابراین مشکلات ارزی و کمبود نقدینگی یکی از مشکلات مهم صنایع دارویی است.
نباید فراموش کنیم که زنجیرۀ دارو یک زنجیرۀ مهم است. در کشور ما مواد اولیۀ دارو از هند و چین وارد می‌شود که البته بیشتر واردات هم از کشور چین است ولی کیفیت دارویی ما به دلیل توانایی مالی با بقیه کشورها فرق می‌کند. از طرفی داروهای برند خارجی به‌طور مستقیم وارد کشور می‌شوند؛ اما نکته مهم این است که ۹۸ درصد داروی مصرفی داخل کشور تولید داخل است ولی از نظر ارزی ۷۰ درصد مربوط به داروهای خارجی و مواد اولیه است و ۳۰ درصد از آن مربوط به تولید داخل می‌شود.
به‌هرحال در این زمینه مشکلات فراوانی وجود دارد. در جلسات مکرری که در کمیسیون بهداشت و درمان با حضور وزرای محترم، رئیس سازمان غذا و دارو، انجمن داروسازان و آقای لاریجانی رئیس مجلس داشتیم، امیدواریم که این مشکلات به حداقل برسند و هرچه زودتر گشایشی درزمینۀ نقدینگی شرکت‌های تولید دارو به‌وجود بیاید. باید هر چه توان داریم در واردات مواد اولیه بگذاریم و تلاش کنیم ذخیرۀ دارویی کافی حداقل برای ۶ ماه تا ۱ سال داشته باشیم.
*در حال حاضر تا چه حد با کمبود دارو مواجه هستیم؟
واقعیت این است که کمبودی در زمینۀ دارو نداریم؛ ولی مثل گذشته هم نیست که واردکنندگان دارو هرچه بخواهند دارو وارد کنند؛ اما باید گفت در حد نیاز بیماران، دارو در کشور وجود دارد.
ضمن اینکه نباید از مشکلات متعددی که در حوزۀ دارو با آن روبه‌رو هستیم؛ غافل شد. در بعضی از مواقع چون شرکت‌های تولیدی در این چند ماه اخیر نتوانستند مواد اولیۀ دارویی را تأمین کنند، تولید دارو در کشور کمتر شده است. از سوی دیگر مشکلات نقدینگی هم به این کمبود دارو دامن زده است. متأسفانه به دلیل مشکلات اخیر چندین شرکت تولید دارو تعطیل شدند و متأسفانه دراین‌بین شرکت‌هایی تعطیل شدند که داروهای ضروری را تولید می‌کردند. بعضی از مواقع هم عوامل سودجو علت این کمبود دارو در کشور شدند. به‌این‌ترتیب که در مرحلۀ توزیع دارو دست به ذخیره کردن دارو زدند یا داروها را احتکار کردند تا در فرصت مناسب به قیمت بالاتر بفروشند. البته دراین‌میان هم نباید فراموش کرد که گمرک هم در زمینۀ واردات دارو همراهی‌های لازم را نداشته است.
*گریزی بزنیم به داروی بیماران خاص، هزینۀ تأمین این داروها تا چه حدی توسط بیمه‌ها پرداخت می‌شود؟
بعضی از بیماری‌های خاص تحت پوشش بیمه هستند؛ مثل داروی بیماران تالاسمی، بیماران پیوند کلیه یا بیماران دیالیز؛ البته دربارۀ کمبود و تحریم داروهای بیمارانی مثل تالاسمی باید گفت که داروهای موردنیاز این بیماران در کشور تولید می‌شود و از آنجا که طبق قانون برنامۀ ششم نباید دارو وارد کنیم پس لزومی به وارد کردن آن نیست.
ضمن اینکه در قانون هم این بیماران جزء بیماران خاص هستند و برای تأمین داروی آنها تدابیر لازم مدنظر قرار گرفته است؛ ولی دربارۀ باقی بیماری‌ها مثل سرطان‌ها باید گفت هزینه‌ای که توسط بیمه‌ها پرداخت می‌شود تقریباً ناچیز است و در حقیقت هزینه‌های درمان برای این بیماران به دوش خانواده‌هاست. این امر موجب شده تا بسیاری از خانواده‌ها به دلیل پرداخت هزینه‌های درمان سرطان به زیرخط فقر بروند و با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم کنند. متأسفانه باید اذعان کرد بیمه‌ها در پوشش داروهای سرطانی موفق نبوده‌اند.
