ماهنامه «نماینده» - خطرات فضای مجازی و لزوم پیشبینی تمهیدات لازم، یکی از مسائل اساسی در این زمینه است که برای تشریح این امر سراغ «رضا تقیپور» وزیر اسبق فناوری اطلاعات رفتیم تا نظر او را در این باره، جویا شویم.
*هنوز بستر شبکۀ ملی اینترنت و شبکۀ ملی فضای مجازی آماده نیست که آنها در بحث اقتصادی حداقل بر بسترهای داخلی مانند پیامرسانهای داخلی کار کنند. ارزیابی شما در این زمینه چیست؟
اولاً این کسبوکارها، کسبوکارهای تلگرامی نیستند بلکه اینترنتی هستند؛ زیرا برخی عمداً اینها را جابهجا استفاده میکنند که میزان وابستگی به تلگرام را بزرگ نشان دهند. این کسبوکارها میتوانند در هر نرمافزاری تعریف شوند. بنابراین اسم آنها کسبوکارهای اینترنتی است و ما اصلاً کسبوکار تلگرامی نداریم. بعضاً حتی خود مسئولین نیز اشتباه میکنند و میگویند تاکسی تلگرامی که اشتباه است و ما تاکسی تلگرامی نداریم، بلکه حملونقل اینترنتی و شبکهای داریم مانند نرمافزارهایی چون «کارپینو» و نکتۀ دوم این است، همانطور که شما اشاره کردید خوب است که از فناوری اطلاعات استفاده کنیم و قطعاً خیلی از کارها را تسهیل میکند اما نباید اگر شکل اشتغال را عوض میکنیم آن را اشتغال جدید بنامیم و آن را اشتباه بگیریم. بهعنوان مثال فرض کنید اتفاقاتی که در حملونقل افتاده بسیاری از آنها قبلاً بهنام آژانس فعالیت میکردند و اکنون شکل آن تغییر یافته و شهروندان میتوانند از طریق شبکه با آنها ارتباط برقرار کرده و استفاده کنند. اما به این معنا نیست که حتماً بگوییم این اشتغال جدید است. اما بحث سوم این است که ما باید به هر صورت تولید را تقویت کنیم و نهایتاً مایحتاج مردم بیشتر از آنچه که در حوزۀ خدمات تعریف شود، بحث تولید کالا و تولید داخلی وجود دارد که میتواند بیشتر اشتغالزا باشد و کارآفرینی کند. طبیعتاً دولت باید بیشتر همِّ خود را برای حل مشکلات و موانع بر سر راه اینگونه کارخانهها که سرمایهگذاریهای زیادی هم توسط خود مردم و تعاونیها و بخش خصوصی صورت گرفته است، بگذارد که مهمترین آنها نیز به نظرم بحث سرمایه در گردش است، یعنی با توجه به گرانیهایی که اتفاق افتاده طبیعتاً توان تولید و سرمایه در گردش بنگاهها و مؤسسات تولیدی کاسته شده که باید برای آن راهحلی پیدا شود که بتوانند با پول ارزان و تأمین سرمایۀ ارزان، مواد اولیه را تأمین کنند تا چرخ کارخانۀ آنها بچرخد و بتوانند حقوق کارگران را تأمین کنند و نهایتاً کالاهای خود را در بازار عرضه کنند و این یعنی رونق اقتصادی.
*با توجه به صحبتی که خودتان اشاره کردید، دولت از تلگرام استفادۀ ابزاری میکند برای اینکه خود را قهرمان پوشالی بحث این کسبوکارها نشان دهد، درحالیکه میبینیم کارخانهها و برخی از شرکتهای قدیمی رو به تعطیلی هستند. بهگفتۀ خود مسئولین دولتی در هر خانه 3 نفر بیکار داریم که نشان میدهد وضعیت اقتصادی ما وضعیت خوبی نیست. اساساً چرا دولت نمیتواند یا نمیخواهد در بحث ساماندهی فضای مجازی، خوب عمل کند؟
اینکه ما کارهای اساسی کشور یا حتی کسبوکارهای بخش خصوصی را به یک نرمافزار خارجی بسپاریم که افتخار نیست. اتفاقاً افتخار در این است که نرمافزارهای داخلی را حمایت کنیم. اکنون ما تعداد زیادی دانش آموخته در رشتههای فناوری اطلاعات داریم، مقدار زیادی از ارزش افزودهای که اکنون در جیب نرمافزارهای خارجی میرود، ثروتهای ملی است. همین اطلاعات ارزش اقتصادی دارد و ما اینها را مجانی و با بیتدبیری در اختیار خارجیها قرار میدهیم طبیعتاً خود مردم و جوانان از این ثروت ملی محروم میشوند. بنابراین اشتغال واقعی این است که ما خود این نرمافزارها را بهعنوان یک کالای تولید داخل نشان دهیم تا ارزش افزوده آن در داخل کشور بماند و بتوانیم از این طریق برای فارغالتحصیلان دانشگاهها و افراد سطح بالا اشتغال ایجاد کنیم. میدانیم که هر کدام از این شغلهای جانبی که بهصورت غیر مستقیم ایجاد میکنند، میتواند کلی از مشکل بیکاری کشور را برای جوانان حل کند و میتوانند از این طریق مشغول شوند. بنابراین از هر طرف که نگاه کنیم وجود نرمافزارهای خارجی و ایجاد وابستگی از یک طرف و اشغال فضای کسبوکار باز خود ضرر دیگری است که به مردم تحمیل میشود.
