به گزارش «نماینده»، برجام در حالی وارد دومین سال اجرا شده است که نگرانی‌ها درباره روی کار آمدن دونالد ترامپ و اقداماتی که تاکنون از تمدید قانون آیسا، تحریم چندین شرکت ایرانی و مرتبط با ایران تا قرار دادن نام ایران در لیست ۷ کشوری که اتباعشان از ورود به ایران ممنوع شدند، سریع‌تر از آنچه تصور می‌شد خود را نشان داد.
آنچه بیش از هر چیز افکار عمومی را در رابطه با برخورد دولت جدید آمریکا نسبت به برجام نگران کرده اقداماتی است که این کشور نه به طور مستقیم بلکه به بهانه‌هایی از جمله مقابله با تروریسم و حامیان آن یا فعالیت‌های موشکی ایران انجام می‌دهد که از آن به عنوان اجرای "سخت‌گیرانه" برجام تفسیر می‌شود.
در گفتگویی که با مجید تخت‌روانچی به بهانه گذشت یک سال از اجرای برجام و موانع و مشکلات بر سر اجرای دقیق و کامل برجام انجام شد در پاسخ به این پرسش که به غیر از مشکلاتی مثل هم‌خوان نبودن یا به روز نبودن قوانین ایران و نگرانی از تنبیه‌های آمریکا مشکل دیگری در میان نیست؟ مثلا کشورها و دستگاه‌های مالی برخی کشورها به ویژه آمریکا در این رابطه اعمال نفوذ نمی‌کنند یا احتمالا تلاشی که باید برای رفع موانع و اعتماد سازی داشته باشند را انجام ندهند؟ گفت: برخورد دولت آمریکا با موضوع همکاری‌های بانکی بین ایران و کشورهای دیگر را ما تحت عنوان بدعهدی آمریکا مطرح کردیم و مصداق همین سوال شماست. بر اساس برجام آمریکایی‌ها و دیگر کشورها تعهد دادند برجام را با حسن نیت و به طور موفقیت‌آمیز اجرا کنند. اما آمریکایی‌ها ثابت کردند به دفعات که این گونه عمل نکردند، البته خودشان این مساله را قبول ندارند ولی ما در جلسات و رایزنی‌های عمومی و خصوصی گفتیم که این‌ها بدعهدی کردند.
اروپایی‌ها به صراحت گفتند که موافق مذاکره مجدد نیستند
برای مثال وقتی مقامات اوفک نزد بانک‌های اروپایی می‌روند تا درباره موضوع برجام با آنها صحبت کنند، مقامات اوفک می‌گویند که نباید فلان کارها را انجام دهید و به نوعی آنها را می‌ترسانند و این فضای بی‌اعتمادی ایجاد می‌کند. بر فرض که سوء‌نیتی در میان نباشد، معلوم است بانک مدنظر برای همکاری با ایران رغبتی نشان ندهد. این نوع برخورد آمریکا با تعهدش برای اجرای موفقیت‌آمیز و سازنده برجام هم‌خوانی ندارد. درباره بقیه کشورها ما شاهدی بر انجام چنین اقداماتی نداریم. رفتار کشورهای اروپایی نشان می‌دهد آنها علاقه‌مند به فعالیت در ایران هستند و به صراحت هم گفتند که موافق مذاکره مجدد یا وارد آوردن خدشه به برجام نیستند.
برجام اجرا شود یا نشود برای هر وضعیتی آمادگی داریم
وی درباره تماس اروپایی‌ها با تیم ترامپ درباره برجام با تاکید بر این‌که برجام توافقی بین‌المللی است گفت: خیلی فرق ندارد که در آمریکا یک دولت. ما کسی (اروپایی‌ها) را واسطه نکردیم که بین ما و دولت جدید آمریکا قرار بگیرد. ما نیازی به این کار نداریم و از طرفی تعهدات همه طبق برجام روشن است. برجام یا اجرا می‌شود یا نمی‌شود و ما برای هر دو حالت آن آمادگی داریم. در شرایطی که دولت جدید آمریکا یا هر دولت دیگری نخواهد تعهداتش را انجام دهد می‌دانیم چه باید کنیم. البته ما علاقه‌مند هستیم برجام به طور موفقیت‌آمیز و خوب اجرا شود و دنبال بر هم زدن برجام نیستیم، اما اگر اجرای برجام به مخاطره افتد برای آن مقطع هم برنامه داریم.
