ماهنامه«نماینده»- «محمدرضا رضائی کوچی» رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی، تنها راهکار جذب نقدینگی برای به حرکت در آوردن چرخ اقتصاد کشور را سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پروژه‌های عمرانی و تولید انبوه مسکن به شیوه مسکن مهر می‌داند.
وی در مصاحبه با «نماینده» راهکارهای جذب نقدینگی در این پروژه‌ها و چالش‌های پیش روی آن را تشریح کرده است.
متن کامل این مصاحبه به‌شرح زیر است:
*اقتصاددانان یکی از راهکارهای حل مشکلات اقتصادی را جذب نقدینگی سرگردان در پروژه‌های عمرانی می‌دانند، آیا پروژه‌های عمرانی کشور چنین ظرفیتی دارند؟
اصل مشکل اینجاست که ما نتوانسته‌ایم نقدینگی را به‌سمت اجرای پروژه‌های عمرانی کشور هدایت کنیم. در کشور بیش از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان پروژه عمرانی نیمه‌تمام وجود دارد که همة بار آن روی دوش دولت است، طبیعی است که دولت با این اعتبارات محدود نمی‌تواند پروژه‌ها را به سرانجام برساند. معنایش این است که سال‌های گذشته منابع کشور را در پروژه‌های عمرانی هزینه کرده‌ایم، بدون اینکه این پروژه‌ها به بهره‌برداری برسند.
متأسفانه تعداد زیادی از پروژه‌های عمرانی نیمه تمام است. نیمه تمام ماندن این پروژه‌ها دلایل زیادی دارد، بسیاری از این پروژه‌ها در فشارهای سیاسی و ارتباطات در مجلس و در دولت شکل گرفته که بسیاری از آنها توجیه اقتصادی ندارد، ولی هر کسی دلش می‌خواهد پروژه‌ای را به اسم خودش ثبت کرده و کلنگ‌زنی کند.
تعداد زیادی از پروژه‌های عمرانی نیمه تمام است. نیمه تمام ماندن این پروژه‌ها دلایل زیادی دارد، بسیاری از این پروژه‌ها در فشارهای سیاسی و ارتباطات در مجلس و در دولت شکل گرفته که بسیاری از آنها توجیه اقتصادی ندارد، ولی هر کسی دلش می‌خواهد پروژه‌ای را به اسم خودش ثبت کرده و کلنگ‌زنی کند.
*برای واگذاری پروژه‌های عمرانی به بخش خصوصی از سوی دولت و مجلس برنامه‌ریزی صورت گرفته است؟
نمایندگان مجلس، دولت را مکلف کرده‌اند که سامانه تعریف کند، پروژه‌ها را در وب‌سایت بگذارد و اطلاع‌رسانی کند. اصل موضوع این است که بسیاری از پروژه‌ها برای بخش خصوصی هیچ جاذبه‌ای ندارند. پروژه‌هایی که از ابتدا کاملاً معلوم بوده که به شکست منجر می‌شود، ولی با ارتباطات و لابی‌ها، کلنگ‌زنی شده است، منابع زیادی هم در آنجا تخصیص پیدا کرده، بدون اینکه به بهره‌برداری برسد و به خاطر انتظاراتی که در جامعه ایجاد کرده است عدم بهره‌برداری از آنها باعث نارضایتی اجتماعی هم می‌شود.
*علل عدم اقبال بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عمرانی چیست؟
در هیچ جای دنیا اینگونه برنامه‌ریزی نمی‌کنند، بسیاری از پروژه‌ها، پروژه‌های کارآمد و مفیدی برای کشور نیستند یا اینکه نتوانسته‌ایم زمینه‌های جذب سرمایه‌گذاران را فراهم کنیم، اینکه چرا بخش خصوصی وارد نمی‌شود یا نقدینگی کشور به‌سمت پروژه‌های عمرانی نمی‌رود، علت‌های زیادی دارد، یکی از علل آن این است که بسیاری از پروژه‌ها توجیه اقتصادی ندارند. علاوه بر این مدیران دستگاه‌های دولتی هم برای واگذاری پروژه‌های عمرانی نیمه‌کاره رغبت و انگیزه‌ای ندارند، می‌خواهند که همچنان حوزه مدیریت و اختیارات خودشان گسترده‌تر باشد و فکر می‌کنند اگر مثلاً پیمانکاران، کارگران و مهندسان مستقیماً با خودشان در ارتباط باشند برای جایگاه اجتماعی‌شان مفیدتر است.