ابتدا برای حل این مشکلات باید صنایع دارویی داخل کشور را تقویت کنیم. اگر قرار است یارانه پرداخت کنیم باید به صنایع دارویی داخلی پرداخت کنیم تا این شرکت‌ها بتوانند روی پای خود بایستند و خوشبختانه این توانایی در صنایع دارویی داخل کشور وجود دارد که بتوانند مشکلات را در حوزۀ دارو برطرف کنند
*چرا داروهای سرطان و پرتودرمانی در لیست ارز دولتی قرار نگرفت؟
تمام داروهای وارداتی کشور با ارز ۴۲۰۰ تومان خریداری می‌شوند، ولی ممکن است نام برخی از داروها در فارماکوپۀ دارویی کشور نباشد. به‌هرحال ما یک فارماکوپۀ دارویی داریم که پزشکان هم طبق قانون برنامۀ ششم توسعه موظف شدند بر اساس فارماکوپۀ دارویی که مورد تأیید است برای بیماران نسخه بنویسند و درمان‌هایشان را هم بر اساس راهنماهای بالینی که در قانون برنامه هم ذکر شده، ارائه دهند. ولی متأسفانه در بعضی از موارد برخی از پزشکان ما داروهایی را نسخه می‌کنند که در فارماکوپۀ دارویی کشور نیست و اصلاً در کشور وجود ندارد؛ به همین دلیل دسترسی بیماران به این داروها بسیار مشکل است.
*تکلیف پزشکانی که خارج از قانون برنامۀ ششم نسخه بنویسند چه می‌شود؟
پزشکانی که خارج از قانون برنامۀ ششم توسعه برای بیماران نسخه تجویز کنند، باید طبق قانون تحت پیگیری قرار بگیرند، اما اگر بیماران در مواردی نیاز به داروی خارجی برای درمان داشته باشند، ممانعتی برای ورود دارو وجود ندارد.
* بیماران SMA چطور؟ تأمین داروی این بیماران تا چه حد تحت پوشش بیمه‌هاست؟
این بیماری مثل سایر بیماری‌های نادر است. دولت تا حدودی هزینه‌های درمان را تقبل می‌کند؛ ولی جوابگوی هزینه‌های درمان و نیاز بیمار و خانواده‌ها نیست و مردم در این مورد مشکلات زیادی دارند.
* وزارت بهداشت برای حل مشکلات دارو به‌خصوص داروی بیماران خاص چه اقداماتی را انجام داده است؟
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در حوزۀ داروهای خاص تعهد دارد که داروهایی که در چارچوب فارماکوپۀ دارویی است، تأمین کند و در این زمینه هم تا حدودی اقداماتی را انجام داده است. مردم نباید بابت دارو نگران باشند و البته وزارت بهداشت و درمان و همۀ مسئولان در تلاش‌اند که نگذارند مشکلی پیش بیاید.
* تأمین داروی بیماران خاص در اولویت سازمان غذا و دارو هم قرار گرفته است؟
بله. به‌طورکلی دارو در اولویت دولت است. سازمان غذا و دارو، وزارت بهداشت، دولت و مجلس همه تلاششان این است که درزمینۀ تأمین دارو برای مردم مشکلی به‌وجود نیاید. ضمن اینکه در حال حاضر با مشکلاتی مواجه هستیم، ولی امیدواریم که این مشکلات برطرف و مدیریت شوند. باید از هدررفت، قاچاق و فساد دارو جلوگیری کنیم که بیماران ما دغدغه نداشته باشند.
