راه ابریشم گذرگاه تجاری و بازرگانی پرآوازه و کهنی است که از چین واقع در شرق دور آغاز و تا دریای مدیترانه در غرب امتداد می‌یافت. علت نامگذاری این راه، تجارت ابریشم و پارچه‌های ابریشمی چین از این مسیر به کشورهای مختلف اروپایی، آسیایی و آفریقایی است. به دلیل جنگ‌ها و اتفاقات سیاسی گاهی این مسیر تغییر کرده اما قدمت آن به ۲ هزار سال پیش باز می‌گردد.
راه ابریشم از گذشته دور تاکنون محملی برای انواع و اقسام تجارت‌ها و مراودات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و غیره بوده است که امروزه کشورهای قرار گرفته در مسیر این شاهراه با عنایت به مزیت‌های این مسیر ویژه سعی در احیای آن دارند.
* موقعیت جغرافیایی راه ابریشم
جاده ابریشم در ایران بر اساس محور شرقی - غربی به خراسان امروز وارد شده و از مسیر شهرهای توس، نیشابور، سبزوار، شاهرود، دامغان، سمنان به ری باستان می‌رسیده است و از ری که شهری بزرگ بود به سوی قزوین و از آنجا به دو شاخه تقسیم می‌شده است.
از قزوین یک راه به سوی شمال غرب یعنی به سمت شهرهای سراب، تبریز، مرند و سپس خوی و از کشور خارج می‌شده است و راه دیگر به سمت غرب یعنی به سوی هگمتانه (همدان امروز) و بعد کرمانشاه و از کشور خارج می‌شده است. این اصلی‌ترین راهی است که براساس منابع مهم تاریخی و مراجع جهانی مانند یونسکو مورد تأیید قرار گرفته است.
* هدف؛ پیوند اقتصادی، سیاسی و فرهنگی
احیای جاده ابریشم، در برگیرنده دو شبکه عظیم یعنی جاده ابریشم جدید و جاده ابریشم دریایی قرن بیست‌ویک است. این احیا به مسیرهای زمینی و دریایی اشاره دارد که هدف آن اتصال حلقه اقتصادی شرق آسیا در یک‌سو و حلقه اقتصاد اروپایی توسعه یافته در سوی دیگر است که پتانسیل توسعه عظیم اقتصادی را برای این کشورها به دنبال خواهد داشت.
منظور از احیای جاده ابریشم، ساخت دوباره آن نیست، این جاده نشانه‌ای از پیوندهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است که بسیاری از قبایل را به یکدیگر پیوند می‌داد. بنابراین منظور از احیای جاده ابریشم، احیای پیوندهاست.
* اهمیت احیای جاده ابریشم
کارشناسان معتقدند با توجه به اینکه طی ۲ دهه گذشته، مرکز ثقل اقتصاد جهانی به دلیل جمعیت بالا، افزایش شهرنشینی و چشم‌اندازهای مثبت تجارت و سرمایه‌گذاری به سمت شرق تمایل پیدا کرده است، انتظار می‌رود رشد اقتصادی آینده آسیا به دلیل توسعه طبقه متوسط در داخل این کشورها، موجب افزایش تقاضای داخلی شود.
در ماه‌های اخیر که توافق چند کشور از جمله قزاقستان، ترکمنستان و ایران برای بازگشایی مجدد مسیر ابریشم جدید چین نهایی شد؛ اولین کریدور ریلی راه ابریشم با رسیدن قطار پکن به تهران افتتاح شد، این قطار شامل ۳۲ دستگاه کانتینر کالای تجاری که از شهری در چین به راه افتاده و از مرز سرخس وارد کشور ما شد. انتفاع تجاری شهرهای واقع شده در مسیر این کریدورها و به ویژه جذب گردشگران از مهمترین مزایای واقع شدن در کریدور راه ابریشم است.
