ماهنامه «نماینده» - «ابوالفضل ظهره‌وند» از جمله کارشناسان سیاست خارجی است که در تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای دورۀ «سعید جلیلی» حضور داشت. او همچنین سفیر اسبق ایران در ایتالیا و افغانستان است؛ ازاین‌رو در حوزه سیاست خارجی، صاحب‌نظر است.
برای تبیین عملکرد نهاد قانون‌گذاری در حوزه سیاست خارجی سراغ او رفتیم. ظهره‌وند ضمن تبیین اقدامات و تحرکاتی که قوه مقننه می‌تواند در عرصه سیاست خارجی انجام دهد به انتقاد از عملکرد مجلس، کمیسیون سیاست خارجی و رئیس این کمیسیون پرداخت و به‌صراحت گفت: «مجلس نمادی از دولت است و پیش روی ما کارنامه روشن مجلس در برجام قرار دارد.»
وی همچنین از سفرهای گروه‌های پارلمانی انتقاد می‌کند و می‌گوید: «سفرها نباید نمایشی و فرمالیته باشد، بنده به‌واسطه فعالیتی که در عرصه سیاست خارجی داشتم شاهد حضور هیئت‌های پارلمانی بودم. در مجلس هشتم از نزدیک شاهد بودم که چند هیئت پارلمانی آمده بودند؛ درصورتی‌که نیامدن آنها به مراتب به مصالح ما نزدیک‌تر بود تا آمدنشان.»
ظهره‌وند که دل پُری از عملکرد مجلس در تصویب برجام دارد، در بخش پایانی این گفت‌وگو نکاتی در قبال آینده توافق‌نامه برجام، بیان کرد.
ابوالفضل ظهره‌وند «عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان» در گفت‌وگو با «نماینده»، درباره نقشی که مجلس شورای اسلامی می‌تواند در حوزه سیاست خارجی ایفا کند، گفت: «یک وظیفه‌ای که مجلس برعهده دارد مربوط به نظارت و پرسش‌گری آن هم شامل تمامی حوزه‌ها از جمله حوزه سیاست خارجی است. نقش مجلس به نمایندگی از ملت در حوزه پرسش‌گری و مطالبه‌گری بسیار تعیین‌کننده و کلیدی است؛ ازاین‌رو مجلس می‌تواند در قانون‌گذاری و نظارت نقش مهم خود را ایفا کند.»
وی در پاسخ به این پرسش «با توجه به‌وظایفی که شما برشمردید آیا مجلس دهم در مقایسه با سایر مجالس گذشته توانسته به‌درستی انجام وظیفه کند؟»، افزود: «مشکلی که من در شرایط امروز می‌بینم این است که مجلس خیلی سعی می‌کند هماهنگ با آنچه که در حوزه دولت انجام می‌شود حرکت کند و این اقدام با کارویژه‌ای که طبق قانون اساسی از مجلس شورای اسلامی انتظار می‌رود، زاویه دارد.»
سفیر اسبق ایران در ایتالیا به ساختار برخی از کشورها همچون ایتالیا که خود او نمایندگی ایران را در این کشور عهده‌دار بود پرداخت و اظهارداشت: «برخی کشورها سیستم پارلمانی دارند، مانند: «ایتالیا» که در آن دولت از درون مجلس بیرون می‌آید، قاعدتاً مجلس که بخشی از دولت را شکل داده نقش حامی، توجیه‌کننده و توجیه‌گر جبهه دولت را دارد. این درحالی است که در سیستم ما تفکیک قوا در قانون اساسی تصریح شده؛ ازاین‌رو بنده این وجه را در مجلس فعلی ضعیف می‌بینم، نمونه آن هم مسئله برجام است.»
وی به روندی که منجر به تصویب برجام در مجلس و فرآیندی که تا کنون طی شده اشاره کرد و گفت: «اقدامات، توجیه‌کننده برنامه‌ها و سیاست‌های دولت است، درصورتی‌که نمایندگان و مجلس باید به‌طور دقیق نقد و سیاست‌های دولت را زیر ذره‌بین داشته و آنچه باید برای آنها اهمیت داشته باشد اهداف امنیت ملی و مطالبات ملی است که به اعتقاد بنده در این بخش مجلس ضعیف عمل کرده است.»
کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به این پرسش «به‌نظر شما مجلس دهم در این دو سالی که از عُمرش می‌گذرد در واکنش به مسائل جهانی خصوصاً جهان اسلام چگونه ظاهر شده است؟»، گفت: «به‌نظر من مجلس، نمادی از دولت است بنابراین باید این سؤال این‌گونه پرسیده شود که «آیا دولت توانسته کارهایی انجام دهد؟»، اگر دولت توانسته، پس مجلس هم توانسته کاری انجام دهد.»
