به گزارش «نماینده»، برنامه «هفت» جمعه شب سی‌ام مهر ماه در بخش ابتدایی به نقد و بررسی فیلم سینمایی «سایه‌های موازی» پرداخت و سپس مسعود فراستی و محمدتقی فهیم در ادامه بحث هفته گذشته به بررسی فرم در سینمای دینی پرداختند.
در ابتدای برنامه اصغر نعیمی کارگردان «سایه‌های موازی» در گذشت محمدرضا رستمی نویسنده و روزنامه نگار را تسلیت گفت و از مسئولانی که برای درگذشت این خبرنگار پیام فرستاده بودند درخواست کرد به وضعیت محسن سیف که در حال حاضر به درستی مورد رسیدگی پزشکی نیست توجه شود.»
زمان شمقدری گفتند فیلمنامه‌ام سیاسی است
اصغر نعیمی منتقد و کارگردان سینما و تلویزیون در ابتدای صحبت‌هایش درباره تجربه ساخت فیلم سینمایی «سایه‌های موازی» گفت: «درباره اینکه چطور شد سراغ این فیلم رفتم باید بگویم پروسه‌ای بین فیلم‌هایم ایجاد شد که فیلمنامه‌های دیگرم به دلایلی هرکدام رد شدند و به سراغ فیلمنامه آقای عقیقی رفتم. البته در زمان آقای شمقدری فیلمنامه مستقلم به این اتهام که سیاسی است و بهتر است فیلمساز خودی‌تری این فیلم را بسازد، رد شد.»
او افزود: «تقریبا می توان گفت عین فیلمنامه آقای عقیقی را کار کردیم منهای مضمون خودکشی انتهای داستان، که در زمان گرفتن پروانه ساخت با مخالفت‌هایی روبرو شد و مجبور به تغییر آن شدیم. بنابراین بردن فیلم به فلاش‌بک دیگر موضوعیت نداشت، و فیلم در نتیجه مسیر مستقیمی پیدا کرد. لذا به نظر اقتباس وفادارانه‌ای ست.»
مسعود فراستی منتقد برنامه از همان ابتدا انتقادهای تند و تیزش را به سمت فیلم نشانه رفت و درباره «سایه‌های موازی» گفت: «قصه داستایوسکی فوق‌العادست و اقتباس نعیمی فاجعه ست. در این قصه دو گذشته وجود دارد. فیلم را مرد روایت می کند و مدام ما را مخاطب می‌گیرد. این به نظرم ابدا در سینما شدنی نیست. ما تمام ۳۰ صفحه را با صدای مرد می‌شنویم و تجسم می‌کنیم. اما در فیلم نعیمی این اتفاق به شدت ناموفق و الکن است. اصلا دختر را نمی‌شناسیم. ذات این قصه با خودشکی است و داستایوسکی این قضیه را می‌شکافد و ابدا نباید این طور باشد که صرف پرداختن به خودشکی همیشه باید سانسور شود.»
فراستی در ادامه افزود: «جوهر قصه بر این استوار است که زن دوباره تحمل عشق را ندارد. داستایوسکی به خوبی این ماجرا را بیان می‌کند. از زبان مرد به گونه‌ای از زن می‌گوید که گویی ما او را می‌شناسیم. و نهایتا زن به این دلیل که توان عشق را در خود نمی‌بینید خودکشی می‌کند. یک قصه هولناک از یک نویسنده بی‌نظیر. حذف طوطی‌وار و بی‌معنی پایان خودکشی فیلم، به کل قصه را بی‌معنی کرده است. وقتی شما ساختار فلاش بکی و خودکشی را از اثر می‌گیری، باقی قصه به شدت گنگ می‌شود.»
نعیمی در پاسخ به انتقادهای فراستی اظهار داشت: «یکی از خصوصیات فیلمنامه عقیقی که مرا سر شوق آورد، راهکارهایی بود که عقیقی برای انتقال مضامین آن زمان اثر، به این زمانه پیدا کرده بود. مضمون اصلی قصه درباره مسئله معشیت است که عقیقی به جای معیشت با آن معنای قدیمی، مسئله تقابل فرهنگی را جایگزین کرده است. یا سیاست را وارد کرده است و قصه تازه‌ای ساخته است.»
