به گزارش «نماینده» حدود ۶۳ سال پیش با طراحی و حمایت مالی و اجرایی دو دولت انگلیس و ایالات متحده آمریکا، و همراهی برخی عوامل داخلی، در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۴۲ کودتایی علیه دولت قانونی دکتر محمد مصدق اجرا شد و مسیر تاریخ ایران را تغییر داد.

براساس اسناد محرمانه‌ای که سازمان سیا درباره این کودتا منتشر کرده است، این سازمان به دست داشتن در این عملیات براندازی دولت قانونی وقت ایران اذعان کرد. در یکی از این اسناد که توسط یکی از تاریخ‌نگاران ‌داخلی سازمان سیا در اواسط سال های ۱۹۷۰ و به عنوان بخشی از پرونده «مبارزه برای ایران» تهیه شده است، برای اولین بار به مشارکت مستقیم سازمان جاسوسی آمریکا اذعان می شود: «کودتای نظامی که منجر به سقوط مصدق و سرنگونی کابینه جبهه ملی شد، تحت نظارت سازمان سیا به عنوان یک اقدام سیاست خارجی ایالات متحده صورت گرفت». سیا اذعان داشته است که از بیم حضور شوروی در ایران دست به عملیات موسوم به "آژاکس" زده است».

طبق این اسناد، طرح براندازی دولت ملی دکتر مصدق توسط آمریکایی‌ها در چهار مرحله برنامه‌ریزی شده بود:

1. مرحله اول به راه انداختن تظاهرات بزرگی توسط مزدوران از پیش آماده شده بود که بین ساعت ۶ تا ۱۰:۳۰ صبح روز کودتا صورت گرفت.
2. مرحله دوم شامل واردکردن نیروهای، پلیس، نظامیان و مامورین اطلاعاتی  به صحنه است.
3. مرحله سوم شامل مستقر کردن تانک‌ها در خیابان‌ها و به دام افتادن صوری آنها بود. این بخش اهیمت زیادی داشت و که طی کودتا نیروهای طرفدار شاه ۲۴ دستگاه تانک را تحت کنترل خود آوردند.
4. مرحله چهارم نیز حمله به اهداف اصلی بود که بین ساعت ۱۴ تا ۱۹ بعد از ظهر صورت گرفت. در این مرحله نیروهای ضد مصدق به سوی خانه وی به راه افتاده و احتمالا پیش از آنکه ساختمان خانه نخست‌وزیر را تخریب کنند، فرصتی برای خروج وی در نظر گرفته‌اند و در نهایت عصر آن روز سرلشگر فضل‌الله زاهدی در رادیو خود را نخست‌وزیر جدید ایران خواند.

اما آمریکایی‌ها در این ماجرا تنها نبودند و انگلیسی‌ها نیز نقش‌آفرینی کرده‌اند؛ حتی در مقطعی تعدادی از اعضای پارلمان انگلیس از وزرات خارجه این کشور خواستند برای به رسمیت شناختن نقش انگلیس در کودتای ۲۸ مرداد که منجر به سقوط دولت دکتر محمد مصدق در ایران شد، آماده شود. این خود شاهدی برای این باور رایج در میان بسیاری  از ایرانیان است که انگلیس از  نیمه اول قرن نوزدهم  سیاست‌های ایران را برای اهداف خود دستکاری کرده است.

به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز «... انگلیس و آمریکا هنوز از شفاف‌سازی درباره کودتای انگلیسی-آمریکایی سال ۱۹۵۳ در ایران سر باز می‌زنند، موضوعی که هنوز به عنوان زخمی تازه در روابط ایران و غرب هنوز محسوب می‌شود. {در حالی که} تمام کودکان دبستانی ایران می‌توانند داستان توطئه سرویس‌های اطلاعاتی انگلیس و آمریکا در سال ۱۹۵۳ به منظور سرنگونی دولت منتخب مصدق را برایتان تعریف کنند».

پایگاه اطلاع‌رسانی «آرشیو امنیت ملی» آمریکا - که یک مرکز روزنامه‌نگاری تحقیقاتی درباره اسنادی است که از طبقه‌بندی محرمانه خارج می‌شوند -  نیز طی سال‌های اخیر اسناد تازه‌ای از کودتای آمریکایی ــ انگلیسی ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ علیه دولت مصدق، نخست وزیر وقت ایران منتشر کرده است. در این اسناد، جزئیاتی از نقش کمتر پرداخته شده انگلیس در این ماجرا برملا شده است.

