ماهنامه«نماینده»- با توجه به اینکه پژوهشکده شورای نگهبان نقش مهمی در ارائه اطلاعات و گزارش‌ها به اعضای شورای نگهبان ایفا می‌کند، مناسب دیدیم با «سیدحجت‌الله علم‌الهدی» قائم‌مقام این پژوهشکده که «پژوهشگر حقوق» و استاد دانشگاه» است به گفت‌وگو بنشینیم. علم الهدی که متولد سال ۶۲ در اهواز است، کارشناسی ارشدش را از دانشگاه امام صادق(ع) گرفته و فارغ التحصیل مقطع دکترا از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد است.
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان در گفت‌وگو با «نماینده» از روند شکل‌گیری پژوهشکده شورای نگهبان، اقدامات و تحرکاتی که تا کنون صورت گرفته و نقش کارشناسان پژوهشکده در روند بررسی مصوبات ارائه شده به شورا سخن گفت.
سیدحجت‌الله علم‌الهدی «قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان» در گفت‌وگو با«نماینده»، در پاسخ به این سؤال که «پژوهشکده شورای نگهبان» در چه سالی و با چه هدفی تشکیل شد؟»، گفت: «سال ۱۳۷۷ اعضای شورای نگهبان در دیداری که با مقام معظم رهبری داشتند به آنها توصیه کردند شما به یک مرکز تحقیقات فقهی-حقوقی نیاز دارید که در آنجا کار کارشناسی و مشاوره صورت گیرد؛ ازاین‌رو موضوعاتی که می‌خواهد در دستور کار شورا قرار گیرد در آنجا (مرکز) بررسی شود و کار پژوهشی عمیق انجام شود و سپس به جلسه شورا بیاید تا نظرات شورای نگهبان از پشتوانه کارشناسی بیشتری برخوردار باشد.»
وی خاطرنشان کرد: «پیرو آن جلسه، مرکز تحقیقات پایه‌گذاری شد و از سال ۱۳۷۹ به‌صورت جدی‌تر مرکز تحقیقات راه‌اندازی گردید و در سال‌های گذشته با تقویت این مرکز و تبدیل آن به پژوهشکده، عرصه‌های فعالیت‌های پژوهشکده گسترده شد.»
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان درباره ظرفیت‌های پژوهشکده و اقداماتی که تا کنون انجام شده است، افزود: «پژوهشکده به‌طور خاص در سه محور فعالیت می‌کند. کار اصلی پژوهشکده ارائه نظر کارشناسی و مشاوره به شورای نگهبان است.»
علم‌الهدی ادامه داد: «تمام موضوعاتی که در دستور کار جلسات شورای نگهبان قرار می‌گیرد برای ما فرستاده می‌شود و پژوهشکده نظر کارشناسی را ضمیمه دستور جلسه می‌کند و سپس به دست تک تک اعضای شورای نگهبان می‌رسانیم؛ بر این اساس، ضمیمه گزارش کارشناسی پژوهشکده در موضوعات لحاظ می‌شود و حتی رئیس پژوهشکده هم در جلسات شورای نگهبان برای تبیین نظرات و ارائه گزارش کارشناسی در جلسات شورا شرکت می‌کند و به تشریح گزراش‌ها می‌پردازد.»
تبیین فعالیت‌های پژوهشکده شورای نگهبان
وی همچنین به تبیین فعالیت‌های پژوهشکده شورای نگهبان پرداخت و گفت: «محور اول، ارائه گزارش‌های کارشناسی است؛ محور دوم که از سوی پژوهشکده دنبال و پیگیری می‌شود کار بر روی نظرات شورا و مشروح مذاکرات و استدلال‌های شورای نگهبان است که در این زمینه ما چند کار انجام می‌دهیم.»
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان گفت: «مجموع نظرات شورا را منتشر می‌کنیم که در این راستا می‌توان به سامانه جامع نظرات شورای نگهبان اشاره کرد؛ تمام نظرات شورای نگهبان با امکان جستجو در فضای اینترنت قرار گرفته و این نظرات به‌صورت موضوعی و قوانین مهم منتشر می‌شود.»
علم‌الهدی با بیان اینکه مشروح مذاکرات شورای نگهبان نیز توسط پژوهشکده منتشر و در دسترس عموم قرار می‌گیرد، اظهارداشت: «نظرات استدلالی شورا از مشروح مذاکرات پیرامون هر موضوع حال چه موافق و چه مخالف را استخراج و به‌صورت نظرات شورا (نظرات استدلالی) منتشر می‌کنیم.»
«محور سوم که در کار ویژه پژوهشکده تعریف می‌شود انجام فعالیت‌های پژوهشی و مطالعات بنیادین در حوزه قانون اساسی و حقوق اساسی و موارد مرتبط با شورای نگهبان است.»
