ماهنامه«نماینده»/ محیط‌زیست از جمله سرمایه‌های هر کشوری به‌شمار می‌رود که هر نسلی متعهد است تا از آن به‌درستی استفاده کرده و آن را سالم به نسل آینده تحویل بدهد. از سوی دیگر اتکای کشور به نفت و نیز نیاز به اشتغال باعث شده تا تأسیس صنایع نفتی مورد توجه مسئولین امر قرار گیرد. نکتۀ حائز اهمیت حفظ تعادل و اعتدال است که می‌تواند مانع از ایجاد اثرات مخرب یک اقدام اجرایی در راستای ایجاد اشتغال شود. در بسیاری از نقاط کشور ازجمله خوزستان، ساخت صنایع نفتی آلودگی‌های زیست محیطی سنگینی را برای منطقه به‌همراه داشته که بعضاً این آلودگی‌ها به سایر نقاط کشور هم سرایت کرده است. این روزها با موافقت ساخت پتروشیمی در قرابت شبه جزیره میانکاله نگرانی‌ها درخصوص آسیب‌دیدگی این منطقۀ محافظت شده، بالا گرفته است.
* سورپرایز رئیس سازمان محیط‌زیست
ماجرا از قریب به دو ماه قبل آغاز شد؛ زمانی که وزیر نفت در نامه‌ای به رئیس سازمان محیط‌زیست حاشیه‌ساز شد و در آن اعلام کرد که وزارتخانۀ متبوعش تصمیم به احداث دو واحد عظیم پتروشیمی در سواحل خزر دارد. «عیسی کلانتری» هم در پاسخ به این نامه نوشت: «با توجه به عدم توسعه‌یافتگی استان گیلان و مازندران و تفاهم‌های اولیه که تمامی ضوابط زیست‌محیطی را رعایت خواهند کرد، اقدام فرمایید.»
در واقع عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست پاسخ نامۀ وزیر نفت را در کمتر از 24 ساعت داد؛ موافقت با ساخت مجتمع پتروشیمی، یکی در شهرستان رودسر استان گیلان و دیگری در منطقۀ ویژه اقتصادی بندر امیرآباد در مجاورت پناهگاه حیات وحش میانکاله در مازندران، چیزی بود که با توجه به پیشینۀ مخالفت‌های فعالان محیط‌زیست با ساخت آن به اندازۀ کافی جالب توجه بود. با این حال تعجیل کلانتری در اعلام نظر مثبت آتش منتقدین را تندتر کرد. از سوی دیگر به اعتقاد صاحب‌نظران حوزۀ محیط‌زیست این اولین بار بود که رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست دربارۀ طرحی که هنوز مکان و طرح آن ارزیابی نشده و نتیجه آن منتشر نگشته، ارزیابی مثبت دارد! اساساً طبق قانون احداث صنایع آلاینده و واحدهای شیمیایی آب‌بر در سه استان شمالی کشور مطلقاً ممنوع است. براین اساس احداث مجتمع پتروشیمی در مناطق امیرآباد مازندران و رودسر گیلان نه تنها به‌خودی خود غیرمجاز است، بلکه در منطقه‌ای در مجاورت منطقه حفاظت شده میانکاله است، نوعی فاجعۀ زیست‌محیطی به‌شمار می‌رود.
* میانکاله
تالاب میانکاله در بهشهر دارای ۵۰۰ هزار تا یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار قطعه پرنده با ۲۳۰ گونه در طول سال است که زیستگاه مهمی برای پرندگان به‌شمار می‌آید و از آن به بهشت پرندگان نام‌برده شده است که ۱۸۰ گونۀ گیاهی در میانکاله وجود دارد.
مجموعۀ شبه جزیره میانکاله با 68هزار و 800 هکتار وسعت از سال 1348 ابتدا به منطقه حفاظت شده و سپس به پناهگاه حیات‌وحش میانکاله تحت مدیریت مناطق چهارگانۀ سازمان حفاظت محیط‌زیست تبدیل و از آن زمان تا کنون از سوی اداره کل حفاظت محیط‌زیست مازندران اداره می‌شود و دارای 230 گونه پرنده و 180 گونه گیاه است.
شبه جزیره میانکاله در سازمان جهانی یونسکو به‌نام کره مسکون انسان و محیط‌زیست به ثبت رسیده و شناسنامۀ بین‌المللی برای آن صادر شده است. این منطقه دارای یک جایگاه فرهنگی و آموزشی است و اکوسیستم‌های آبی آن در سال 1971 به‌عنوان یکی از 22 تالاب بین‌المللی در ایران و 350 تالاب بین‌المللی در دنیا، در کنوانسیون بین‌المللی رامسر به‌عنوان تالاب بین‌المللی میانکاله ثبت شد.