طبق این اسناد، «هنگام برنامه‌ریزی‌های اولیه برای انجام کودتا علیه ایران در سال ۱۹۵۳، "لوی هندرسون"، سفیر وقت آمریکا (در ایران) هشدار داده که شاه از جانشین پیشنهاد شده آمریکا برای محمد مصدق، نخست وزیر ایران حمایت نخواهد کرد، اما ارتش هم نقشی را که از آن انتظار می‌رود بدون همکاری فعال شاه ایفا نخواهد کرد».

در این اسناد اشاره شده اعضای پایگاه سازمان سیا در تهران و برخی مقامات در مقر مرکزی سیا با اعلام مخالفت با فرضیه‌های برخی از طراحان کودتا در آمریکا، موافقتشان را با نظر هندرسون ابراز کردند. پیش از این تاریخ‌پژوهان زیادی - از طریق مصاحبه با برخی از افرادی که در کودتا شرکت داشتند - متوجه شده بودند که برخی مخالفت‌های کلی با کودتا وجود داشته و سرانجام هندرسون با انجام آن موافقت کرده است، اما این اسناد جزئیات دقیق‌تری از ماهیت این اختلافات و دیدگاه‌های برخی از مقامات آن زمان ارائه می‌دهند.

اما مهمترین وجه این این اسناد، افشای جزئیاتی جدید از نقش انگلیس در این کودتا است. تا کنون مقامات انگلیس یا آمریکا به‌طور رسمی به نقش لندن در این کودتا اعتراف نکرده‌اند و این موضوع پنهان نگاه داشته شده است. با این حال، در این اسناد دست‌کم در دو مورد به این نقش اشاره شده است. در اولین مورد اشاره شده که «دو کشور انگلیس و آمریکا به‌طور رسمی پذیرفته‌اند که این عملیات پس از آن انجام شده که راه‌های معمول و منطقی برای تعامل بین‌المللی و داد و ستد (با ایران) به شکست انجامیده است»، و در مورد دوم اشاره شده که چند هفته قبل از آغاز عملیات، یک مقام وزارت خارجه آمریکا تأکید کرده که اگر قرار باشد کودتا پیش برود، لندن باید تعهدی جدی برای داشتن رویکردی منعطف درباره حل و فصل اختلافات نفتی با دولت ایران داشته باشد. انگلیس، مدت زمان کوتاهی بعد از این موضوع موافقت با این شرط را به اطلاع رسانده است.

در گزارش سازمان سیا نتیجه گرفته شده است که انگلیسی‌ها از چند نظر «درباره دشمنان‌شان قضاوت‌های نادرستی به عمل آوردند» و همین قضاوت‌ها و اقدامات نادرست آنها بود که مصدق را وادار به اتخاذ تصمیمات غیرقابل دفاع کرد. رویکرد عجولانه انگلیس همچنین خطر جنگ با شوروی را ایجاد کرد.

نشریه انگلیسی دیلی تلگراف نیز در گزارشی فاش کرده است که دیپلمات‌های انگلیسی طی دهه‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا همتایان آمریکایی خود را برای نابودی اطلاعات مربوط به نقش سازمان جاسوسی این کشور «MI۶»  در کودتای ۱۳۳۲ که منجر به سقوط دولت ملی مصدق شد متقاعد کنند.

«مالکوم بیرن»، معاون آرشیو امنیت ملی در دانشگاه جورج واشنگتن به دیلی تلگراف گفت: «حتی اکنون و  ۶۲ سال پس از کودتا، دیپلمات‌های بریتانیایی همچنان در پشت صحنه در تلاش‌اند تا نقش MI۶ را در کودتای مزبور که به "عملیات چکمه" مشهور است  مخفی کنند».

به گفته وی در حالی که بیش از شش دهه از این کودتا می‌گذرد همچنان نمی‌توان اطلاعات کاملی از نقش سرویس‌های جاسوسی انگلیس و آمریکا در این اقدام به دست آورد. شاید به این دلیل که تاریخ و سیاست فعلی درهم تنیده شده است و انگلیس همچنان تمایلی به فاش شدن این مسئله ندارد.