پژوهشکده، بازوی مشورتی شورای نگهبان است
وی در پاسخ به این سؤال که «با این اوصاف می‌تواند پژوهشکده را بازوی فکری و مشورتی شورای نگهبان دانست؟»، گفت: «بله؛ بازوی کارشناسی و مشورتی شورای نگهبان است، به‌عبارتی دیگر بازوی پژوهشی بنا به پشتوانه علمی- کارشناسی محسوب می‌شود.»
از قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان پرسیده شد «برخی در داخل، شورای نگهبان و مجموعه‌های آن را سیاسی معرفی می‌کنند، در حالی که بارها مسئولان شورا به‌صراحت اعلام کردند شورا در وظایف خود سیاسی عمل نمی‌کند و باشگاه سیاسی نیست، حال پژوهشکده به‌عنوان مجموعه‌ای که ذیل شورا شناخته می‌شود در تهیه اطلاعات و گزارش‌ها به چه اندازه از برداشت‌های سیاسی پرهیز می‌کند؟»، تأکید کرد: «توجه داشته باشید خود شورای نگهبان نهاد علمی-تخصصی است و نهاد سیاسی نیست، ضمن آنکه باید این سؤال مطرح شود «فعالیت شورای نگهبان چیست؟» یکی از فعالیت‌ها و اقدامات شورای نگهبان نظارت بر مصوبات مجلس است، این مصوبات را با شرع و قانون اساسی انطباق می‌دهد و این کار کاملاً تخصصی است.»
علم‌الهدی ترکیب شورای نگهبان را یکی دیگر از نشانه‌های تخصصی بودن شورا عنوان کرد و افزود: «در شورا ۶ حقوقدان که توسط رئیس قوه قضائیه به مجلس معرفی و با رأی نمایندگان انتخاب می‌شوند و ۶ فقیه که از سوی مقام معظم رهبری منصوب می‌شوند، حضور دارند پس این شاکله خود حاکی از تخصصی بودن این نهاد است.»
وی با بیان اینکه تفسیر قانون اساسی هم کار کاملاً تخصصی است، گفت: «البته نظارت بر انتخابات نیز بر عهده شورای نگهبان است، با اینکه انتخابات موضوع سیاسی است؛ اما فعالیتی که شورای نگهبان در زمان انتخابات انجام می‌دهد این است، ملاک‌ها و ضوابطی که در قانون آمده پیش رو می‌گذارد و بر عملکرد مجریان (وزارت کشور و مجموعه دولت که انتخابات را برگزار می‌کنند) نظارت می‌کند که آیا ملاک‌های قانونی را رعایت یا نقض می‌کنند.»
«این اقدامات برای پاسداری از حقوق مردم و جلوگیری از تخلفات انتخاباتی است بنابراین اگر چه شورا با موضوعات سیاسی همچون انتخابات سروکار دارد اما کارویژه شورا «علمی-تخصصی و نه سیاسی» است.»
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان افزود: «ما در پژوهشکده از متخصصین دارای مدرک دکترا یا دانشجوی دکتری استفاده می‌کنیم که عمدتاً از متخصصین رشته حقوق هستند، اگر موضوعاتی هم در حوزه‌های دیگر باشد از متخصصین سایر گرایش‌های علمی، اقتصادی، جامعه‌شناسی و... استفاده می‌کنیم.»
علم‌الهدی گفت: «کارکردی که پژوهشکده بر عهده دارد، تخصصی است؛ همانند نقشی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برای قوه مقننه ایفا می‌کند ما نیز همان نقش را در پژوهشکده شورا برای شورای نگهبان و اعضای آن ایفاء می‌کنیم.»
اگر فعالیت شورا سیاسی بود، نیازی به تشکیل پژوهشکده نبود
وی تأکید کرد: «وجود پژوهشکده برای شورای نگهبان این پیام را می‌رساند، کار ویژه شورا «علمی-تخصصی» است، بنابراین اگر فعالیت شورا سیاسی بود دیگر نیاز به پژوهشکده نداشت چراکه می‌توانست خود با برداشت‌های سیاسی فعالیت‌هایش را انجام دهد اما ایجاد پژوهشکده با این پشتوانه و ظرفیت نشان می‌دهد کار و رویکرد اصلی شورا علمی، تخصصی است پس نیاز به تشکیل چنین پژوهشکده‌ای داشت.»
