«نماینده» / هیاهو بر سر مسائل کره شمالی و احتمال اقدام این کشور برای انجام ششمین آزمایش هسته‌ای در روزهای گذشته به تنش‌های لفظی شدید میان مقام‌های پیونگ‌یانگ ــ واشنگتن منجر شده و دو کشور را تا سرحد تهدید به حملات اتمی علیه یکدیگر پیش برده است.
واشنگتن، کره شمالی را رژیمی سرکش و غیرقابل پیش‌بینی می‌بیند پیونگ‌یانگ در مقابل خوی استعماری و سلطه‌جویی آمریکا و سیاست‌های تنش‌زای این کشور در شبه‌جزیره کره را عامل بحران می‌داند.
اما ریشه بحران آمریکا و کره شمالی کجا است؟ آیا آن‌طور که عده زیادی از مردم تحت تأثیر تبلیغات رسانه‌ها فکر می‌کنند یک کره شمالی سرکش و پیش‌بینی‌ناپذیر و کمربسته به نابودی آمریکا عامل بحران است یا عوامل دیگری هم در این میان نقش دارند؟
هرچند که در ریشه‌یابی این مشکل بایستی نقش عوامل متنوع و گوناگون اعم از تاریخی و ژئوپولیتیک را در نظر گرفت، اما توافق هسته‌ای آمریکا و کره شمالی در سال ۱۹۹۴ و نحوه رفتار واشنگتن در اجرای این توافق دست‌کم یکی از عوامل واکنش‌های تندی است که کره‌ای‌ها به رفتارهای آمریکایی‌ها نشان می‌دهند.
روابط آمریکا و کره شمالی تا زمان امضای توافق هسته‌ای
رفتارهای خصمانه آمریکا علیه کره شمالی به مدتها قبل از این توافق هسته‌ای، و از بدو تأسیس کره شمالی بازمی‌گردد، به‌عنوان مثال، واشنگتن در سال ۱۹۵۶ تصمیم گرفت که به‌خلاف قرارداد آتش‌بس بین دو کره، تسلیحات هسته‌ای در خاک کره جنوبی مستقر کند.
متقابلاً کره شمالی اقدام به ایجاد تأسیسات عظیم زیرزمینی تسلیحات متعارف در نزدیکی منطقه حائل کرد به‌طوری که نیروهای کره جنوبی و آمریکایی در تیررس این تسلیحات قرار گرفتند. (منبع)
اما تهدیدهای آمریکا باعث شد کره شمالی برای دفع این خطرات به فکر تسلیحات هسته‌ای هم باشد.
تلاش کره شمالی برای دست‌یابی به فن‌آوری هسته‌ای از سال‌های اولیه دهه پنجاه میلادی شروع شد. در دسامبر ۱۹۵۲ کره شمالی مؤسسه‌ای به‌نام مؤسسه تحقیقات انرژی هسته‌ای تأسیس کرد، اما فعالیت‌های هسته‌ای کره شمالی با انعقاد قرارداد همکاری‌های فنی با شوروی در فوریه ۱۹۵۶ آغاز گردید.
در خلال دهه‌های هفتاد و هشتاد میلادی، مرکز ثقل توسعه صنعتی کره شمالی بر برنامه هسته «ایآن» قرار داشت و در این دوران پروژه هسته‌ای آن رشد قابل توجهی یافت.
در ماه مه ۱۹۹۴ کره شمالی در تأسیسات و مواد هسته‌ای خود اقدامات و جابه‌جایی‌هایی بدون حضور بازرسان آژانس صورت داد که منجر به بحران شد. نگرانی از این جابه‌جایی‌ها مربوط به پسمانده‌های سوختی بود که بیم آن می‌رفت برای کاربرد نظامی ذخیره شده باشد. بیل کلینتون رئیس جمهور آمریکا در پاسخ به این اقدام کره شمالی اعلام کرد که از شورای امنیت خواهد خواست تا تحریم‌های اقتصادی علیه کره شمالی وضع و اعمال نماید. کره شمالی هم اعلام کرد که تحریم‌های اقتصادی را "اقدام جنگی" تلقی و با آن مقابله می‌کند. این بحران با سفر جیمی کارتر به پیونگ‌یانگ و ملاقات و توافق وی با کیم ایل سونگ در ژوئن ۱۹۹۴ فروکش کرد. این دیدار منجر به تدوین یک «چارچوب توافق‌شده» بین آمریکا و کره شمالی در اکتبر ۱۹۹۴ گردید.
مفاد توافق هسته‌ای آمریکا و کره شمالی
توافق هسته‌ای آمریکا و کره شمالی علاوه بر بخش‌های علنی و اعلام‌شده حاوی بخش‌هایی اعلام‌نشده بود.
در بخش‌های اعلام‌شده، از کره شمالی خواسته شده بود تأسیسات هسته‌ای‌اش را متوقف و در نهایت امحا کند. این فرایند مستلزم آن بود که کره شمالی سه رآکتور هسته‌ای خود را برچیند. همچنین مقرر شده بود کره شمالی به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه بدهد پایبندی این کشور به توافق هسته‌ای مورد بررسی قرار بگیرد و ۸۰۰۰ اجزای سوخت رآکتور هسته‌ای مصرف‌شده این کشور به یک کشور ثالث منتقل شود.
در مقابل آمریکا متعهد شد ترتیباتی را برای تهیه دو رآکتور آب سبک با ظرفیت تولید حدود ۲۰۰۰ مگاوات برق هسته‌ای را تا سال ۲۰۰۰ برای کره شمالی فراهم کند. همچنین مقرر شد آمریکا کنسرسیومی بین‌المللی برای تأمین مالی و ساخت پروژه رآکتورهای آب سبک کره شمالی راه‌اندازی کند.