واگذاری پروژه‌های نیمه تمام برای مدیران اجرایی امتیازی و نقطه قوتی محاسبه نمی‌شود، مثلاً بگوییم فلان وزیر یا فلان دستگاه این تعداد پروژه را واگذار کرده و به‌عنوان یک نکته مثبتی برای ادامه کار در پرونده‌اش لحاظ شود؛ یا برعکس وزیر یا مسئولی هیچ انگیزه‌ای نداشته باشد و پروژه‌ای را واگذار نکرده باشد و نقطه منفی در پرونده‌اش منظور شود، این موضوع مهم متأسفانه تأثیری در ماندگاری، ارتقا یا تنزل مسئولان ندارد.
بسیاری از موارد هم هستند که در رابطه با پروژه‌ها شفاف‌سازی نمی‌شود. یعنی اطلاعات بخش خصوصی راجع به پروژه‌ها بسیار ضعیف است و نمی‌داند این پروژه‌ها در چه وضعیتی هستند، دولت هم بعضاً اطلاع‌رسانی شفافی در رابطه با پروژه‌ها انجام نمی‌دهد. متأسفانه عوامل زیادی منجر شده بار پروژه‌ها همچنان روی دوش مردم و دولت باقی بماند و بخش خصوصی و نقدینگی در اختیار مردم به‌سمت پروژه‌های عمرانی کشور حرکت نکند.
*راهکار هدایت نقدینگی به‌سمت پروژه‌های عمرانی چیست؟
برای اینکه بتوانیم نقدینگی را جذب کنیم، ابتدا باید اطلاع‌رسانی شفافی راجع به پروژه‌های عمرانی داشته باشیم و برای پیمانکاران جاذبه درست کنیم. بسیاری از عوامل باعث شده که نه دولتی‌ها رغبتی کنند که پروژه‌ها را واگذار کنند، نه بخش خصوصی پروژه را در اختیار بگیرد، دولت باید روی اینها جاذبه بگذارد، یعنی کاری کند پروژه‌ها را برای بخش خصوصی جذاب کند و بخش خصوصی مطمئن باشد که منافعش از سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها تأمین می‌شود.
شما اگر قرار است در طول ۲۰ سال بیمارستانی درست کنید، مثلاً دولت این بیمارستان را به‌طور کامل واگذار کند، دنبال اینکه پول را بگیرد و چیزی نصیبش شود نباشد، دولت در واگذاری پروژه‌های عمرانی به‌دنبال سود و منفعت نباشد، صرفاً به‌دنبال این باشد که پروژه‌ها تمام شود و در اختیار مردم قرار گیرد، بخش خصوصی هم طبیعی است که متعلق به این کشور و مملکت است، جایی سرمایه‌گذاری می‌کند که مطمئن باشد منافعش تأمین می‌شود.
در حال حاضر بخش خصوصی به دستگاه‌های دولتی اعتماد ندارد، به همین علت سرمایه‌گذاری نمی‌کند. وقتی که پروژه واگذار کردیم، بعد از آن دولت مداخله می‌کند، بخش خصوصی را اذیت می‌کند. بخش خصوصی حاضر نیست با دولت برای انجام پروژه‌ها مذاکره و گفت‌وگو کند، بیشتر سعی می‌کند به‌سمت غیردولتی‌ها برود. این نشان می‌دهد که رابطه بین دولت و بخش خصوصی رابطه با اعتماد و مناسبی نیست.
*برای حل این مشکل به قانون‌گذاری خاصی نیاز است؟
نه؛ قانون نمی‌خواهد، به‌نظر من دستگاه‌های نظارتی باید یک مقدار کار را روان‌تر کنند و سپس کار شفاف‌سازی را انجام دهند. دستگاه‌های اجرایی باید در سامانه‌ای به‌صورت شفاف اطلاعات پروژه‌های عمرانی را درج کرده و آنها را به مناقصه بگذارند تا هیچ شبهه‌ای برای کسی وجود نداشته باشد، نه اینکه پشت پرده پروژه‌ای را واگذار کنیم، با افراد خاصی وارد گفت‌وگو شویم، این باعث بی‌اعتمادی می‌شود.