وی گفت: ما هم شنیدیم اروپایی‌ها تماس‌هایی با تیم جدید سیاست خارجی آمریکا داشته‌اند. مثل خیلی از کشورها که در دوره انتقال قدرت از اوباما به ترامپ به آمریکا سفر داشتند احتمالا کشورهای اروپایی هم تماس داشته‌اند. البته برجام تنها مساله اروپا و آمریکا نیست، مسایل متعددی بین آنها مطرح است، آنچه روشن است موضع صریح اروپایی‌هاست که اعلام کردند دنبال چه چیز هستند و چه کار باید انجام شود تا برجام به شکل مطلوب انجام شود.
مقوله‌ای تحت عنوان اجرای "سخت‌گیرانه" در برجام نداریم
وی در پاسخ به این پرسش که بین اجرا شدن یا اجرا نشدن برجام، موضوع اجرای "سخت‌گیرانه" برجام احتمالا از سوی دولت ترامپ دنبال خواهد شد، کما این‌که تا الان نشانه‌های آن به بهانه‌های حقوق بشر، تروریسم و فعالیت‌های موشکی به خوبی دیده می‌شود، در این شرایط واکنش ایران چه خواهد بود؟ گفت: واژه و مقوله‌ای تحت عنوان اجرای "سخت‌گیرانه" در برجام نداریم و بالعکس اجرای توام با حسن نیت و سازنده وجود دارد. در عین حال از الان سخت است بگوییم اگر چنین اتفاقی رخ دهد چه پیش می‌آید و واکنش ایران چه خواهد بود. همان‌طور که در بحث قانون آیسا برخورد شد در زمان خود واکنش‌ها بررسی و تصمیم‌گیری می‌شود. در هر حال اگر با اقداماتی مواجه شویم که نقض برجام باشد در حد و ظرفیت خودش برخورد می‌کنیم.
امکانات و توانایی‌های ایران بازدارنده است
تصمیم درباره واکنش به نقض برجام با هیات نظارت بر اجرا و مقامات عالی کشور است
معاون ظریف در پاسخ به این پرسش که اگر غیر مستقیم برجام به چالش کشیده شود آن وقت چه؟ گفت: ما از قبل نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که با چه پدیده‌ای مواجه می‌شویم. اگر با پدیده‌ای مواجه شویم که نقض برجام باشد یا نقض فاحش، عکس‌العمل متناسب داریم و تصمیم مقتضی را هیات نظارت بر اجرای برجام می‌گیرد. وزارت خارجه مسایل را گزارش می‌دهد و توصیه‌هایی ممکن است داشته باشد اما در نهایت تصمیم با هیات نظارت و مقامات عالی کشور است. اما شما مطمئن باشید طرف مقابل ما امکانات و توانایی‌های ما را می‌شناسد و می‌داند نباید تصمیم غیرمعقول بگیرد و وارد وادی شود که از آن پشیمان شود و برجام را به مخاطره بیندازد. امکانات و توانایی‌های ایران بازدارنده است. اگر آنها عقل داشته باشند وارد این وادی‌ها نمی‌شوند.
هنوز بانک‌های بزرگ اروپایی و برخی کشورها آمادگی کار ندارند
معاون ظریف در پاسخ به این پرسش که در یک سال گذشته چه بخش‌هایی از برجام هنوز به طور کامل اجرا نشده است با بیان این‌که در زمینه لغو تحریم‌ها مشکلی نداریم اظهار کرد: در مرحله اجرا بعضی از اقدامات به سرعت انجام شد مثل فروش نفت. تقریبا از همان اوایل که برجام اجرایی شد توانستیم نفت را بفروشیم، البته از ابتدا کار به همان روانی که اکنون شاهد هستیم نبود.
هم‌چنین در صنایع پتروشیمی و گاز هیچ منعی در فروش نداشتیم. در بعضی زمینه‌ها مثل این‌که پول فروش نفت چطور برگردد اوایل کار با کندی پیش می‌رفت اما الان درآمدها به حساب‌های بانکی در جاهای مختلف دنیا می‌آید و به درآمدهایمان دسترسی آسان داریم.
