هفته نامه «نماینده» / استان سیستان و بلوچستان با داشتن موقعیت راهبردی بازرگانی و ترانزیتی و دارا بودن کشاورزی و باغبانی (به ویژه میوه‌های استوایی و گرمسیری) و همچنین جاذبه‌های فراوان تاریخی و طبیعی از توانایی و ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای توسعه و آبادانی برخوردار است اما عین حال محرومیت‌های این استان بر کسی پوشیده نیست. در برخی نقاط استان افراد برای دستیابی به آب باید حدود ۴ کیلومتر راه طی کنند تا بتوانند از آب شرب استفاده کنند. بلوچستان تنها استانی است که مرکز آن هم گاز ندارد.
سیستان و بلوچستان ۱۱۰۰ کیلومتر مرز با کشورهای پاکستان و افغانستان و ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی با دریای عمان دارد که این امر موجب شده شرایط خاصی در منطقه داشته باشد. برای اطلاع از مسائل مربوط به این استان گپ‌وگفتی با «حبیب‌الله دهمرده» که زادۀ این خطه است، انجام دادیم. وی که در مجلس دهم نمایندگی مردم این استان را به عهده دارد، تجربۀ استانداری سیستان، کرمان و لرستان را نیز در کارنامۀ خود داشته است. مشروح گفت‌وگوی «نماینده» با دکتر دهمرده را می‌خوانید...
* مطالب مربوط به سیستان همیشه حول محور محرومیت‌ها بوده، از اقدامات مثبت صورت گرفته در استان به چه مواردی می‌توان اشاره کرد؟
یکی از کارهای بزرگ صورت گرفته در این استان، بحث مراکز آموزش عالی است. اقدام دیگر آبرسانی به روستاییان مردم سیستان و زاهدان بوده است. انتقال آب ۴۶ هزار هکتاری هم از طرح‌های معروف می‌باشد که مقام معظم رهبری دستور دادند تا دولت از صندوق ذخیرۀ ارزی پرداخت کند. قرار است در این طرح ۴۶ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی با روش‌های علمی آبیاری شود. در همین راستا سه مرحله وجود دارد؛ اولین آن انتقال آب تا مزارع است، مرحلۀ دوم الگوی کشت و آبیاری است که هنوز به مرحلۀ اجرا نرسیده است، مرحلۀ سوم هم راه‌اندازی صنایع تبدیلی وابسته می‌باشد. چنانچه این سه مرحله به عنوان یک بستۀ کامل اجرایی شود، درصد قابل توجهی از مشکلات اشتغال مردم برطرف خواهد شد.
آنچه گفته شد گوشه‌ای از اقدامات صورت گرفته در نظام جمهوری اسلامی است اما در اثر بی‌برنامگی و عدم توجه به فرصت‌ها و تهدیدها، مردم سیستان به سرنوشتی دچار شده‌اند که نه در شأن نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و نه مردم منطقه است.
* قطعاً سیستان هم مانند سایر استان‌های کشور دارای ظرفیت‌هایی بوده، فرصت‌هایی که در استان وجود داشته اما به هر دلیل امروز از دسترس خارج شده، چیست؟
۱. دریاچۀ هامون؛ یک فرصت تاریخی برای استان به شمار می‌آید. دریاچۀ هامون در حوزۀ سیستان و بلوچستان قرار داشته که به واسطۀ وجود آن، دام و صنایعی در منطقه ایجاد شده بود. بادهای ۱۲۰ روزه هم از قدیم‌الایام اواخر خرداد تا مهرماه می‌وزیده، زمانی که دریاچه آب داشته باشد، وزش بادها موجب می‌شود به شکل کولر طبیعی عمل کند و هوای مطبوعی حاصل شود اما در حال حاضر که دریاچه خشک شده، این فرصت تبدیل به تهدید شده و کانون بحرانی تشکیل داده که بادهای ۱۲۰ روزه حامل ریزگردهایی می‌شود که مشکلات عدیده‌ای را موجب شده و بیش از ۱۰۰ برابر حد مجاز آلایندگی ایجاد می‌کند.