اعتمادسازی، جاذبه‌سازی برای بخش خصوصی که این پروژه‌ها را تحویل بگیرد، مهم است. برخی پروژه‌ها توجیه اقتصادی ندارند، دولت باید معافیت‌هایی برای این پروژه‌ها در نظر بگیرد و آن پروژه‌ها را به‌سمتی هدایت کند که به آنها توجیه اقتصادی بدهد. متأسفانه دولت، چه دولت قبلی (دولت آقای روحانی در دوره اول) در حوزه مسکن بسیار ضعیف عمل کرده است، یعنی واقعاً سیاست‌های مبهم و سیاست‌هایی که هیچ کارآمدی نداشته، کارهایی که انجام شده و عملی نشده است.
*یکی از راهکارهای جذب نقدینگی سرمایه‌گذاری در بخش مسکن است کاری که در دولت‌های گذشته انجام شد و مورد تقبیح دولت فعلی قرار گرفت. دولت تدبیر در زمینه مسکن اجتماعی که بارها وعده آن را به مردم داده، کاری کرده است؟
هیچ اثری از مسکن اجتماعی وجود ندارد. دولت هیچ نسخه‌ای برای مسکن ندارد، بیشتر در حد شعار و حرف بوده است، مثلاً دولت به‌جای اینکه فرمول جدیدی برای مسکن تعریف کند، فکر کرد با تخریب سامانه قبلی بتواند در حوزه مسکن اقداماتی داشته باشد، در صورتی که مسکن مهر در کنار تمامی مشکلات و گرفتاری‌ها، در بسیاری از موارد هم مشکلات مردم را حل کرد، در رونق اقتصادی، کسب‌وکار، راه‌اندازی واحدهای تولیدی بسیار موفق بود، بسیاری از افراد صاحب خانه شدند، البته ایرادات و مشکلاتی هم داشت که آن هم به‌جای خود قابل بحث و بررسی است.
بحث سر این است که مسکن که ۳۰ درصد اقتصاد کشور را شامل می‌شود و می‌تواند به‌عنوان موتور حرکت توسعه کشور باشد، چرا باید امروز بی‌رمق و از کار افتاده باشد؟ چرا باید امروز مسکن بیمار باشد و ما هیچ رونقی در بخش مسکن نداشته باشیم، امروز بیش از ۵۰۰ هزار مهندس که مستقیماً در حوزه مهندسی ساختمان کار می‌کنند، کارگران ساختمانی، بیش از ۲۰۰ واحد تولیدی که با مسکن سروکار دارند در رکود کامل به‌سر می‌برند.
*چرا دولت برای رونق بخش مسکن برنامه دقیقی ندارد؟
دولت باید سیاست‌گذاری کرده، جاذبه درست کند و تسهیلات ارزان‌قیمت ارائه کرده و زیرساخت تولید مسکن را فراهم کند، اما دولت همه چیز را رها کرده است.
اصل موضوع این است که من فکر می‌کنم بدنه دولت فهم صحیحی از بحث مسکن ندارد، یعنی هنوز نمی‌دانند آیا کشور نیاز به مسکن دارد یا خیر، اگر نیاز دارد، چقدر نیاز دارد، بعضی‌ها می‌گویند ما در کشور به مسکن جدیدی نیاز نداریم، اشباع هستیم، این تصور اشتباهی است، یعنی وقتی دولت نداند امروز کشور نیاز به تولید مسکن دارد یا ندارد، در تصمیم‌گیری بسیار فرق می‌کند. دولتمردان باید فهمشان را نسبت به نیاز کشور به مسکن، روشن کنند تا بتوانند برنامه‌ریزی کنند. منظور از ورود دولت به بحث مسکن این نیست که دولت از فردا ساختمان بسازد، دولت باید سیاست‌گذاری کرده، جاذبه درست کند و تسهیلات ارزان‌قیمت ارائه کرده و زیرساخت تولید مسکن را فراهم کند، اما دولت همه چیز را رها کرده است.