* تیری که به هدف نخورده بود
در دولت اصلاحات قانونی به تصویب رسید که به‌واسطۀ آن از استقرار هرگونه صنعت آلوده‌ساز جلوگیری می‌شد. این مصوبه در دولت‌های نهم و دهم برداشته شد و نخستین اقدام برای احداث پالایشگاه در مناطق زیست‌محیطی مختلف کشور از جمله در منطقه بهشهر کلید خورد. درحالی‌که در سال 90 محیط‌زیست 70 ایراد برای ساخت پالایشگاه در میانکاله اعلام کرد و این سازمان اعلام کرد اجازۀ ساخت نخواهد داد اما ساخت این پالایشگاه که از مصوبات سفرهای استانی دورهای اول و دوم بود، آغاز شد ولی با اعتراض‌های فعالان محیط‌زیست که این کار را تهدید عظیمی برای حیات‌وحش تالاب میانکاله می‌دانستند، روند آن متوقف شد. نماینده وقت بهشهر معتقد بود محاسبات سازمان محیط‌زیست اشتباه بوده است. با این حال دعوا سر ساخت پالایشگاه و پتروشیمی بهشهر به جنگ لفظی میان نماینده مجلس، مسئولین سازمان محیط‌زیست و برخی فعالان زیست محیطی رسید و افراد درگیر در آن، یک‌دیگر را متهم به بی‌سوادی و اختلال در روند امور کردند. در این دولت نیز با وجود پیشرفت 10 درصدی پالایشگاه، تلاش «ان.جی.او»ها سبب شد تا از تأسیس این پالایشگاه جلوگیری گردد.
* نظر نمایندگان مجلس
نمایندگان این حوزۀ انتخابیه که همچون سایر نقاط کشور معضل اصلی مردم را بیکاری و نیاز به اشتغال می‌بینند، با ایجاد هرگونه صنعتی از جمله پتروشیمی در منطقه موافق‌اند. آنها با علم به اینکه صنعت نفت هرجا قدم گذاشته آلودگی‌های عظیم و نابودی محیط‌زیست را با خود به‌همراه داشته، به‌دلیل فشار بیکاری بر مردم ترجیح می‌دهند به هر قیمتی مشکل را فعلاً رفع کنند تا اینکه بخواهند با نگاه بلندمدت برای حفظ زیست محیطی همچون میانکاله تلاش کنند.
«احمدعلی مقیمی»، نماینده وقت بهشهر و نکا در مجلس، بیکاری مردم استان مازندران بیش از 18 درصد شده و محیط‌زیست، آن قدر سواد و تکنولوژی ندارد تا دربارۀ خطرات زیست‌محیطی این پالایشگاه اظهارنظر کند.
«علی محمد شاعری» نیز دربارۀ احداث صنایع پتروشیمی در منطقه امیرآباد اظهار داشت: «نظر من در زمینۀ احداث صنایع پتروشیمی در منطقه امیرآباد کاملاً مساعد است؛ زیرا معتقدم اگر قرار است تحول اقتصادی را در استان شاهد باشیم باید به‌سمت ایجاد صنایع بالادستی و سرمایه‌گذاری در این بخش برویم.»
شاعری احداث صنایع بزرگی همچون پالایشگاه و پتروشیمی را همراه با لحاظ کردن استانداردهای روز دنیا باعث رونق اقتصادی مازندران خواند و افزود: «پتروشیمی، پالایشگاه و خودروسازی، صنایع بالادستی هستند و می‌توانند تحول اقتصادی وسیعی را با هدف افزایش حجم تولید و ایجاد اشتغال به‌دنبال داشته باشند.»
عضو مجمع نمایندگان مازندران به فراهم بودن شرایط فعالیت این واحدها در امیرآباد اشاره و تأکید کرد: «این واحدها برای سرد کردن سیستم به آب دریا نیاز دارند و برای تولید نیز از گاز طبیعی استفاده می‌کنند که خوراک مورد نیاز این صنعت در منطقه وجود دارد.»
شاعری خود را از طرفداران محیط‌زیست معرفی کرد و گفت: «محیط‌زیست و توسعه، دو روی سکه هستند؛ هیچ‌کدام نباید قربانی دیگری شود.»
* ترجیح طلای سیاه به توریست
علت تصمیم وزارت نفت برای احداث پتروشیمی در مازندران و گیلان توسعه نیافتگی استان‌های شمالی و بحث ایجاد اشتغال عنوان شده و سؤال این است، مسئولانی که امروز برای اشتغال‌زایی به فکر ایجاد پتروشیمی در 5کیلومتری شبه جزیره میانکاله افتاده‌اند چرا تا کنون از فرصت استثنایی این زیستگاه پرندگان که در دنیا شناخته شده است برای جذب توریست استفاده نکرده‌اند. به اعتقاد کارشناسان و صاحب‌نظران اگر گردشگری در منطقه فعال می‌شد، می‌توانست چند برابر در توسعه و ایجاد اشتغال مؤثر باشد.
مازندران استعداد فراوانی در بوم‌گردی و اکوتوریسم دارد و میانکاله می‌تواند در آینده‌ای که نفت اصلاً ارزشی ندارد و به‌عنوان یک سرمایه کنار گذاشته می‌شود و در ۵۰ سال آینده تمامی صنایع به سراغ سوخت‌های پاک می‌روند، به‌عنوان جایگاه مهم اقتصادی در زمینۀ اکوتوریسم مطرح شود.