ارتباط بسیار خوبی با مجلس به‌ویژه مرکز پژوهش‌های آن به‌عنوان نهاد متناظر خودمان داریم؛ ازاین‌رو در مجلس جلسات کارشناسی برگزار و از ظرفیت آنها استفاده می‌کنیم، آنها نیز از نظرات کارشناسی ما استفاده می‌کنند، به همین جهت تبادل علمی-کارشناسی با یکدیگر داریم.
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان در پاسخ به این سؤال «آیا پژوهشکده اطلاعات و گزارش‌هایی به کارشناسان شورای نگهبان که در جلسات و کمیسیون‌های مجلس شرکت می‌کنند ارائه می‌دهد؟»، تأکید کرد: «ما ارتباط بسیار خوبی با مجلس به‌ویژه مرکز پژوهش‌های آن به‌عنوان نهاد متناظر خودمان داریم؛ ازاین‌رو در مجلس جلسات کارشناسی برگزار و از ظرفیت آنها استفاده می‌کنیم، آنها نیز از نظرات کارشناسی ما استفاده می‌کنند، به همین جهت تبادل علمی-کارشناسی با یکدیگر داریم.»
علم‌الهدی با بیان اینکه کارشناسان ما در جلسات مختلف مجلس نیز حضور دارند، گفت: «در بسیاری از جلسات تصمیم‌گیری در مجلس (در کمیسیون‌ها، در اصلاح قوانین حتی در مرحله تدوین قوانین و تصویب قوانین برای اطلاع از نظرات شورای نگهبان) از کارشناسان ما در پژوهشکده دعوت می‌کنند و آنها نیز در کمیسیون‌های پارلمان شرکت و نظرات شورا را منعکس می‌کنند تا در تصویب قوانین این نظرات لحاظ گردد.»
«همچنین در سال‌های اخیر به‌طور خاص جلسات زیادی را کارشناسان ما در مجلس برای تبیین نظرات شورای نگهبان شرکت کردند.»
وی درباره اینکه یکی از وظایف اصلی شورای نگهبان بررسی مصوبات مجلس است، پژوهشکده به‌عنوان بازوی مشورتی شورا چه نقشی در ارائه اطلاعات و گزارش‌ها به اعضای شورا برای مصوبات ارسال شده ایفاء می‌کند؟، گفت: «مطابق اصل ۹۴ قانون اساسی تمامی مصوبات مجلس به شورای نگهبان ارسال می‌شود تا توسط این شورا با موازین شرع و قانون اساسی انطباق داده شده و از این لحاظ مورد نظارت قرار گیرد.»
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان خاطرنشان کرد: «همچنین به موجب اصل ۸۵ قانون اساسی اساسنامه‌های دولتی که با تفویض مجلس به تصویب هیئت وزیران می‌رسد، باید برای شورای نگهبان ارسال شده و همانند قوانین از لحاظ انطباق با شرع و قانون اساسی مورد نظارت قرار گیرد.»
علم‌الهدی افزود: «بر همین اساس مهم‌ترین صلاحیت شورای نگهبان که بیشترین وقت از جلسات این شورا را به خود اختصاص می‌دهد، بررسی و اظهارنظر پیرامون مصوبات مجلس و اساسنامه‌های مصوب دولت است تا چنانچه آنها را مغایر با شرع و قانون اساسی بیابد، جهت اصلاح به مرجع مربوطه برگرداند؛ مصوبه مزبور هم پس از اصلاح نیز مجدداً مورد مداقه شورای نگهبان قرار می‌گیرد.»
وی در این زمینه به نقش پژوهشکده شورای نگهبان اشاره کرد و گفت: «پژوهشکده به‌عنوان بازوی کارشناسی و مشورتی شورای نگهبان نقش مهمی را در این خصوص ایفا می‌کند. تمامی مصوبات مجلس و اساسنامه‌های دولتی هم‌زمان با ارسال برای شورای نگهبان به پژوهشکده نیز ارسال می‌شود.»
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان می‌گوید: «با توجه به زمان اندک قانونی در مورد مصوبات مجلس که مطابق اصول ۹۴ و ۹۵ قانون اساسی ۱۰ روز یا حداکثر ۲۰ روز است و همچنین با توجه به برنامه جلسات شورای نگهبان که گاهی این زمان اندک را کمتر کرده و در برخی موارد به ۲ یا ۳ روز می‌رساند، کار فشرده‌ای در پژوهشکده در حال انجام است تا گزارش کارشناسی به‌سرعت تهیه شده و بیش از جلسه شورای نگهبان به دست اعضاء برسد.»
علم‌الهدی اضافه کرد: «حتی‌الامکان یک یا دو روز قبل از جلسه شورای نگهبان به دست اعضا رسیده تا پیش از جلسه آنها نیز مطالعه کنند.»