او همچنین گفت: «داستان داستایوسکی یک نقطه عزیمت بوده تا ما به «سایه های موازی» برسیم. «نازنین» خود به عنوان قصه عالی و فوق العاده نیست و قابل مقایسه با «ابله» یا «جنایت و مکافات» نیست.»
فراستی در ادامه صحبت‌هایش در «هفت» گفت: «داستان «سر به زیر» بهترین داستان کوتاه و داستان «جنایت و مکافات» بهترین داستان بلند داستایوسکی است. اساسا این قصه داستایوسکی قابلیت فیلم کردن ندارد و مدیومش ادبیات است. اما با فیلمی طرف هستیم که نه فیلمنامه دارد، نه کارگردانی. فیلمنامه عقیقی به حدی بی‌معنی است که اصلا شخصیتی ساخته نمی‌شود. عقیقی عرضه این را نداشته که شخصیت بسازد. اگر نعیمی الان درباره شخصیت‌هایش توضیح نمی‌داد من ابدا اینها را در فیلم ندیده بودم. جملات شعاری فیلمنامه باید به شخصیت تبدیل شود که نمی شود.»
آقای فراستی مراقب ادبیات‌تان باشید!
بحث بر سر فیلم بالا گرفته بود که نعیمی از ادبیات به کار برده شده از سوی فراستی درباره نویسنده فیلم‌اش ناراحت شد و گفت: «من خیلی مردد بودم تا به این برنامه بیایم. این درست نیست که به فیلمنامه نویس بگوییم عرضه این را نداشته است. رسانه عمومی جایی است که وقتی ما در آن صحبت می کند باید مراقب باشیم از چه ادبیاتی استفاده می کنیم. فیلم من فیلمفارسی است! فیلمفارسی شرف دارد به اینکه مثل تو بنشینم جلوی تلویزیون از یک رانت و موقعیت مسمومی استفاده کنیم و بدانیم هیچ کسی هم جوابی به ما نمی‌تواند بدهد.»
نعیمی با مخاطب قرار دادن فراستی گفت: «مسعود! تو مسیری که می‌روی مسیر غم‌انگیزی است و آدم غم‌انگیزی شده‌ای! من دلم برایت می‌سوزد. از اینکه تو لذت می‌بری من را و فیلم مرا سخیف کنی، من ناراحت می‌شوم.»
فراستی که به نظر از حرف‌های نعیمی بر افروخته شده بود گفت: «پشت این جمله‌ها مخفی نشو. عرضه یعنی توان! توان این را نداشته است. تو با ادبیات خودت برداشت کن. بجای آنکه ناراحت شوی و استرس بگیری، به نقد فیلمت پاسخ بده.»
نعیمی نیز در پاسخ به انتقادهای تند منتقد برنامه گفت: «حرف من این است که مسعود فراستی که به همه فیلم ها از «فروشنده» تا «سایه های موازی» نقد می کند، آیا جرات دارد وارد مسائل دیگری مثل فساد مالی و پولشویی شود؟»
با فیلم بد از من انتظار تعریف نداشته باش
افخمی هم به بحث ورود کرد و در پاسخ به نعیمی گفت: «یعنی مسعود فراستی به عنوان یک منتقد فیلم درباره مسائل پولشویی در مملکت صحبت کند؟ مسعود که وظیفه خود را به درستی انجام می دهد، ما نیز وظیفه خود نمی دانیم به هر مسئله ای در جامعه ورود کنیم.»
فراستی در ادامه درباره «سایه‌های موازی» افزود: «وقتی فیلم نساختی، وقتی یک حرکت دوربین درست نداری و تنها یک لوکیشن پیدا کردی و دو بازیگر را روبروی هم نشاندی که با دیالوگ‌های ضعیف عقیقی که واقعا فیلمنامه دبیرستانی نوشته، از من انتظار تعریف نداشته باش.»