دولت یک صندوق تعریف کرده، می‌گوید هر کسی می‌خواهد صاحب خانه شود باید سپرده‌ای در این صندوق بگذارد و مدتی بماند بعد وام به فرد سپرده‌گذار تعلق می‌گیرد، مشکل اینجاست که این وام ۳۰ تا ۳۵ درصد قیمت مسکن را تأمین می‌کند و باز هم تا تأمین همة پول مسکن فاصله زیادی باقی است. مشکل بعدی اینجاست که قسط بازپرداخت وام افراد از حقوق یک کارمند بیشتر است، باید ماهانه بیش از یک میلیون و نیم اقساط بپردازند، طبیعی است که این نوع تسهیلات نمی‌تواند بر بازار مسکن تأثیر بگذارد، آمار می‌دهند می‌گویند ۲۰۰ هزار، ۳۰۰ هزار نفر ثبت نام کرده‌اند، این از اجبار است، چون گزینه دیگری ندارند، عده‌ای می‌خواهند صاحب مسکن شوند، مجبور هستند با این شرایط سخت شما خودشان را به آب و آتش بزنند.
دهک‌های متوسط به پایین جامعه اصلاً نمی‌توانند صاحب خانه شوند، یعنی از یک طرف با نگاه اشتغال، تولید و اقتصاد به مسکن نگاه می‌کنید، از طرف دیگر هم به لحاظ نیازمندی مردم به خانه. دهک‌های متوسط به پایین امروز واقعاً آسیب‌پذیر شده‌اند. با این اجاره‌ها و قیمت‌های بالا می‌خواهند چه کاری انجام دهند، چون عرضه و تقاضا به‌هم خورده است. به‌دلیل کاهش عرضه در مقابل تقاضا دهک‌های متوسط به پایین برای تأمین مسکن آسیب‌پذیر شده‌اند و قادر به اجاره مسکن با این قیمت‌های بالا نیستند، چون تولید مسکن نداریم، همچنان باید منتظر افزایش قیمت مسکن باشیم.
*علت افزایش شدید قیمت مسکن چیست؟
وزیر مسکن و شهرسازی معتقد است افزایش قیمت مسکن هم تابعی از اقتصاد کشور است و وقتی اقتصاد متراکم شده، قیمت همه چیز بالا رفته، اشکال ندارد قیمت مسکن هم بالا برود. دولت در رابطه با مسکن تکالیفی دارد، ما در برنامه ششم دولت را مکلف کردیم ۲۰۰ هزار واحد روستایی، ۱۵۰ هزار واحد شهری، در هر سال ۲۷۰ محله، در مدت ۱۰ سال۲۷۰۰ محله و بافت فرسوده را مقاوم‌سازی، نوسازی و کارآمد کند، زمینه‌های حضور مردم را فراهم کند، اگر قرار بود دولت مسکن را رها کند، این همه برای دولت تکالیف تعریف نمی‌کردیم. این تکالیف معنایش این است که دولت وظیفه دارد در حوزه مسکن ورود کند، سیاست‌گذاری درست انجام دهد، این شانه از زیر بار مسئولیت خالی کردن است و راحت‌ترین جوابی است که می‌شود داد، این است که بله مسکن هم تابعی از مسائل اقتصادی است، چون همه چیز گران شده، دلار گران شده، سکه گران شده، مسکن هم گران شود. به نظر من این حرف ناپخته‌ای است. حتماً دولت باید سرمایه‌گذاری کند، به‌سمت تولید مسکن و ارائه تسهیلات ارزان قیمت حرکت کند.
