به گزارش «نماینده»، غلامعلی حدادعادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مراسم رونمایی از چاپ نفیس قرآن کریم با چهار ترجمه کهن که عصر امروز (پنجشنبه ۲۵ آذرماه) در موزه هنرهای دینی امام علی(ع) در تهران برگزار شد، ضمن گرامیداشت هفته وحدت و همچنین میلاد پیامبر اسلام(ص) و امام جعفر صادق(ع)، انتشار این ترجمه از قرآن را در این ایام به فال نیک گرفت و ابراز امیدواری کرد که این اثر که از سوی انتشارات نشر نو به مدیریت محمدرضا جعفری منتشر شده است، رحمتی باشد به روح پدر ایشان زنده‌یاد عبدالرحیم جعفری.
وی با بیان اینکه این چنین ترجمه‌های قرآن، گنجینه ارزشمندی برای زبان فارسی هستند، گفت: فایده آنها در درجه اول از جهت اتباع آنها به واژگان کهن فارسی است؛ این ترجمه‌ها آنقدر از لحاظ واژگانی اهمیت دارند، از لحاظ نحوی اهمیت ندارند، چون مترجمان در نحو، آزادی عمل را آگاهانه از خودشان سلب کرده بودند و از ساختار عبارات قرآنی متابعت می‌کردند. آنها بر واژگان اصرار داشتند تا حتی‌الامکان آنها را به فارسی برگردانند.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: علاقه مترجمان کهن به برگرداندن کلمه به کلمه به زبان فارسی یقیناً بیش از علاقه امثال بنده و شما بوده است؛ علتش این است که آنها از زمانی شروع به کار ترجمه قرآن کردند که هنوز آمیزش زبان فارسی و عربی به صورت امروزی اتفاق نیفتاده است.
حدادعادل تصریح کرد: وقتی نوح ابن منصور سامانی می‌خواست در ماوراءالنهر قرآن را به فارسی برگرداند، اول استفتاء کرد و اجازه گرفت که آیا می‌شود قرآن را به فارسی ترجمه کرد یا نه؟ صرف‌نظر از مَشرب وفقهی که این کار را جایز بداند یا نداند، علت این احتیاط این بود که او (و همچنین آنها) نگران بودند که قرآن در ترجمه تبدیل به کتاب دیگری شود و از عظمت کلام خدا کاسته شود. این احتیاط در روز اول دغدغه‌ای برای مترجم ایجاد می‌کرد که بداند مختصر بی‌توجهی در ترجمه قرآن و یا کم و زیاد کردن کلمه‌ای در ترجمه، درواقع کم و زیاد کردن سعادت دنیوی و اُخروی مسلمانان است.
رئیس بنیاد سعدی سپس گفت: ما کجا سراغ داریم متن مفصلی مثل قرآن که شامل انواع مسائل معنوی یا الهیاتی، توحیدی، سیاسی، فقهی، احکامی و همچنین داستان‌های انبیاء؟ اما این متن مفصل ۱۱۰۰ سال پیش در کشور ما با دقت و انضباط مثال‌زدنی به فارسی برگردانده شد. مجموع این احتیاط‌ها و احترام‌ها سبب شد که امروزه زبان فارسی به گنجینه‌ای از واژگان کهن دسترسی داشته باشد آن هم به برکت ترجمه‌های قرآن. این سرمایه بزرگی برای ماست تا زبان فارسی را توسعه دهیم و آن را تازه نگه داریم.
حدادعادل خاطرنشان کرد: نظر به احتیاطی که مترجمان آن دوره در برگرداندن قرآن به زبان فارسی انجام می‌دادند، ترجمه طبری تبدیل به الگوی ماندگار ترجمه در زبان فارسی شد و این اولین ترجمه، سرمشق همه مترجمان بعدی شد و آنها هنرشان را تنها در اصلاح برخی واژگان و رفع ابهام از برخی اصطلاحات به کار می‌بردند.
وی افزود: تنها در صد سال اخیر است که با تحولی که در زبان فارسی و همچنین تحولی که در نگاه به دین پدید آمد، ترجمه فارسی هم دچار تحول بنیادین شد و رشد سریعی پیدا کرد. هر چه ما از ترجمه‌های کهن جلوتر آمده‌ایم، درصد واژه‌های عربی در ترجمه قرآن بیشتر شده است؛ در ترجمه طبری ۹۵ درصد واژه‌ها فارسی است در حالی که در ترجمه‌های امروزی شاید تنها ۵۰ درصد فارسی باشند و ۵۰ درصد مابقی، عربی هستند. اما از جهت دیگر ما از تسلط ساختار نحوی زبان عربی به فارسی، هر چه از قدیم به سمت امروز حرکت کردیم، نحو، فارسی و واژگان هم آمیخته‌ای از فارسی و عربی شدند.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی سپس گفت: یکی از وظایف ما در حوزه زبان و ادبیات فارسی، امروزه توجه به گنجینه‌های قدیمی است که به برکت ترجمه قرآن برای ما به یادگار مانده‌اند؛ قبل از انقلاب کارهایی در این زمینه صورت گرفت و حتی در دوره قاجار، تفسیری مانند ابوالفتوح رازی یک سال قبل از درگذشت مظفرالدین شاه به چاپ رسید. استادانی در دانشگاه و بزرگانی از علمای دین به ترجمه پرداختند، اما شاهد بودیم که توجه به ترجمه‌های قرآن در دانشکده‌های ادبیات و محافل ادبی از حیث تولید پایان‌نامه‌های علمی، در حاشیه بود.