این پاسخ فراستی نعیمی را بر آن داشت تا طوری دیگر با فراستی وارد بحث شود. او گفت: «اگر همه فیلم ها بد هستند چرا وقت خود را برای نقد آنها تلف می کنی؟ بالاخره ۱۰ فیلم که ارزش نقد جدی را دارند. اگر مشکلت پول است من دستمزد حضورت در برنامه «هفت» را می دهم تا برای معیشت همه را خراب نکنی. فقط برای معیشت صحبت نکن. کار تو نفرت‌پراکنی است. مسعود متوجه این نیست که اصغر نعیمی به نسبت فیلم قبلی اش چقدر تلاش کرده که فیلم بهتری بسازد و اشکالاتش را رفع کند، اینها را نمی بیند در حالی که باید ببیند، سخت است.»
در میانه این بحث و در پاسخ به صحبت‌های نعیمی مجری برنامه تصریح کرد: «اینطور نیست. وقتی می گویی تنها ۱۰ فیلم در سال ارزش نقد واقعی را دارند، یعنی ارزش این را دارند که منتقد به لحاظ زیبایی شناسی با فیلم مواجه شود. باقیش وظیفه من و برنامه هفت است که درباره حجم فیلم های کمدی سال یا پولشویی یا ضعف ها و... صحبت کنیم.»
فراستی در ادامه گفت: «تو هر بار برای هر نقد به من زنگ می‌زنی که مسعود دمت گرم! چند بار این کار را کرده ای؟ سر همین فیلم‌هایی که می گویی. که وای! نقدت فوق العاده بود. من که از شنیدن این نقدها به شعف نمی‌آیم و برایم مهم نیست! اگر نفرت پراکنی ست، چرا زنگ می زنی؟»
بن بستی به نام فراستی!
بحث از نقد فیلم نعیمی فاصله گرفته بود و افخمی گفت: «ما خیلی سعی کردیم تا ما همین مقدار نظر مردمی را بتوانیم درباره فیلم شما تهیه کنیم. بیش از یک هفته طول کشید و حتی هیچ کسی حاضر نشد درباره فیلم شما نقد خوب کند. هفته گذشته مهدویان برای فیلم «ایستاده در غبار» به «هفت» آمد و نقدهای تندتری را از مسعود فراستی شنید. درحالی که فراستی فیلم او را بیشتر از فیلم تو دوست دارد. اما مهدویان مثل یک تماشاگر به حرف های او گوش داد. اما تو سعی می کنی مقابله کنی!»
کارگردان «سایه‌های موازی» اظهار داشت: «حرف من به فراستی این است که بالاخره باید راه فراری از این بن بست باشد. بن بستی به نام فراستی! چرا مسعود فراستی به خود اجازه می دهد درباره فیلم من توهین کند، اما من اجازه ندارم به او توهین کنم؟»
فراستی نیز در پاسخ به نعیمی گفت: «سینما ما سینمای سوبسیدی لوسی است که اگر به کسی بگویی بالای چشم آن ابروست، گریه می کند!»
خوشحالی برای استعفای دیر هنگام
بعد از پایان نقد و بررسی فیلم «سایه‌های موازی» پشت صحنه فیلم «نفس های آرام» به کارگردانی میثم هاشمی طبا پخش شد و در ادامه بحث فرم در سینمای دینی همانند هفته گذشته با حضور فراستی و محمدتقی فهیم ادامه پیدا کرد.
افخمی در ابتدای شروع این بحث گفت: «معیار من و فراستی برای باارزش دانستن یک فیلم فقط بر پایه فرم استوار است اما محمدتقی فهیم مخالف است.»
محمدتقی فهیم منتقد سینما در ابتدای برنامه با انتقاد از ۳ سال تباه شده فرهنگ کشور گفت: «کار را به جایی رساندند که حالا بعد از ۳ سال تباه شده همگی جشن استعفا گرفتند و از چپ و راست برای یک رفتن خوشحالی کردند. این ظلم بر ما رفته را چه کسی باید پاسخگو باشد که دشمنان ما حوزه دیپلماسی در کنار فرهنگ شان قرار داشت اما ما هیچ!»
