ماهنامه «نماینده»، علی میرزایی*/ وجود مشکلات موجود در تأمین آب کشاوزی، صنعتی و شرب، چنان با تکرار مکررات تبدیل به پیش‌زمینه ذهنی مردم کشور شده که کمتر فردی آن را کتمان می‌کند؛ حتی بسیاری از متخصصان، برای بررسی وجود یا عدم وجود بحران آب، اقدام به بررسی موشکافانه و دقیق، نمی‌کنند. به‌راستی آنچه در کشور به نام بحران آب و خطر بروز جنگ‌های منطقه‌ای بر سر منابع آبی شناخته می‌شود، تا چه میزان حقیقی و چه اندازه مصنوعی است؟
شایعات و حرف‌های مردم درباره مسائل و مشکلات آبی کشور که دهان به دهان می‌چرخد، شنیدنی و جالب است. بعضی‌ها می‌گویند «سدسازی سیاست غلطی است که نباید اجرا می‌شد.» بعضی‌ها بحران آب را چنان جدی می‌دانند که می‌گویند در آینده دست کم «۳۵ میلیون ایرانی ناچار خواهند شد تا خاک ایران را ترک کرده و به کشورهای همسایه مهاجرت کنند!» گاهی شنیده می‌شود: «یک کارشناس خبره در یک شبکه ماهواره‌ای، گفته است وضعیت ایران از نظر خشکسالی، به‌زودی بدتر از سومالی خواهد شد!» چند سالی هم هست که به لطف اخبار جعلی منتشر شده در تلگرام، کلمة ناسا را از زبان بقال، کارمند، بازیگر، مهندس و خیلی‌های دیگر می‌شنویم که می‌گویند: «ناسا پیش‌بینی کرده که خشکسالی در ایران، به‌زودی باعث اتفاق‌های عجیبی خواهد شد.»
در این بین هم کسی نمی‌داند اصلاً سدسازی را کدام مرجع علمی باید تأیید یا رد کند. کسی سؤال نمی‌کند که رقم ۳۵ میلیون از کجا آمده یا فلان کارشناس خبره ماهواره‌ای اصلاً دیپلم دارد یا خیر. ناسا هم که گویا درباره همه‌چیز و همه کس در ایران نظر می‌دهد و دیگر به مأموریت‌های فضائی ورود نمی‌کند. البته خشکسالی در ایالت کالیفرنیا در آمریکا هم ربطی به ناسا ندارد و درباره‌اش نظر نمی‌دهد!
از سوی دیگر اگر بنا باشد که مسئولان نیز مانند مردم عادی، در این واویلای هجوم اخبار منفی درباره وخامت اوضاع آب در کشور، تنها به شنیدن اخبار نامعتبر و تکرار طوطی‌وار آن اقدام کنند، قاعدتاً نه‌تنها گرهی از مشکلات موجود باز نخواهد شد بلکه عمق و نوع مشکلات، به‌نحو اسفناکی تغییر خواهد کرد.
در دی‌ماه سال ۱۳۹۳ بود که «ابتکار» معاون وقت رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۵۰ م. خشکسالی و کاهش نزولات جوی در ایران ۱۱ برابر شرایط فعلی می‌شود!»
اینکه چنین اظهارنظری، چه موج عظیمی و ویرانگری از ناامیدی و وحشت را به جامعه تزریق می‌کند به کنار، اما ای کاش مسئولان ما در شرایط مشابه، دست‌کم بگویند این عدد و رقم‌ها با کدام محاسبات علمی، براساس کدام یک از علوم رایج دنیا و در کدام مؤسسة معتبر تهیه شده است. به‌راستی تا چه زمانی باید امنیت روانی جامعه بازیچه سیاسی‌بازی‌ها و خودخواهی‌های این طیف سیاسی و آن جناح و فلان حزب ریز یا درشت باشد؟
شاید اصلی‌ترین معضل در راه از میان بردن معضلات و مشکلات منابع آب کشور، همانا اخبار بی‌اساس و شایعات بی‌پایه است. در این فضا بدیهی است که تصمیم‌های احساسی و شتاب‌زده، حتی در سطح قانون‌گذاری ما نیز دیده خواهد شد.
