زهرا طاهری - با وجود مخالفت گسترده دانشمندان بیوتکنولوژیست کشور و درحالی‌که حتی مدافعان محصولات تراریخته نیز اذعان کرده‌اند که سلامت این محصولات در درازمدت هنوز اثبات نشده است، دولت تدبیر و امید در اصلاحیه برنامه ششم بر موضوع «تجاری‌سازی محصولات دست‌کاری شده ژنتیکی» اصرار ورزیده است.

گیاه تراریخته به گیاهی اطلاق می‌شود که ساختار ژنتیکی آن از طریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته باشد. این تغییر معمولاً جهت بهبود مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماری‌های گیاهی و برای بهبود عملکرد گیاه و بهره‌وری کشاورز صورت می‌گیرد. حدود ۳۰ سال است که تراریخته وارد سفره مردم در دنیا شده است؛ همچنین بدون اینکه مردم ایران مطلع باشند قریب به ۱۰ سال است که این محصولات وارد سفره غذایی آنها هم شده است.

صرفه اقتصادی تولید چنین محصولاتی منجر شده تا پیش از بررسی تأثیرات طولانی مدت این گیاهان نوظهور و ناهمگون با طبیعت بر محیط‌زیست، انسان و سایر موجودات که از آنها تغذیه می‌کنند، دست به تولید انبوه آنها در جهان زده شود. متأسفانه در ایران نیز به دلیل وابستگی جدّی در سال‌های اخیر به ورود مواد غذایی خام از خارج، همچنین نبود قوانین و کنترل‌های جدّی در ردیابی ورود مواد غذایی دست‌کاری شده ژنتیکی مانند: «دانه ذرت، روغن و کنجاله سویا» و بسیاری موارد دیگر، حجم عظیمی از این محصولات به سفره غذایی مردم وارد شده است.

شرکت «مونتسانو» بزرگترین شرکت تولیدکننده بذر تراریخته در دنیا، یک شرکت اسرائیلی و زنجیره‌ای است. این شرکت در ابتدا تولیدکننده مواد شیمیایی مانند: «ساخارین، د. د.ت و آلاینده‌های خطرناک بوده»، که در حال حاضر به عظیم‌ترین شرکت جهان در عرصه فناوری‌های زیستی تبدیل شده است. از سوی دیگر مونتسانو در کنار ترکیبات علف‌کش، گیاهانی را تولید می‌کند که در مقابل این ترکیبات مقاوم هستند!

در ایران اولین محصول کشاورزی تراریخته نوعی از برنج بود که در برابر کرم ساقه‌خوار برنج مقاومت داشت. برنج تراریخته در سال ۱۳۸۳ رهاسازی شد و با توجه به مجوزی که در آن سال توسط معاون اول رئیس‌جمهور اخذ شد، دیگر نیاز به اخذ مجوز دوباره نداشت.

با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و تأکیدات رئیس‌جمهور بر استفاده از مهندسی ژنتیک و دستور مؤکد وزیر جهاد کشاورزی برای کاشت این نوع محصولات، در شروع سال ۹۳ مرجع ملی ایمنی زیستی منصوب و آگهی برای صدور مجوز محصولات تراریخته صادر شد. ارتباط مستقیم بین غذا و سلامت موجب شده تا موضوعات مرتبط با تغذیه و سلامت مورد توجه جامعه و کارشناسان واقع شود. برخی از مدافعان ترویج و توزیع محصولات تراریخته، استفاده کشورهای غربی از این محصولات را دلیل محکمی بر قبول این تکنولوژی توسط دنیا بیان می‌کنند درحالی‌که بنا بر اعلام آکادمی پزشکی زیست‌محیطی ایالات متحده آمریکا، پزشکان کشور آمریکا موظف شده‌اند به مردم، جامعه پزشکی و بیماران خود در خصوص اجتناب از محصولات تغییر یافته ژنتیکی (GM)، آموزش‌های لازم را ارائه نمایند و نگرانی‌های مرتبط با محصولات تغییریافته ژنتیکی و خطرات آن را برای سلامت مردم به اطلاع عموم برسانند؛ پزشکان یاد شده همچنین خواستار مطالعات جدّی بلند مدت بر روی محصولات فوق‌الاشاره و برچسب‌گذاری آنها شده‌اند.  