* برای انتقال یارانۀ بیماری‌های خاص به بیمه‌ها چه چالش‌هایی وجود دارد؟
خیلی اعتقادی به وجود چالش در این خصوص نداریم و تلاش می‌کنیم در این مورد یارانه‌ای که پرداخت می‌کنیم به نفع مصرف‌کننده باشد. برخی معتقد بودند که دارو و تجهیزات پزشکی با ارز ۷۰۰۰ تومان وارد شود و بعد مابه‌التفاوت این عدد با ۴۲۰۰ تومان را به بیمه‌ها دهیم که در این میان بیمه‌ها سود کرده باشند ولی ما در این زمینه تجربه‌ای داریم که موفق نبوده است و الان در این وضعیت بحرانی که وجود دارد نمی‌توان تکرار آزمایش کرد. به همین دلیل معتقد هستیم هر چه دارو قرار است وارد شود با همان ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد و توزیع شود که به مردم فشار زیادی وارد نشود. برای نمونه یکی از نگرانی‌هایی که در مورد تجهیزات پزشکی وجود دارد، این است که اگر بخواهند تجهیزات را با ارز آزاد وارد کنند مشکلاتی ایجاد می‌شود، کما اینکه واردات دستگاه ام آر آی با دلار ۴۲۰۰ تومانی ۹ میلیارد تمام می‌شود، اما چنانچه با ارز آزاد وارد شود مبلغ ۲۲ میلیارد باید برای آن هزینه شود.
به دلیل مشکلات اخیر چندین شرکت تولید دارو تعطیل شدند و متأسفانه دراین‌بین شرکت‌هایی تعطیل شده‌اند که داروهای ضروری را تولید می‌کردند
* اتفاقی که در حال حاضر وجود دارد اختلاف قیمت بین داروهای داخلی و مشابه خارجی آن‌هاست، درصورتی‌که پیش‌ازاین با این مشکل به این شکل مواجه نبوده‌ایم. شما دلیل این مشکل را چه می‌دانید و این اختلاف قیمت داروها نشئت گرفته از کجاست؟
دولت به داروهای تولید داخل یارانه می‌دهد و از طرفی هم فشارهای موجود باعث می‌شود شرکت‌های تولید دارو نتوانند دارویی تولید کنند که با برندهای خارجی قابل رقابت باشد به همین دلیل نمی‌توانند قیمت‌ها را افزایش دهند. باید موانع را از سر راه داروسازان برداریم. در حال حاضر شرکت‌های تولید داخل مشکلات زیادی دارند چراکه دولت به این شرکت‌ها اجازۀ افزایش قیمت دارو حتی در حدی که بتوانند نیازهای خود را برای تولید تأمین کنند، نمی‌دهد و این قبیل فشارها که به شرکت‌های تولید دارو وارد است مانع تولید داروی باکیفیت است و شرکت‌های تولید دارو با این روند نمی‌توانند با شرکت‌های مطرح در خارج از کشور رقابت کنند؛ بنابراین مجبور هستند به دلیل مشکلات بیماران هزینۀ داروهای تولید خارجی را به هر قیمتی که هست بپردازند.
*با توجه به مواردی که فرمودید، چه باید کرد؟
ابتدا برای حل این مشکلات باید صنایع دارویی داخل کشور را تقویت کنیم. اگر قرار است یارانه پرداخت کنیم باید به صنایع دارویی داخلی پرداخت کنیم که این شرکت‌ها بتوانند روی پای خود بایستند و خوشبختانه این توانایی در صنایع دارویی داخل کشور وجود دارد که بتوانند مشکلات را در حوزۀ دارو برطرف کنند.
*به‌طورکلی برای حل مشکلات دارو که در ماه‌های اخیر با آن روبه‌رو هستیم از نظر شما راهکار اساسی و کاربردی چیست؟
راهکار کلی این است که دولت به هر قیمتی که شده ارز مورد نیاز را تأمین کند. فراموش نکنیم که ممکن است افراد گرسنگی را تحمل کنند ولی کمبود داروی ضروری برایشان قابل‌تحمل نیست. واجب‌تر از نان شب تأمین دارو برای درمان بیماران است که بتوانند به‌راحتی به دارو دسترسی داشته باشند. به‌هرحال وقتی فردی بیمار است علاوه‌بر مشکل جسمی که با آن درگیر است به لحاظ روحی هم دچار مشکل می‌شود و این برای هیچ‌کسی قابل‌تحمل نیست. پس اولویت دولت باید تأمین ارز دارویی باشد.