ماهنامه «نماینده»؛ الهام فخاری*/ «برنامه‌ریزی دانسته» برای سلامت و بهداشت روانی در جامعه ایرانی پیشینه چندانی ندارد. برخی روش‌ها و منش‌ها در فرآیندهای جامعه‌پذیری و در بافت سنت آموخته می‌شده و پایش اجتماعی محله یا شبکه خویشاوندی گسترده، سویه‌هایی از امنیت را فراهم می‌کرده است.
بخش زیادی از جامعه ما شهرنشین است نه شهروند. مهاجران بدون آمادگی برای زندگی پیچیده و کم‌تر شناخته‌شده شهری به بافت شهر افزوده شده و برخی، هم دچار مسئله می‌شوند و هم به دیگران آسیب می‌رسانند.
از سویی برای بهبود مهارت‌های سلامت روان، مهارت‌های زندگی، مهارت‌های حل مسئله و مهارت‌های شهروندی سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی سنجیده و هماهنگ، آموزش و از همه بدتر جست‌وجو و خواست مردمی نداریم.
ما نیاموخته‌ایم که نشانه‌ها و فضاهای پرخطر کدام‌اند: «آشفتگی در نشانه‌شناسی»؛ ما نیاموخته‌ایم چگونه و به چه کسانی خطر را گزارش دهیم: «ناتوانی در مرجع‌شناسی»؛ ما نیاموخته‌ایم اگر دچار مسئله شدیم کجا چاره‌جویی کنیم. از این نیاموخته‌های گوناگون زیاد داریم.
به تمامی این موارد، آمدن فناوری‌های روز را بیفزایید و ببینید که جامعة کارنیاموخته و نامسلط بر خود، چگونه دچار شتاب رانش فناوری می‌شود و به در و دیوار می‌خورد، بهای سنگین می‌پردازد و قربانی می‌دهد.
چون ما داده‌های دقیق و روا در روند زمان نداشته‌ایم، نباید به‌سادگی نتیجه‌گیری کنیم که این کژکاری‌ها در ماه‌های اخیر افزایش یافته‌اند. به سخن دیگر، این کژکاری‌ها امروز بیش از همیشه گفته و رسانه‌ای می‌شوند.
ناتوانی در حل مسئله، نابرابری‌ها، پیامدهای سوءمصرف داروها و کمبود مهارت‌های مدیریتی و سرپرستی بزرگسالان و کمبود مهارت‌های زندگی کودکان، احتمال خطر را افزایش می‌دهد.
لایحه حمایت از کودکان که در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار گرفته است، دستاورد کارشناسی و پیگیری‌های ارزندة بخشی از هیئت دولت و برخی نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی است.
یکی از بایسته‌های امنیت شهروندی وجود قانون روشن و پشتیبان است، فقط با تصویب قانون مسئله را نمی‌توان حل کرد. همراه با تصویب قانون باید برنامه‌های آموزش و پایش حقوق کودک از سطح والدین و سبک مهارت‌های فرزندپروری تا حاکمیت را آماده کرد.
پس از انتشار خبر جنایت‌ها یا خشونت‌ها، توجه جامعه بیش‌تر کانون‌مند بر آزارندگی جرم است و کم‌تر به کاستی‌های مهارت‌های فرزندپروری والدین یا سرپرست کودک و نوجوان پرداخته می‌شود.
بخشی از مسئله از نبود یا کمبود حضور مؤثر، حمایت‌کننده و پایشگر سرپرست ریشه می‌گیرد. در جامعة توسعه‌یافته همراه با توان‌افزایی و مهارت‌آموزی کودکان و نوجوانان، نظارت سخت‌گیرانه‌ای بر انجام وظیفه و پایبندی به مسئولیت والدین انجام می‌شود.
در قانونِ سرپرستی تنها ماندن کودکِ کم‌سال‌تر از سن قانونی، جرم است و پیگرد قضایی دارد. ما نه‌تنها کودکان را برای زندگی پیچیده آماده نکرده‌ایم، بلکه خود برای فرزندپروری دوره‌های آمادگی نگذرانده‌ایم، از زیر پا گذاشتن حقوق کودک ناآگاهیم، کاری هم برای جبران این کاستی نمی‌کنیم. هر کسی مسئولیت را به گردن دیگری می‌اندازد، برخی مدیران ارشد گسترش رسانه و فضای ارتباطات جهانی را متهم می‌کنند، پدر و مادرها از حاکمیت انتظار دارند و در چنین فضایی اصل مسئله، زیرپاگذاشته شدن حقوق کودکان و نوجوانان، به حاشیه رفته است.
مسئله این است هنوز هم‌رأیی دربارة این که کودکی چه معنایی دارد، کدام بازة زمانی است و نیازمند چه مسئولیت‌ها و کارهایی است، نداشته‌ایم. کار کارشناسی مجلس امروز کمک می‌کند که به‌صورت روشن‌تر کودکی، حقوق کودک و حمایت از کودک صراحت قانونی داشته باشد. بر پایه این صراحت قانونی می‌توان برنامه‌ریزی چندسامانه‌ای از خانواده سرپرست تا جامعه و حاکمیت را در دستور کار قرار داد، به انجام رساند و پایش و گزارش کرد.
مدیریت شهری در فراهم‌سازی فضای به‌سامان و برابر برای کودکان و نوجوانان مسئول است، مدیریت شهری از راه آموزش شهروندی می‌تواند در آموزش و بازورزی مهارت‌های زندگی، مهارت‌های حل مسئله و شهروندی همکاری داشته باشد.
خوشبختانه در سال‌های گذشته در چارچوب مصوبه «شهر دوست‌دار کودک»، مدیریت شهری ابرکلان‌شهر تهران به پیمان‌نامه‌ای پیوسته، که الزام‌های قانونی برای به‌سامان‌کردن شهر برای کودکان و فراهم‌ساختن دسترسی کودکان به برنامه‌های شهروندی و همکاری شهروندی به‌همراه دارد.
از آغاز کار شورای پنجم، پیگیری جدی برای تشکیل جلسات کمیته‌های اجرایی و نظارت مصوبه شهر دوست‌دار کودک انجام داده‌ایم. دو نشست کمیته اجرایی در سال ۱۳۹۷ برگزار شده و ارزیابی پروژه‌های مصوب گذشته در دست انجام است.
تلاش ما بر این است رویکرد را از مگاپروژه‌های پرهزینه به رویکرد آموزش و توان‌افزایی اجتماعی تغییر دهیم. بر این باور هستیم که پیگیری این مصوبه هم‌هنگام با به نتیجه رسیدن لایحه حمایت از کودکان، دستاورد ارزنده و تغییر برجسته‌ای همراه خواهد داشت.
*عضو شورای شهر تهران