ظهره‌وند با بیان اینکه این مجلس تابعی از متغیر دولت است، افزود: «بنابراین عمدتاً تلاش می‌کند تا دولت را پشتیبانی کند، به همین جهت سیاست‌های مجلس، هم‌سو و هم‌گام با رویکردهای دولت است البته رویکردهای دولت هم قابل نقد است، بنابراین به اعتقاد بنده مجلس و دولت روی یک سکه هستند که این یک واقعیت غیر جذاب است. باید نقش دیگری ایفا می‌کرد، برجام یک نمره خیلی روشن در کارنامه مجلس دهم است.»
«آیا سفر گروه‌های پارلمانی ایران به سایر کشورها و حضور در مجامع جهانی دستاورد قابل قبولی نسبت به هزینه‌ای که می‌شود، داشته است؟» این پرسش دیگر «نماینده» از او بود که دیپلمات سابق کشورمان پاسخ داد: «این مسئله فقط مربوط به مجلس دهم نیست، مجالس گذشته هم همین وضع را داشتند. در مجموع درحوزه سیاست خارجی من نمره خوبی به مجلس نمی‌دهم.»
کارشناس مسائل سیاست خارجی خاطر نشان کرد: «بنده به‌واسطه فعالیتی که در عرصه سیاست خارجی داشتم شاهد حضور هیئت‌های پارلمانی بودم. در مجلس هشتم از نزدیک شاهد بودم که چند هیئت پارلمانی آمده بودند درصورتی‌که نیامدن آنها به مراتب به مصالح ما نزدیک‌تر بود تا آمدنشان.»
ظهره‌وند با تأکید براینکه باید کارها تخصصی دنبال شود و نیروهایی که در سیاست خارجی پارلمان قرار می‌گیرند باید بدانند چه کاری می‌کنند، تصریح کرد: «بعضی‌ها، شکلاتی و صرفاً به‌خاطر اینکه بگویند ما سفری رفته باشیم(سفرهای فرمالیته) این سفرها را تدارک می بینند درصورتی‌که باید این جنس سفرها را از دستور کار خارج کنیم؛ بالاخره نماینده مجلس یا تیم‌هایی که از سوی مجلس اعزام می‌شوند باید کمک‌کننده و تسهیل‌کننده امور باشند درحالی‌که این نگاه ضعیف یا بهتر بگویم مغفول مانده است.»
وی درباره اینکه آیا در زمینه برگزاری اجلاس‌های بین‌المللی توسط ایران، توانسته‌ایم آنگونه که انتظار می‌رود عمل کنیم، اظهارداشت: «ما شاهدیم اکثر کشورها چند اجلاس برگزار می‌کنند اما آنچه باید در این اجلاس‌ها مهم ارزیابی شود این است که «چه سطحی از مقامات در اجلاس شرکت می‌کنند؟، دستاورد آن اجلاس چیست؟، مصوبات آن اجلاس را چگونه پیگیری کنند» خیلی از این موارد فراموش می‌شود البته اپیدمی است و فقط مجلس ما نیست که با این مسائل درگیر است، هیئت‌های دیگری هم هستند و بالاخر باید این کار انجام شود.»
سفیر اسبق ایران در ایتالیا تأکید کرد: «کار تبلیغاتی آن هم (برگزاری اجلاس‌های بین‌المللی) در جای خود اهمیت دارد، همین که بالاخره یک کشور به چه اندازه موفق باشد که در اجلاس شرکت کند و حضور فعال داشته باشد، مواضعش را اعلام کند و متقابلاً میزبان باشد خوب و مهم است اما آنچه باید مهم تلقی شود اینکه باید از جنبه‌های شکلی عبور و به‌سمت جنبه‌های محتوایی برویم به کمیسیون سیاست خارجی مجلس نیز مربوط می‌شود که چقدر بتواند در این زمینه فعال باشد، چقدر بتواند از ظرفیت‌های کارشناسی استفاده کند، از مشاوران خوبی استفاده کند تا این مشاوران بتوانند راهکارهای مناسبی ارائه دهند.»
کمیسیون سیاست خارجی در این دوره خیلی سعی و تلاش کرده با دولت هماهنگ شود؛ برجام خیلی کارنامه روشنی از نحوه عملکرد کمیسیون است، البته مسئول کمیسیون فردی با سابقه در عرصه سیاست خارجی است؛ ازاین‌رو او می‌توانست خیلی مؤثر و فعال ظاهر شود، بنده فعالیتی را در خود رئیس کمیسیون ندیدم یعنی انتظارم از او خیلی بیشتر از اینها بود.