*برای تولید انبوه و جذب نقدینگی اجرای پروژه‌هایی مانند مسکن مهر، مد نظر شماست؟
بله؛ چیزی مانند مسکن مهر، البته با نظارت بیشتر و جانمایی بهتر؛ یعنی دولت با اولویت بافت‌های فرسوده به‌سمت تولید مسکن ارزان و انبوه، با هدف‌گذاری درست، حرکت کند. وزارت مسکن اعلام می‌کند ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد مسکن خالی دارم، در حالی که اینها خانه‌های لوکس و خانه‌های بزرگ و خانه‌هایی است که برای سرمایه‌گذاری درست کرده‌اند، جامعه هدف دولت برای تولید مسکن باید واحدهای ۱۰۰ متر به پایین و دهک‌های متوسط به پایین باشد، برای آنها چه کاری کرده‌اید؟ متأسفانه در حوزه مسکن هیچ برنامه مشخصی که کارآمد بوده و بتواند تأثیرگذار باشد، از سوی دولت ندیده‌ایم. دولت باید زیرساخت تولید مسکن را توسط بخش خصوصی و مردم، آن هم با تسهیلات ارزان قیمت و جاذبه برای بخش مسکن فراهم کند، چون در کشور مسکن بسیار گران است، کالای گرانی است.
*نمایندگان مجلس نسبت به ورشکستگی پیمانکاران ابراز نگرانی می‌کنند، علت این مشکل چیست؟
دولت به اشتباه حوزه عمرانی کشور را با اسناد و اوراق خزانه اداره می‌کند. وقتی دولت به پیمانکار به‌جای پول، اوراق می‌دهد، پیمانکار مجبور است این اوراق را در بازار ۲۵ الی ۳۰ درصد زیر قیمت بفروشد تا آن را به نقدینگی تبدیل کند، طبیعی است که پیمانکار یا باید نابود شود که خیلی از پیمانکاران خوب ما متأسفانه مشکلات اساسی پیدا کرده‌اند یا کیفیت کارها پایین می‌آید.
اعتقادم بر این است که دولت باید آن باری که روی دوش خودش است و به تنهایی هم نمی‌تواند آن را به مقصد برساند، زمین بگذارد و برای برداشتن آن از بخش خصوصی کمک بگیرد. دولت باید اعتماد بخش خصوصی را برای سرمایه‌گذاری جلب کند. دولت هیچ پروژه‌ای را به بخش خصوصی واگذار نکرده است، اگر هم داده است، اسمش خصوصی بوده، ولی نیمه دولتی بوده است، پس در این حوزه کاملاً ضعیف عمل کرده‌ایم و به نظر من دولت باید بازنگری کند، امورات را به بخش خصوصی واگذار کند و مطمئن باشد بخش خصوصی رقیب دولت نیست، بخش خصوصی بازوی دولت و پشتیبان دولت است، زمینه ورود نقدینگی را در پروژه‌های عمرانی به‌وجود آورد.
*کمیسیون عمران در راستای قرار دادن دولت در ریل سیاست‌گذاری برای رونق مسکن چه اقداماتی انجام داده است؟
جلسات زیادی را با دولت برگزار کرده‌ایم، حداقل ۳ جلسه با حضور وزیر راه، بانک مسکن، بانک مرکزی، مرکز پژوهش‌های مجلس برگزار نمودیم. دولت متوجه شده رویکرد قبلی‌اش رویکرد صحیحی نبوده، یعنی فهم درستی از کشور نداشته است، بنده نامه‌ای به شخص رئیس‌جمهور نوشتم و درخواست کردم که شخصاً در حوزه مسکن ورود کرده و این حوزه را فعال کند. چون تا کنون هر چیزی که رئیس‌جمهور گفته در حد صحبت و سخنرانی بود، سخنرانی‌هایش نتوانسته در مسکن تأثیر مثبتی بگذارد. باید شخص رئیس‌جمهور برای ساماندهی بازار مسکن ورود پیدا کند تا از طریق ایجاد رونق در بازار مسکن، اقتصاد کشور به حرکت دربیاید.
*آیا رئیس‌جمهور پاسخ نامه شما را داده است؟
نه؛ تا کنون که جوابی داده نشده، منتظریم ان‌شاءالله جواب آقای رئیس‌جمهور را داشته باشیم. حداقل جواب هم ندهد، ولی سیاست‌هایی که در حوزه مسکن نیاز است، در عمل اجرا شود. ما به‌دنبال جواب آقای رئیس‌جمهور نیستیم، ما به‌دنبال عمل آقای رئیس‌جمهور هستیم، آقای رئیس‌جمهور باید با ورود مستقیم خود بتواند مسکن را به حرکت وادارد.