در ابتدای بحث فرم در سینمای دینی فراستی گفت: «جهان بر مدار فرم است. فرق بین موضوع و محتوا چیست!؟ موضوع و تم را قبل از تولید یک اثر هنری داری یا انتخاب می کنی. موضوع و تم را داری و می خواهی آن را به اثر هنری تبدیل کنی، تبدیل آن به یک اثر هنری، با میانجی فرم است. به اندازه ای که موفق می شوی، موضوعت به محتوا تبدیل می شود.» او ادامه داد: «برخی فیلم ها که من دوست ندارم، مثل «آرگو» تکنیک را دارند. تکنیک هایی اکتسابی که می توان آن را آموخت. صدا، نور و ... تفاوت بین تکنیک و فرم وجود دارد. به طور مثال ما ممکن است تکنیک خطاطی را بیاموزیم و کم کم مسئله و نیازمان شود که با آن نسبت برقرار کنیم که ضمن تکنیک، فرم گرفت است. یعنی جان گرفته است.»
آوینی هم دچار تناقض گویی شد
محمدتقی فهیم با اشاره به مباحث هفته گذشه گفت: «درباره مباحث هفته گذشته من این خلط شده بود که گویا من در دفاع از محتوا هستم و مخاطب فرم هستم. حال اینکه از اساس حرف من این بود که همان میزان که فرمالیستی بد است، محتوازدگی نیز بد است و اشکال از همان جایی شروع می شود که بخواهیم به نفع یکی از دیگری بزنیم. تناقض شما نیز آنجایی ست که به ورطه قیاس می افتید.»
او افزود: «آوینی نیز تا جایی دچار این تناقض گویی می افتد، اما هرجا که می گوید تکنیک ارجح است بلافاصله خود را اصلاح می کند که اینها در هم تنیده است. می گوید نمونه عالی از این آمیختگی حافظ و مولوی است. ولی همین شهید آوینی ما فرمالیسم را به شدت می زند و آن را پیاده می کند. آن را گرایش خطرناک در عرصه هنر می شناسد، که در کنار محتوازدگی آسیب زننده می داند. من معتقدم محتواگرایی بیشتر از آنکه در بین فیلمسازان انقلابی تسلط داشته باشد، در میان جریان شبه روشنفکری جریان دارد.»
فراستی در ادامه بحث‌های شب گذشته «هفت» تصریح کرد: «ما وقتی از فرم حرف میزنیم از چه چیز حرف می زنیم؟ موضوع و ارزش هایی نزد من حاضر است. این ارزش ها به صرف اینکه من انقلابی باشم، با مهارت های تکنیکی در فیلمم درمی اید یا خیر؟ من به نظرم این تنها ارزش نمی آفریند.»
فهیم نیز افزود: «قطعا فرم مهم است اما مسئله این است که بعد از فرم باید درباره محتوای آن و چیزی که می گوید حرف بزنیم. ما هفته گذشته درباره دو فیلم از یک کارگردان حرف زدیم. فرم و محتوای «بچه‌های آسمان» را فیلم خوبی دانستیم اما فیلم آخر همین کارگردان را نقد کردیم. این یعنی ما سوای از افراد فیلم‌ها را نقد کردیم.»
منتقد «هفت» در ادامه اظهار داشت: «آن چیزی را نقد کن که از فرم اثر بیرون می آید. ارزش ها وقتی به فیلم تبدیل شدند، دیگر قابل تفکیک از یکدیگر نیستند. ما قطعا از محتوا حرف میزنیم اما محتوایی که از دل فرم بیرون زده است. فرم، محتوا می سازد. محتوا با فرم متحد می شود و به یک اثر بدل می شود. هر فرمی یک محتوا را دارد. به اندازه ای هم که فرم داریم، محتوا داریم. یعنی ممکن است که ۱۰ دقیقه یا دو پلان از یک فیلم فرمی پیدا کند که محتوای آن، «آن» دینی دارد. لذا اگر بگوییم فیلم «محمدرسول الله» اشکال فرمی دارد و لذا محتوای مسیحی می‌دهد نه محتوای اسلامی، یعنی فرم غلط و غیرمسلمانی می دهد محتوای غلط و غیر مسلمانی.»
برنامه شب گذشته «هفت» در حالی به پایان رسید که علاوه بر حواشی اختلاف‌های لفظی میان اصغر نعیمی و فراستی، لحظه ای در برنامه به اشتباه دوربین به استودیو آمد در حالیکه فهیم دیگر منتقد برنامه سیگار به دست در حال صحبت با افخمی در استودیو بود.