*بحث استفادۀ ابزاری چطور، دولت میخواهد خود را قهرمان پوشالی تلگرام جلوه دهد. خود فیلتر کرده و بعد رفع فیلتر میکند و از آن طرف هجمۀ آن را به دیگر دوستان وارد میکند. این امر از جنبۀ روانشناختی برای چیست؟ اینکه یک عدهای در جامعه هدف خاصی را مد نظر دارند و در عین حال افتخار میکنند و گویا صدای وضع اقتصادی و اعتراضهای اقتصادی مردم به گوش دولت نمیرسد یا اینکه نمیخواهند، بشنوند.
با توضیحاتی که عرض کردم واقعاً مردم عزیز ما اگر خوب فکر کنند میبینند که هیچ نفعی برای کشور ندارد. واقعاً برای یک دولت چه افتخاری دارد که بهجای اینکه این نرمافزارها را داخلی تولید کند و توان فنی کشور را بالا ببرد بگویند ما اطلاعات مردم خود را مفت و مجانی به یک نرمافزار خارجی دادیم که مشخص نیست مالکان آن برای کجا هستند و از این اطلاعات چه استفادههایی میکنند. شاید در یک جوسازی این اتفاقها، روی دهد اما هنگامی که مردم دقت کنند کاملاً روشن است که این تصمیمها، تصمیمهای درست حاکمیتی نیست و مردم اینها را متوجه میشوند و صرفاً تداوم بحثهای گفتاری و حمایت از نرمافزار خارجی، قطعاً قابل ادامه نیست البته اکنون خود مسئولین دولتی نیز به این نتیجه رسیدهاند و زمزمههای آن شروع شده که به امید خدا بحث جایگزینی و حمایت از نرمافزارهای داخلی شکل بگیرد تا مردم اعتماد کنند که حریم خصوصی آنها در این فضا حفظ میشود.
اگر ما واقعاً بهدنبال حفظ حریم خصوصی شهروندان خود هستیم چه تعهدی از این نرمافزارها گرفتهایم که این اطلاعات را به خارجیها نفروشند که میدانیم میفروشند. اینها سؤالات جدی و راهبردی است که اگر مردم دقت کنند نه تنها افتخار ندارد که باعث سرافکندگی است.
*گمان میکنم آقای فیروزآبادی گفتند که قرار است از پیامرسانهای داخلی حمایت شود و خود آقای آذری جهرمی گفتند که یک فاز یک ساله برای تلگرام قرار دادیم که جایگزین آن انجام شود. ما میتوانیم چه افق دیدی را برای کسبوکارهای اینترنتی در نظر بگیریم که در بستر شبکۀ داخلی خودمان باشد؟
اکثر نرمافزارهای داخلی نیز قابلیتهایی را ایجاد کرده و اکنون مهیاست. یک سال زمان زیادی است و من گمان نمیکنم که مردم عزیز ما تحمل کنند که این نرمافزارها به نقض حریم خصوصی آنها ادامه دهند زیرا که در این اغتشاشها مشخص شد که به منافع ملی ما ضربه میزنند. گمان میکنم که باید ظرف مدت کوتاهی این اتفاق بیافتد و خوشبختانه شنیدهام که اکنون قابلیت کسبوکارها و خیلی از خدماتی که خارجیها ندارند ایجاد شده است. برای مثال میتوان با نرمافزار «بله» حتی پرداختها و خرید را انجام داد. طبیعتاً توان فنی آن وجود دارد، باید اطلاعرسانی شود و مردم از این نرمافزارها استفاده کنند تا سرعت گسترش آن بیشتر شود و دیگر از نرمافزار خارجی بینیاز شویم.
*آیا زیرساخت داخلی و شبکۀ ملی اطلاعات ما نیز آماده است؟
شبکۀ ملی اطلاعات هنوز آماده نشده اما بههر صورت برای این مقدار که در داخل باشد و بتوانیم از پهنای باند داخلی استفاده کنیم، برای نرمافزارها آماده است. بحث ما این است که با ایجاد شبکۀ ملی اطلاعات باید استفاده از فضای مجازی ارزان شود که این نیز مطالبۀ مردم است.
*چقدر باید فرهنگسازی شود تا مردم به این سمت، حرکت کنند و این امر وظیفۀ چه کسی است؟ چقدر سهم دولت، چه مقدار بحث رسانهها، چقدر سهم خود نرمافزار و برنامه نویسها است که این زمینه را تقویت کنند.
این یک وظیفۀ همگانی است. عرض کردم اولاً دولت در جایگاه خود نباید به نرمافزارهای خارجی میدان دهد زیرا به ضرر مردم کشور است. اطلاعاتی که امروز میگویند نقش چاه نفت را دارد، مجانی به خارجیها داده میشود. مانند صد سال پیش که خارجیها نفت ما را قبل از ملی شدن میبردند، اکنون در زمینۀ اطلاعات نیز در چنین وضعیتی هستیم. یعنی بدون اینکه مردم از منافع این اطلاعات استفاده کنند، آن را مفت و مجانی به خارجیها میدهیم. امیدواریم دولت نقش خود را ایفا کند، طبیعتاً مردم نیز اگر از منافع و مزایای استفاده از داخلیها از جمله پهنای باند ارزان و زیاد، سرعت بالا را ببینند، قطعاً تمایل خواهند شد که از این خدمات استفاده کنند.