وی با اشاره به فعالیت‌های کارشناسان پژوهشکده برای تهیه گزارش کارشناسی، گفت: «کارشناسان پژوهشکده مصوبات مجلس را پیش از نهایی شدن و در مراحل مختلف در کمیسیون‌ها و صحن مجلس نیز رصد می‌کنند تا با توجه به زمان مزبور، قبل از ارسال یک مصوبه آمادگی کافی برای تهیه گزارش کارشناسی داشته باشند.»
تبیین فرآیند تهیه گزارش‌ها برای ارسال به شورای نگهبان
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان به‌تشریح مراحل تهیه گزارش و ارسال آن به اعضای شورای نگهبان پرداخت و افزود: «مراحل کار بدین صورت است که ابتدا گزارش اولیه توسط یک یا چند نفر از کارشناسان تهیه می‌شود. سپس جلسه مجمع مشورتی حقوقی با حضور سایر کارشناسان و برخی از اعضای سابق و فعلی شورای نگهبان برگزار شده و مصوبه مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.»
علم‌الهدی اظهار داشت: «مبتنی بر مباحث صورت گرفته در جلسه، گزارش اولیه تکمیل و نهایی شده و جهت اتقان بیشتر نیز مورد نظارت قرار می‌گیرد و در نهایت گزارش نهایی توسط رئیس پژوهشکده مورد نظارت قرار می‌گیرد و در صورت تأیید برای تمامی اعضای شورای نگهبان ارسال می‌شود.»
گزارش اقدامات، خوب منعکس نشده است
وی درپاسخ به سؤال دیگر«نماینده»،آیا اقدامات و تحرکات پژوهشکده شورای نگهبان به‌خوبی منعکس شده است؟، اظهارداشت: «خبر؛ متأسفانه انعکاس مناسب و درستی از فعالیت‌های مثبتی که در شورای نگهبان انجام شده و می‌شود در فضای عمومی و رسانه‌ای انجام نشده است.»
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان یک بخش این ایراد را در شورا دانست که نتوانسته به‌خوبی منعکس کند البته به این نکته اشاره کرد، در این سال‌های اخیر کارها و اقدامات خیلی خوب و مناسبی برای اطلاع‌رسانی انجام شده است اما بخش دیگر این ایراد هم به ضعف رسانه‌های موجود در کشور برمی‌گردد.
علم‌الهدی با بیان اینکه بیشتر شورای نگهبان را به‌عنوان نهاد سیاسی که فقط در موضوع انتخابات وظایفی برعهده دارد می‌شناسند، گفت: «ازاین‌رو متأسفانه عده‌ای در فضای رسانه‌ای در ایجاد شبهه و طرح اشکالات که خیلی از آنها ناشی از عدم اطلاع‌رسانی از عملکرد شورای نگهبان است روی می‌آوردند بنابراین از فعالیت‌ها و اقدامات مثبت که در شورا انجام می‌شود، اطلاع‌رسانی درستی صورت نمی‌گیرد.»
وی همچنین با اعلام اینکه شورای نگهبان در راستای آشنایی با عملکرد و فعالیت‌های خود اقدام به انتشار گزارش عملکرد سال ۱۳۹۶کرده است، گفت: «تهیه گزارش‌های کارشناسی مجمع مشورتی حقوقی و دیوان عدالت اداری، تهیه گزارشات کارشناسی در خصوص موضوعات مورد نیاز و مرتبط با شورای نگهبان، برگزاری جلسات کارشناسی در خصوص موضوعات مختلف با کارشناسان خارج از پژوهشکده، تهیه پیش‌نویس دستورالعمل مرتبط به تبیین شرط رجل مذهبی سیاسی و مدیر و مدبر بودن رئیس‌جمهور، مشارکت در اصلاح قوانین انتخاباتی، پاسخ به شبهات مرتبط به شورای نگهبان، تدوین و تنظیم مشروح مذاکرات و نظرات استدلالی شورای نگهبان، محورهایی که در این گزارش آمده است.»
قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان، طرح اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان، تدوین کتاب قانون اساسی به همراه نظرات تفسیری و مشورتی شورای نگهبان، کتاب مجموعه نظرات شرعی شورای نگهبان مستند به اصل ۴ قانون اساسی، تدوین کتاب مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات دوره نهم مجلس شورای اسلامی، تدوین مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد اساسنامه‌های مصوب مجلس، جرایم و تخلفات انتخاباتی، مستندسازی عملکرد شورای نگهبان در نظارت بر انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم، منبع‌شناسی شورای نگهبان، طرح شرح فقهی و مبسوط قانون اساسی، طرح بازخوانی مشروح مذاکرات قانون اساسی، سامانه جامع نظرات شورای نگهبان را از دیگر محورهای گزارش منتشر شده، دانست.