حدادعادل با ارزیابی وضعیت ترجمه‌های قرآن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تأکید کرد: بعد از انقلاب و به اقتضای اینکه حکومت، جمهوری اسلامی شد، قرآن در متن توجه قرار گرفت و ترجمه‌های قرآن و قرآن‌پژوهی، میراث گسترده‌ای پیدا کرد. گمان می‌کنم در چهار دهه اخیر حدود هزار پایان‌نامه قرآنی در مقاطع ارشد و دکتری تهیه و دفاع شد و اساساً یکی از تحولات شگرف در این سال‌ها، روی‌آوری به ترجمه قرآن و روزافزون شدن آن بوده است.
وی که با مؤسسه ترجمان وحی هم که کارش ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف جهان است، همکاری دارد، گفت: این مؤسسه در سال ۱۳۷۳ تأسیس شد، آمار ترجمان وحی به ما می‌گوید که ۲۱۰ ترجمه از قرآن کریم به زبان اردو صورت گرفته است و مقام دوم با ۱۷۵ ترجمه در اختیار زبان فارسی است، اما فارسی این امتیاز را دارد که اولین زبانی است که قرآن به آن زبان ترجمه شده است. بر اساس این آمارها، ۱۵۷ ترجمه از قرآن به انگلیسی و ۱۱۵ ترجمه هم از آن به ترکی استانبولی صورت گرفته است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی به اشتیاق ایرانی‌ها به فراگیری قرآن اشاره کرد و یادآور شد: از بین کشورهای غیر عرب‌زبان، این ایران و ایرانی‌ها بودند که هر وقت خواسته‌اند و بخواهند به عربی صحبت کنند و یا شعر بسرایند، از همه گویشوران زبان‌های دیگر موفق‌تر بوده‌اند.
حداد عادل با بیان اینکه از میان ۱۷۵ ترجمه صورت گرفته از قرآن به فارسی، تنها ۱۰۰ ترجمه کامل بوده و مابقی جزءهایی از قرآن را شامل می‌شوند، تأکید کرد: می‌شود حدس زد که ۵۰ ترجمه از این ۱۰۰ ترجمه مربوط به ۷۰ سال اخیر بوده است و همچنین می‌شود گفت ۴۰ ترجمه از این ۱۰۰ ترجمه مربوط به چهار دهه اخیر یعنی بعد از انقلاب اسلامی بوده است و این نشانه روی‌آوری به قرآن در بعد از انقلاب است.
وی همچنین با اظهار تأسف از اینکه هنوز هم که هنوز است زمانی که قرآن در مجالس و محافل خوانده می‌شود، ترجمه آن خوانده نمی‌شود، گفت: من همیشه در آرزو و حسرت این بوده‌ام که هر جا که قرآن خوانده می‌شود، ترجمه قرآن هم خوانده شود؛ البته زمانی که مسئولیت ریاست مجلس را بر عهده داشتم، سعی کردم در جلسات مجلس زمانی که قرآن خوانده می‌شود، حتماً ترجمه آن هم تلاوت شد.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی یادآور شد: بسیاری از بی‌اعتقادی‌ها، بدفهمی‌ها، خرافات و افراط و تفریط‌ها در کار دین، ناشی از آن است که ما با متن قرآن ارتباط نداریم. اگر گفتمان حاکم بر فضاهای مذهبی ما قرآنی شود، بسیاری از مشکلات دینی ما اصلاح می‌شود، چون قرآن، نور و حقیقتی است که خودش، برهان خودش است.
وی در پایان با بیان اینکه واژگان قرآنی که در ترجمه‌ها آمده است، آنقدر وسیع و پراهمیت بوده که ما هم‌اکنون چندین فرهنگ لغت مربوط به این حوزه در زبان فارسی داریم، به قرائت آیه «اللهٌ نور السماواتِ والارض و...» پرداخت و در ادامه ترجمه طبری از این آیه و سپس ترجمه خود از همین آیه را برای حاضران در این مراسم خواند و در عین حال به بزرگانی مانند طبری و سایر مترجمان، ادای دِین و احترام کرد و گفت: اگر آن ترجمه‌ها نبود، یقیناً ترجمه‌های قرآن به زبان امروزی هم پدید نمی‌آمد.
در پایان این مراسم و پس از سخنرانی جمعی دیگر از حاضران، چاپ نفیس قرآن کریم با چهار ترجمه کهن که از سوی انتشارات نشر نو به چاپ رسیده است، رونمایی شد.