وی ادامه داد: در برخی از زمینه‌ها هنوز به مراحل طبیعی کار برنگشتیم، مثل کار با بانک‌های بزرگ. نه این‌که هیچ گشایشی در این زمینه نداشتیم، الان با بانک‌های کوچک و متوسط بسیاری از کشورها رابطه داریم و بانک مرکزی در تعداد زیادی از کشورها حساب دارد و روابط خوبی هم برقرار شده است، اما اگر بپرسید هیچ مشکلی نیست، باید بگویم خیر.
هنوز بانک‌های بزرگ اروپایی و برخی کشورها آمادگی کار ندارند؛ نه این‌که ارتباطی وجود ندارد، اما وقتی به صحنه کار می‌رسد به دلایل مختلف از جمله ترس از تنبیه‌های مالی از سوی آمریکا و هم‌خوان نبودن سیستم مالی ایران با سیستم مالی بین‌المللی به ویژه قوانین و مقرراتی که در ده سال گذشته به وجود آمده است، احتیاط می‌کنند. البته ما گفت‌وگوهای خود را با بانک‌های مرکزی کشورها و FATF آغاز کردیم و مقرراتی هم در زمینه پولشویی و مبارزه با سازمان‌ها و گروه‌های تروریستی وضع کردیم.
تخت‌روانچی تاکید کرد: در حوزه بانکی این طور نیست که ما در کارها و پروژه‌ها مشکل عمده داشته باشیم. الان کارها برقرار است و ارتباطات بانکی وجود دارد. طبیعی است با حل این مسایل روند سرعت می‌گیرد.
تاکنون درخواستی برای خرید کالاهای دومنظوره نظامی نداشته‌ایم
این مقام وزارت امور خارجه در ادامه درباره درخواست‌هایی که تاکنون در کارگروه خرید مطرح و مورد پذیرش یا مخالفت قرار گرفته است اظهار کرد: از وقتی برجام اجرایی شد کارگروه خرید شروع به کار کرد. اما مدت زیادی مشغول تنظیم آیین‌نامه‌های داخلی بودیم. چند ماهی است که این کارگروه به روال معمول فعال است و تا الان سه درخواست تایید شده و چند تای دیگر در دستور کار است.
وی درباره لیست درخواست‌های ایران با بیان این‌که "الان اسامی این کالاها در ذهنم نیست" گفت: این کالاها، اقلامی با کاربرد دو گانه هستند. با تعدادی موافقت و خرید آن انجام شده است و تعدادی دیگر در حال انجام است و دستور خرید داده شده است.
تخت‌روانچی در پاسخ به این پرسش که تاکنون درخواست کالایی با کاربرد دو منظوره نظامی هم داشتیم، گفت: خیر.
وی در پاسخ به این پرسش که تاکنون در بررسی خریدهای ایران پیش آمده درخواست‌های ما در کارگروه خرید تحت تاثیر روابط و مشکلات دو جانبه کشورهای ۱+۵ با یکدیگر یا یکی از کشورها با ایران قرار گیرد؟ اظهار کرد: به لحاظ نظری این اتفاق محتمل است. هر یک از اعضا می‌توانند مخالفت کنند. اما برای این مرحله هم قواعدی در برجام در نظر گرفته شده است. تا الان روال کار عادی بوده و چند درخواست تایید شده و چند تای دیگر در حال بررسی است. موردی تحت این عنوان که با درخواستی مخالفت شده و از دستور کار خارج شده باشد، نداشتیم.
برجام آورده‌ای داشت که آمریکا، ایران و دیگر کشورهای ۱+۵ از آن دستاورد داشتند
این مقام وزارت امور خارجه درباره آنچه رییس‌جمهوری در نشست خبری اخیر خود مطرح کرد، مبنی بر این‌که برجام برای آمریکایی‌ها هم خوب است و برخی برداشت‌ها از این اظهارنظر گفت: برداشت من این است که صحبت رییس‌جمهور بر این مساله تاکید دارد که برجام حاصل مذاکره‌ای است که دو طرف احساس کردند در چارچوب آن دستاوردی دارند وگرنه توافق انجام نمی‌شد.
این‌که توافق برد ـ برد بود به این معناست که همه احساس کنند از توافق چیزی به دست آورده‌اند و منظور رییس‌جمهور این بود که برجام آورده‌ای داشت که آمریکایی‌ها و دیگر کشورهای ۱+۵ و ایران هر کدام از آن دستاورد داشتند.