واشنگتن همچنین متعهد شده بود به کره شمالی نفت سوخت با نرخی برابر با ۵۰۰ هزار تن در سال تحویل بدهد.
این توافق به‌علاوه واشنگتن را از هر گونه تهدید یا استفاده از سلاح‌های هسته‌ای علیه کره شمالی منع و طرفین را به تلاش برای عادی‌سازی روابط سیاسی و اقتصادی ترغیب می‌کرد.
این مفاد البته، تنها بندهای توافق هسته‌ای آمریکا و کره شمالی نبودند و دولت «بیل کلینتون» در آمریکا برای متقاعد کردن اعضای جمهوری‌خواه کنگره که ظاهراً مخالف «چارچوب مورد توافق» بودند به آنها وعده‌هایی داده بود.
روزنامه واشنگتن، در سال‌های بعد بخش‌هایی از وعده‌هایی را که کلینتون به نمایندگان داده بود افشا کرد. طبق گزارش این روزنامه رئیس‌جمهور وقت آمریکا به نمایندگان کنگره وعده داده بود دولت کره شمالی قبل از آنکه نیاز باشد آمریکا به تعهداتش پایبند بماند، سقوط خواهد کرد.
این روزنامه در سال ۲۰۰۵ یعنی چندین سال بعد از لغو شدن توافق هسته‌ای کره شمالی نوشت: «برخی از مقامات اسبق در دولت کلینتون گفته‌اند که آنها هرگز تصور نمی‌کرده‌اند مجبور به ساخت رآکتورهای آب سبک باشند، چون فرض آنها، که البته اشتباه بود این بوده که این رژیم قبل از ساخت رآکتورهای مورد نظر فروخواهد پاشید».
آنچه روزنامه واشنگتن‌پست افشا کرد، چارچوبی برای فهم دلیل برخی رفتارهای هیئت حاکمه آمریکا در دورانی که توافق در جریان بود فراهم می‌کند.
نمایندگان کنگره آمریکا بلافاصله پس از آغاز اجرایی شدن توافق هسته‌ای کره شمالی تصویب مجموعه‌ای از طرح‌ها و قطعنامه‌ها را با هدف مانع‌تراشی در تخصیص اعتبار برای اجرای «چارچوب توافق» آغاز کردند، به همین دلیل واشنگتن تعهداتش برای تحویل نفت سوختی را اغلب با تأخیرهایی اجرا می‌کرد که معمولاً عصبانیت کره شمالی را به‌همراه داشت.
علاوه بر این، دولت بیل کلینتون، در اجرای سایر تعهداتش از جمله رفع تحریم‌ها علیه کره شمالی هم عملاً اقدامی انجام نمی‌داد. در حالی که آمریکا بایستی مطابق بندهای چارچوب توافق دو نیروگاه برق هسته‌ای تحویل کره شمالی می‌داد، تا پایان دولت کلینتون، حتی بتن‌های مربوط به زیرساخت‌های نیروگاه اول هم ریخته نشده بود.
در کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۰۰، وعده لغو یا پاره کردن این توافق هسته‌ای یکی از مواردی بود که «جورج دبلیو بوش» آن را مطرح می‌کرد. زمانی که او به قدرت رسید، با توجه به اینکه فروپاشی وعده‌داده‌شده کلینتون در کره شمالی هنوز محقق نشده بود او تلاش کرد با اعمال فشار بر کره شمالی، این کشور را به خروج از توافق وادار کند.
بوش چند ماه بعد از روی کار آمدن اعلام کرد که دولتش قصد بازنگری در سیاست‌هایش در قبال کره شمالی و «چارچوب مورد توافق» دارد. سخنرانی او در سال ۲۰۰۲ که از کره شمالی کنار ایران و عراق به‌عنوان «سه محور شرارت» نام برد تقریباً همگان را به این نتیجه رساند که هیئت حاکم در آمریکا قصدی برای اجرای تعهداتشان در توافق هسته‌ای ندارد.
بوش چند ماه بعد، اعلام کرد که نهادهای اطلاعاتی آمریکا شواهدی در دست دارند که نشان می‌دهند کره شمالی برنامه‌ای مخفیانه برای غنی‌سازی اورانیوم دارد و به همین دلیل توافق هسته‌ای را نقض کرده است. او بر همین اساس عدم تعهد واشنگتن به این توافق را اعلام کرد.
اما تنها در سال‌های بعد بود که مقام‌های آمریکایی اعتراف کردند ادعای مطرح‌شده توسط دولت بوش انطباقی با واقعیت‌ها نداشته و برنامه مخفیانه کره شمالی برای غنی‌سازی اورانیوم ادعایی بیش نبوده است. مارس سال ۲۰۰۷، «جوزف دی‌ترانی»، افسر اطلاعاتی دولت آمریکا در امور کره شمالی گفت درباره وجود برنامه غنی‌سازی اورانیوم کره شمالی، به‌خلاف آنچه قبلاً ادعا شده بود اطمینان وجود ندارد.
همچنین «کریستوفر آر هیل»، دستیار وزیر خارجه آمریکا و سرپرست تیم مذاکره‌کننده این کشور در امور خلع سلاح هم به کنگره آمریکا گفت مشخص نیست کره شمالی هنوز به تکنیک‌های تولید لازم برای راه‌اندازی برنامه غنی‌سازی اورانیوم سطح بالا دست یافته باشد.
روزنامه واشنگتن‌پست در آن زمان نوشت: «موضع مقام‌های دولت بوش در حال حاضر تناقض آشکاری با اطمینان خاطر آنها در سال ۲۰۰۲ دارد که موجب شد آنها پیونگ‌یانگ را به راه‌اندازی یک برنامه اورانیوم مخفیانه متهم و توافق هسته‌ای را لغو کنند».