«نماینده» / تأسیس جهاد سازندگی ذیل تفکر «دولت‌سازی اسلامی» در کنار سپاه و بسیج، به‌عنوان یکی از نمادهای مهم نهادسازی با الگوی فکر اسلامی و با نفس گرم امام راحل اتفاق افتاد. خدمات بی‌بدیل این نهاد کارآمد طی ۲۱ سال فعالیتش، همه ناظران را مبهوت کرده و هنوز بر تارک نظام اسلامی می‌درخشد. از تشکیل شوراهای اسلامی روستا ــ که به تحول اجتماعی در روستاهای ایران انجامید ــ تا اقدامات دانشی بی‌نظیر مانند ساخت اولین موشک جمهوری اسلامی، پل بعثت، شناور خضر و ... تا تشکیل نهادهایی مانند جهاد (نهضت) سوادآموزی و جهاد دانشگاهی، مختصری از خدمات این نهاد معظم بوده است.
اما متأسفانه انحلال جهاد سازندگی در فرایندی تدریجی و متأثر از مدل حکمرانی غربی، از همان سالهای جنگ پی گرفته شد؛ ابتدا این نهاد مردمی، قواره سازمانی گرفت، سپس به وزارتخانه تبدیل شد، و در ادامه با الحاق به وزارت کشاورزی منهزم گشت.
در این فرآیند بطئی، ضربات سختی که در برهه‌های مختلف به این نهاد اسلامی وارد شد روز به روز زمینه را برای ادامه فعالیت آن نامناسب‌تر نمود. برای مثال می‌توان از انحلال یک‌باره ۴۲ گردان مهندسی رزمی جهاد در پایان جنگ نام برد که ظرفیت عظیم دانشی و تجربی ــ شاید معادل چند قرارگاه خاتم‌الانبیا ــ را در خود جای داده بود. در گزارشهایی جداگانه به این سیر پرداخته خواهد شد.
سال ۱۳۶۵ حضرت‌آیت‌الله خامنه‌ای خبردار می‌شوند یک خانواده ایثارگر در فردو زندگی می‌کند که پدر خانواده توان جمع‌آوری محصول زراعی‌اش را ندارد. ایشان به همراه تیم همراهشان در اقدامی نمادین برای کمک به این کشاورز به فردو می‌روند.
درباره انحلال جهاد، علی شم‌آبادی، عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی در چندین دوره و از بانیان جهاد در این زمینه گفت: رهبر انقلاب از ابتدای شکل‌گیری جهاد یکی از حافظان این نهاد مقدس بودند. در سال ۷۹، و در پی اوج‌گیری زمزمه‌های ادغام وزارت جهاد سازندگی در دولت اصلاحات و با پیگیری مجلس ششم، رهبر فرزانه انقلاب طی نامه‌ای به رئیس دولت اصلاحات مرقوم فرمودند:
«شنیدم در دولت با وجود دفاع و رأی موافق جنابعالی، نتیجه رأی گیری تأمین کننده حفظ و بقای ساختار انقلابی و کارآمد جهاد سازندگی نیست. این نگرانی هست که این تشکیلات مبارک، با آن همه آثار و تجربه‌های موفق، در وزارت جدید حل و هضم شود. یقیناً این خسارت بزرگی برای کشور و نظام و انقلاب خواهد بود. اگر آنچه پیش آمده تغییرناپذیر و نهایی است، مقتضی است در انتخاب مسئول برای تشکیلات جدید جلو این ضرر متراکم گرفته شود و اگر نهایی نیست در آن تجدید نظر شود.»