* میزبانی ایران در نشست بین‌المللی راه ابریشم
از سال ۲۰۰۶م. در تاشکند حدود ۲۰ کشور عضو سازمان جهانگردی، بیانیه سمرقند را منتشر کردند و از سال ۲۰۱۰م. برنامه راه ابریشم برای کشورها تکلیف مشخص کرد. از همان سال برنامه‌های سالانه‌ای از سوی سازمان جهانگردی در کنار نمایشگاه بین‌المللی برلین، درباره چگونگی احیای جاده ابریشم برگزار می‌شود و کشورهای عضو به بحث و تبادل نظر می‌پردازند.
در سفر سال گذشته به کره جنوبی و در حاشیه پنجمین کارگاه تخصصی جاده ابریشم که در شهر سئول برگزار می‌شد، به طور رسمی میزبانی استان آذربایجان غربی و کشور ایران اعلام شد و خوشبختانه با پیگیری‌های مکرر این میزبانی را پذیرفتند. در این برنامه طی ۳ روز نشست‌های کارشناسی در حول نحوه ایجاد تسهیلات و تسهیل سفر در کشورهای حوزه جاده ابریشم برگزار شد و نحوه بازاریابی و گردشگری در این حوزه مورد بحث قرار گرفت.
دبیرکل سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد پس از برگزاری ششمین نشست بین‌المللی راه ابریشم در ارومیه گفت: «سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد نتایج به دست آمده در ششمین نشست راه ابریشم در ارومیه را بسیار مطلوب ارزیابی کرده است. جمهوری اسلامی ایران تعهد خود را نسبت به توسعه گردشگری راه ابریشم و همکاری‌های بین‌المللی با ۳۳ کشور عضو برنامه راه ابریشم به نحو مطلوب نشان داده و ما مشتاقانه مایل به همکاری با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جهت بالا بردن و نشان دادن ایران به عنوان مقصد راه ابریشم هستیم.»
پس از برگزاری ششمین نشست بین‌المللی راه ابریشم که اردیبهشت ماه به میزبانی ارومیه و با شرکت ۳۳ کشور عضو این برنامه برگزار شد، چند روز پیش نیز شهر قزوین به عنوان دبیرخانه دائمی جاده ابریشم انتخاب شد.
نشست مذکور که به مدت ۳ روز از سوم تا ششم اردیبهشت ماه با حضور نمایندگان سازمان یونسکو، سازمان جهانی جهانگردی و نمایندگانی از کشورهای عضو در یکی از هتل‌های ارومیه برگزار شد. ۳۳ کشور جهان عضو برنامه راه ابریشم هستند و کشورهای بسیاری نیز برای بهره‌گیری از فرصت‌های سرمایه‌گذاری و انتفاع اقتصادی در تلاش برای پیوستن به این برنامه هستند.
* داشته‌ها و نداشته‌های ایران
حال با توجه به اینکه مسیر ابریشم جدید برای ایران از هر حیثی توجیه اقتصادی دارد، اما هنوز در حوزه حمل‌ونقل ریلی و ... با محدودیت‌های بسیار از جمله ترافیک و نبود زیرساخت‌های لازم در مسیر جاده‌ای وجود دارد، هر چند ایران نیاز به تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی، هوایی، زمینی و دریایی برای استفاده حداکثری از مسیر ابریشم جدید دارد؛ اما با همین داشته‌های فعلی نیز باید از ظرفیت بالقوه جغرافیایی کشور برای بهبود وضعیت ایران از حیث اقتصادی بهره بگیرد.
در سال‌های اخیر این جاده از سوی سازمان «یونسکو» جاده «گفت‌وگو» قلمداد شد تا به پیشبرد گفت‌وگو و تبادلات کشورهای شرق و غرب کمک کند.
ایران باید از این مسیر به عنوان یک کشور فعال، حداکثر استفاده را کرده و بتواند با بهبود روابط خود با سایر کشورها و متفق کردن آنها با اهداف خود به اقدامات قلدرمآبانه آمریکا و دوستانش در منطقه پایان دهد.
با توسعه بخش توریسم جاده ابریشم، گردشگران بسیاری از آسیا و اروپا به کشورمان جذب می‌شوند که این خود می‌تواند زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی این کشورها در ایران شود.