از ظهره‌وند سؤال شد «اگر در مقام تحلیل قرار بگیرید، عملکرد کمیسیون سیاست خارجی مجلس دهم دارای چه نقاط ضعف و قوتی است؟» پاسخ داد: «کمیسیون سیاست خارجی در این دوره خیلی سعی و تلاش کرده با دولت هماهنگ شود؛ برجام خیلی کارنامه روشنی از نحوه عملکرد کمیسیون است، البته مسئول کمیسیون فردی با سابقه در عرصه سیاست خارجی است؛ ازاین‌رو او می‌توانست خیلی مؤثر و فعال ظاهر شود، بنده فعالیتی را در خود رئیس کمیسیون ندیدم یعنی انتظارم از او خیلی بیشتر از اینها بود.»
وی افزود: «هرچه نباشد رئیس کمیسیون سیاست خارجی مجلس ۳۵ سال است که در سیاست خارجی درگیر است، باید نقش خیلی فعال و پررنگی را به‌خصوص در برجام ایفا می‌کرد اما این نقش مغفول ماند.»
عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته‌ای در پاسخ به سؤال دیگر «نماینده» مبنی براینکه با وجود تقدیم به‌موقع گزارش‌های اهه از اجرای برجام توسط وزارت خارجه، اما ما شاهدیم در تدوین گزارش‌های شش ماه توسط کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تأخیرهایی صورت می‌گیرد، این تأخیرها دلیل خاصی دارد؟، گفت: «در پاسخ به این پرسش باید اذعان کرد، بخش نظارتی و پرسش‌گری دچار وقفه شده است. اگر براساس همان گزارش‌هایی که داده می‌شود کمیسیون‌ها دقیق و به‌موقع آنها را ارزیابی کنند یا به صحن بیاورد یا به‌نوعی انعکاس دهند و مطالبه کند، به‌نظر من خیلی شرایط فرق می‌کرد و می‌کند و می‌توانست متفاوت باشد.»
ظهره‌وند با بیان این مطلب «اکنون این تأخیر و کم تحرکی کاملاً بارز است»، اظهارداشت: «بنده بیرون از مجلس هستم و از داخل آن خبری ندارم اما از بیرون که نگاه می‌کنم، آن فعالیتی که باید از ناحیه کمیسیون صورت گیرد، نمی‌بینم و بیشتر جنبه‌های شکلی کار غلبه بر جنبه‌های محتوایی دارد.»
وی اضافه کرد: «بخشی از آن شاید به‌خاطر هماهنگی با دولت تحت عنوان کمک و مساعدت است که من این را مساعدت نمی‌بینم فقط عنوانش است چون می‌خواهند به دولت کمک کنند تا حد ممکن کارش جلو رود.»
عضو سابق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در پاسخ به این سؤال «از یک طرف با توجه به آخرین مواضع مقامات اروپایی و آمریکایی در قبال برجام و از طرف دیگر با توجه به قانونی که مجلس برای اجرای برجام تصویب کرد؛ نقش مجلس را در آینده این توافق چگونه ارزیابی می‌کنید؟»، تأکید کرد: «مجلس در رأس امور است. وضعیتی که در حال حاضر داریم مسئله ۱+۴ است دیگر ۱+۵ نیست اما همین ۱+۴ با سناریوهای مختلفی با ایران مواجه می‌شوند که تصمیم‌گیری بخش عمده آن نهایتاً با مجلس خواهد بود.»
«اینکه ما در برجام بمانیم یا از برجام خارج شویم، در «ان. پی. تی» بمانیم یا از آن خارج شویم، یا نوع مطالباتی که از طرف اروپایی باید داشته باشیم، نوع تضمین‌هایی که از طرف اروپایی باید به‌طور مشخص بگیریم، باید لحاظ شود.»
ظهره‌وند با طرح این پرسش که «تضمین عملی چیست؟»، گفت: «تفسیر این ماجرا که چه چیزی تضمین عملی و چه چیزی تضمین غیرعملی است را باید مجلس مشخص کند. کمیسیون سیاست خارجی باید دقیق مشخص کند که تضمین عملی یعنی چه و بعد اگر هر یک از سناریوها اتفاق نیفتاد اقدام بعدی باید چه باشد.»
وی با بیان اینکه باید ظرفیت مجالس کشورهای مختلف که در برجام هستند و با ما هم‌سویی نشان می‌دهند همانند روسیه و چین استفاده شود، می گوید: «آنها هم نقش دارند و می‌توانند مؤثر باشند. از تمامی ظرفیت‌های پارلمانی باید استفاده شود، من اطلاعی ندارم که الان چه فرآیندی اتفاق می‌افتد و مجلس در حال انجام چه کاری است. ما نباید منتظر باشیم به شرایط خاص برسیم و بعد آنجا تصمیم بگیریم؛ قبل از اینکه به شرایط خاص برسیم باید سناریو آماده شده باشد تا شرایط را به‌سمتی که مورد نظرمان است حرکت دهیم، این یک کنش‌گری و برخورد فعال است.»