به‌راستی نیازهای ما در حوزه مدیریت منابع آب چیست و کشور باید با کدام دیدگاه در این زمینه حرکت کند؟
گاهی مسئولان در رسانه‌ها و مطبوعات می‌گویند که ما در کشور مشکل آب نداریم، بلکه مشکل سوءمدیریت در حوزه منابع آب داریم اما کسی نمی‌گوید که منظور از سوءمدیریت چیست؟ چرا توسعه شتاب‌زده و افسارگسیخته را از فهرست متهمان بروز مشکلات آبی، حذف می‌کنیم؟ باید قبول کنیم که ولع دستیابی به توسعه اقتصادی به سبک غربی، باعث و بانیِ بسیاری از مشکلات جاری در حوزه آب کشورمان است و البته این معضل ریشه در قبل از انقلاب و تصمیم‌های بعضی از مسئولان دولت‌های بعد از انقلاب دارد.
اشتباهی که طی یکی دو سال اخیر و همزمان با مانورهای تبلیغاتی و سیاسی در موضوع بروز مشکلات آبی کشور رواج یافته و از رسانه‌ها نیز به‌گوش می‌رسد آن است که ما باید کشاورزی خود را تعطیل کنیم و محصولات غذایی را از خارج کشور وارد کنیم! در مقابل این گروه، افرادی هستند که با هرگونه محدودیت‌سازی در حوزه کشاورزی مخالف‌اند و اصولاً اشتباه‌ها در شیوه کشاورزی و عدم مدیریت در این زمینه را عامل کمبود آب در ایران نمی‌دانند و قطعاً هچ‌کدام از این دو گروه، برداشت صحیحی از عمق مشکلات موجود، ندارند.
از یاد نبریم که کشاورزی در کشوری مانند ایران، نمی‌تواند و نباید تعطیل شود. امنیت غذایی به‌عنوان بخشی از پازل تأمین امنیت کشور، نیازمند به تولید و حتی خودکفایی در زمینه‌های مختلف است و این مهم محقق نمی‌شود جز با استفاده از روش‌های علمی و جدید برای کاهش مصرف آب و افزایش تولید محصولات کشاورزی. با نگاهی واقع‌گرایانه، در بخش مصرف صنعتی و خانگی نیز، باید به‌سمت کاهش مصرف از طریق روش‌های نوین و فرهنگ‌سازی متناسب با شرایط موجود حرکت کنیم.
از یاد نبریم که فرهنگ ایران تا همین چند دهه قبل، مبتنی بر استفاده حداقلی از آب بود. بر همین اساس در مناطقی همچون یزد، جمعیت در دل کویر ساکن شده بود. این جمعیت بر همین اساس می‌توانست با نگاه درست فرهنگی و از طریق بهره‌برداری از فناوری زمان خود و حفر قنات، آب مورد نیاز برای شرب، کشاورزی و حتی صنعت را در حد زمان خود، تأمین کند.
حل معضل آب در کشور، قطعاً با بهبود قوانین موجود، انجام دقیق وظایف قانونی از سوی مسئولان اجرایی و قضائی و استفاده از فناوری‌های روز، امری دور از دسترس نیست اما حل اساسی مشکل، باید با تغییر نگاه‌های مسئولان امر و البته مردم باشد.
اینکه دشمنان خارجی و داخلی این نظام و این کشور، از هر فرصتی برای تلاش در جهت نابودی ما استفاده می‌کنند، بدیهی است. اینکه مشکلات حوزه آب و درگیری و تنش‌های اجتماعی، قومیتی و سیاسی ناشی از آن، فرصتی مناسب برای کفتارهای سیاسی است نیز قاعدتاً مردود نیست.
حال باید کوشید تا در چنین شرایطی، با هوشیاری کامل، نگاه دقیق و کارشناسی و با کمک ظرفیت‌های قانونی موجود که بعضاً معطل مانده‌اند، جهت حل مشکلات جاری در حوزه آب، اقدام شود. از سوی دیگر می‌توان در صورت لزوم، ضمن ترمیم مقررات فعلی، اقدام به تصویب قوانین جدید و کارآمدتری کرد که بتواند به حل ریشه‌ای مسئله آب، کمک کند.
*کارشناس عمران و فعال رسانه ای