ماهنامه «نماینده»/ حامدزمانی، حق سؤال از وزرا در اصول ۸۸ و ۱۳۷ قانون اساسی و موادی از آئین‌نامه داخلی مجلس به نمایندگان داده شده است. در اینجا مروری بر این آئین‌نامه خواهیم داشت:
اصل 137 قانون چه می‌خواهد؟
در اصل ۱۳۷ قانون اساسی آمده است هر یک از وزیران مسئول وظایف خاص خویش در برابر رئیس‌جمهور و مجلس است و در اموری که به تصویب هیئت وزیران می‌رسد مسئول اعمال دیگران نیز هست. همچنین طبق ماده 209 آئین‌نامه داخلی مجلس، هر نماینده می‌تواند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسئول درباره وظایف او سؤال کند که این سؤال باید کتبی و صریح باشد و در فرم مخصوصی که هیئت رئیسه تهیه کرده است توسط نماینده تنظیم و به هیئت رئیسه، تسلیم شود.
هیئت رئیسه موظف است سؤال را فوری به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارسال نماید و کمیسیون نیز موظف است حداکثر ظرف 15 روز پس از وصول سؤال، جلسه‌ای با حضور وزیر و سؤال‌کننده تشکیل دهد و با استماع نظرهای سؤال‌کننده و وزیر و بررسی‌های لازم، به موضوع رسیدگی کند.
*چه زمانی سؤال به صحن مجلس ارسال می‌شود
طبق این قانون، چنانچه سؤال‌کننده، توضیحات وزیر را قانع‌کننده نداند، کمیسیون با تعیین قلمرو «ملی» یا «منطقه‌ای» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملی به هیئت رئیسه جهت اعلام وصول در اولین جلسه علنی اقدام می‌کند.
در رابطه با سؤال منطقه‌ای، کمیسیون موظف است حداکثر ظرف 10 روز نسبت به ارائه راه‌حل و ارسال گزارش به هیئت رئیسه مجلس و رئیس‌جمهور(توسط رئیس مجلس) اقدام کند و هیئت رئیسه مساعی لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه‌ای را صورت دهد. چنانچه پس از 15 روز از ارجاع نامه کمیسیون، نماینده سؤال‌کننده همچنان موضوع را حل‌وفصل نشده بداند، از هیئت رئیسه درخواست طرح سؤال منطقه‌ای در جلسه علنی را می‌نماید. براین اساس هیئت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی، سؤال منطقه‌ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذی‌ربط ارسال نماید.
طبق اصل 88 قانون اساسی، وزیر مورد سؤال قرار گرفته مکلف است حداکثر ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ سؤالش در مجلس حضور پیدا کرده و به سؤال پاسخ دهد مگر آنکه وزیر به‌صورت رسمی و با عذر موجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت 10 روز داشته باشد.
طبق ماده 210 آئین‌نامه داخلی مجلس در جلسه علنی، ابتدا گزارش کمیسیون متضمن طرح سؤال و بررسی‌های انجام شده توسط سخنگوی کمیسیون به مدت حداکثر 5 دقیقه مطرح می‌شود سپس وزیر و نماینده سؤال کننده به ترتیب و هر کدام حداکثر به مدت 15 دقیقه توضیحات خود را ارائه می‌دهند و در صورت قانع نشدن نماینده، رئیس جلسه نظر مجلس را در این مورد اخذ می‌کند.
درصورتی‌که اکثر نمایندگان حاضر، نظر به وارد بودن سؤال نماینده یا نمایندگان بدهند، رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیس‌جمهور جهت رسیدگی ارجاع نماید. طبق این ماده، عدم حضور وزیر در مجلس و کمیسیون به‌منزله وارد بودن سؤال است و براساس ماده 211 چنانچه در هر دوره مجلس، 3 بار با رأی اکثریت نمایندگان حاضر، سؤالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود، طرح استیضاح وزیر در صورت رعایت مفاد اصل 89 قانون اساسی و آئین‌نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.
* سؤال از رئیس‌جمهور
اما طبق قانون نمایندگان مجلس می‌توانند از رئیس‌جمهور نیز سؤال کنند، نحوه و شرایط طرح پرسش از رئیس‌جمهور در ماده 212 آئین‌نامه داخلی مجلس به تفصیل مورد اشاره قرار گرفته است:
براساس اصل 88 قانون اساسی، درصورتی‌که حداقل یک چهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یک یا چند وظیفه رئیس‌جمهور سؤال کنند، باید سؤال یا سؤالات خود را به‌طور صریح، روشن و مختصر همگی امضا و به رئیس مجلس تسلیم کنند.
رئیس مجلس نیز باید موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون‌های تخصصی مربوط، ارجاع دهد و هر کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیس‌جمهور به آن کمیسیون و نماینده منتخب سؤال‌کنندگان، تشکیل جلسه دهد. در این جلسه نماینده رئیس‌جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس‌جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سؤال‌کننده، گزارش شود.
پس از یک هفته از طرح سؤال در کمیسیون یا کمیسیون‌ها چنانچه هنوز حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس از سؤال خود منصرف نشده باشند، رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سؤال یا سؤالات آنان را قرائت و فوراً برای رئیس‌جمهور ارسال کند. این سؤال یا سؤالات ظرف 48 ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار می‌گیرد. پس از ارسال سؤال یا سؤالات برای رئیس‌جمهور، کاهش امضاها سبب خروج سؤال یا سؤالات از دستور نمی‌شود.
براساس ماده 213 آئین‌نامه، رئیس‌جمهور موظف است ظرف یک ماه از تاریخ دریافت سؤال یا سؤالات، در جلسه علنی مجلس حضور یابد و به سؤال یا سؤالات مطرح‌شده نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شورای اسلامی.
* زمان پاسخ‌گویی رئیس‌جمهور به نمایندگان
مدت طرح سؤال یا سؤالات از طرف نمایندگان منتخب سؤال‌کنندگان حداکثر 30 دقیقه و مدت پاسخ رئیس‌جمهور حداکثر 60 دقیقه است که طرفین می‌توانند وقت خود را به دو بخش تقسیم نمایند. در این صورت تمامی سؤالات و پاسخ‌ها در بخش اول وقت هر یک از دوطرف بیان می‌شود و در بخش دوم ابهام‌های سؤال‌کنندگان و پاسخ‌های رئیس‌جمهور مطرح می‌گردد. پس از این مرحله، درباره پاسخ رئیس‌جمهور به هر یک از سؤالات از نظر قانع‌کننده بودن به‌صورت جداگانه رأی‌گیری می‌شود. چنانچه اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئیس‌جمهور به سؤالی قانع نشده باشند و موضوع مورد سؤال، نقض قانون یا استنکاف از قانون محسوب شود، آن سؤال به قوه قضائیه ارسال می‌شود.