از سوی دیگر مقالات متعدد منتشر شده توسط آکادمی پزشکی زیست‌محیطی کشور آمریکا (AAEM) نشان داده است که بیماری‌های مهمی در جامعه انسانی آمریکا از جمله عقیم شدن، اختلال در سیستم ایمنی بدن، پیری زودرس، اختلال در تولید هورمون انسولین و مشکلات در اندام‌های اصلی بدن مانند دستگاه گوارش مرتبط با مصرف محصولات تغییر یافته ژنتیکی می‌باشد. بر مبنای مطالعات انجام گرفته در کشور آمریکا، ارتباط معنادار قوی بین مصرف محصولات تغییر یافته ژنتیکی و بروز بیماری‌های مختلف تأیید شده است.

با توجه به اینکه طبق آمارهای موجود در برخی سال‌ها بیش از ۵۰ درصد محصولات کشاورزی وارداتی از نوع تراریخته بوده‌اند و اساساً دولت محترم نیز علی‌رغم نظر کارشناسان و متختصصان این حوزه مبنی بر عدم اطمینان بر سلامت محصولات تراریخته، با ابزار قانونی سعی در توسعه و ترویج استفاده از این محصولات را دارد، مشخص نیست در این میان نقش مردم به‌عنوان مصرف کننده این محصولات ناامن چیست و آیا افراد جامعه به‌عنوان یکی از حقوق شهروندی خود حق ندارند از اینکه مواد غذایی تراریخته مصرف می‌کنند، آگاهی داشته باشند؟ مضاف بر اینکه محصولات ارگانیک به‌عنوان سالم‌ترین مواد غذایی به‌طور بسیار محدود در بازار توزیع می‌شود که برخی معتقدند این محصولات ارائه شده نیز به‌طور کامل فاکتورهای ارگانیک بودن را دارا نیستند.

گام اول مجلس برای حذف تراریخته از برنامه ششم

در عین حال هفته گذشته یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی درباره بند مربوط به تجاری‌سازی تولید محصولات تراریخته در برنامه ششم توسعه گفت: کمیسیون کشاورزی مجلس مصوب کرد، واردات، تولید و مصرف محصولات تراریخته در برنامه ششم توسعه ممنوع شود.

عباسی پاپی‌زاده در گفت‌وگو با تسنیم در خصوص لایحه برنامه ششم دولت برای تجاری سازی محصولات تراریخته اظهار کرد: محصولات تراریخته از موضوعاتی است که سلامت جامعه را دچار مشکل می‌کند و در کمیسیون کشاورزی مجلس هنگام بررسی لایحه برنامه ششم، بحث مفصلی در خصوص تولید یا عدم تولید این محصولات صورت گرفت.

وی با اعلام "پیشنهاد ممنوعیت تولید و مصرف محصولات تراریخته کشاورزی در برنامه ششم توسعه توسط بنده مطرح شد" افزود: پیشنهادات دیگری در این کمیسیون برای تولید محصولات تراریخته کشاورزی به‌شکل محدود یا تولید بر اساس استانداردسازی وجود داشت اما در نهایت قرار شد مصوبه کمیسیون کشاورزی به‌نحوی نوشته شود که "واردات، تولید و مصرف محصولات تراریخته در کشور ممنوع شود".

وی با تأکید بر اینکه به کشت محصولات ارگانیک و تراریخته در برنامه ششم توجه شده است، گفت: در این برنامه قرار است که از تولید و واردات محصولات تراریخته جلوگیری  شود، به‌عوض کشت محصولات ارگانیک توسعه یابد.

پاپی‌زاده گفت: در مصوبه کمیسیون کشاورزی اشاره شده است که دولت باید به هر شکلی اجازه ندهد محصولات تراریخته به بازار  مصرف کشور وارد شود.

این مصوبه کمیسیون کشاورزی به کمیسیون تلفیق می‌رود و بعد از تصویب و قرارگیری در گزارش نهایی در صحن علنی مجلس به رأی گذاشته می‌شود تا لازم‌الاجرا شود.