۲. رودخانۀ هیرمند؛ این رودخانه که از کوه‌های افغانستان سرچشمه می‌گیرد عامل شکل‌گیری یک تمدن بی‌نظیر و زندگی مردم سیستان بوده است. در سال‌های اخیر افاغنه چندین سازۀ آبی احداث کردند که این امر موجب شده حجم بیش از ۱۵ میلیارد مترمکعب آب این رودخانه به صفر برسد و تأثیر مستقیمی روی زندگی مردم منطقه داشته باشد. ما هنوز نتوانسته‌ایم یک قرارداد دقیق بین دو مجلس ایران و افغانستان ببندیم تا این موضوع ساماندهی شود.
با توجه به اینکه معیشت مردم سیستان و بلوچستان بر پایۀ کشاورزی و دامپروری بنا نهاده شده و هیچ صنعتی در این استان وجود ندارد، بی‌آبی عامل اصلی بیکاری مردم محسوب می‌شود.
۳. مرز؛ سالیان سال مردم این منطقه با هم در ارتباط بودند تا اینکه مرز زمینی ایجاد شده- در زمان ناصرالدین شاه- اما این مرز موجب نشده مردم روابط فامیلی و قومی خود را از دست بدهند و هنوز ازدواج‌هایی مابین این مردم صورت می‌گیرد. به اعتقاد من مرز یک فرصت است که باز به دلیل بی‌برنامگی به چالش تبدیل شده است.
۴. مسیر راه ابریشم چابهار-میلک زابل؛ زمانی که ۱۲۰ کشور در ترکیه برای بازسازی افغانستان دور هم جمع شدند، نظر کارشناسی‌شان این بود که مناسب‌ترین مسیر ترانزیت محور چابهار-ملیک زابل است. متأسفانه اکثر پروژه‌های این مسیر تعطیل یا نیمه تعطیل شده است. اگر این پروژۀ عظیم فعال شود، شرق کشور متحول خواهد شد. مقام معظم رهبری هم تأکید ویژه‌ای روی این موضوع داشته‌اند.
۵. گردشگری؛ سیستان از نظر فرهنگ و تمدن در دنیا شناخته شده است که شهر سوخته یکی از جلوه‌های آن است. باستان شناسان معروف جهان سیستان را «لندن شرق» یا «بهشت باستان شناسان» نام داده‌اند. اما به دلیل اینکه زیرساخت‌های لازم فراهم نشده، هیچ بهره‌ای از این فرصت نبردیم و اکثر این آثار در حال تخریب است.
۶. بادهای ۱۲۰ روزه؛ در سیستان که روزگاری انبار غله ایران بوده با کمک آسیاب بادی‌ها و بادهای ذکر شده، غلۀ کشور آسیاب می‌شده است. هزاران آسیاب بادی در یک منطقۀ کوچک وجود داشته و امروز هم در محدوده‌ای ۷ آسیاب موجود است. هرکدام از این آسیاب‌ها ۷ تا ۱۰ برابر آسیاب مکانیکی قدرت دارد. در حال حاضر میل نادر در سیستان توجیه پذیرترین نقطۀ دنیا از نظر انرژی باد می‌تواند باشد. تهدید این بادها هم امروز نصیب مردم استان شده و ریزگردها را به ارمغان آورده است.
* عمده مشکلات مردم استان را چه مواردی تشکیل می‌دهد؟
سیستان دارای بالاترین آمار بیکاری در کشور است، در واقع اصلاً شغلی در این استان باقی نمانده است. یک واحد صنفی که ۵۰ نفر شاغل داشته باشد در استان وجود ندارد! در سال ۱۳۵۰ که اولین خشکسالی رخ داد، بیش از ۸۰ درصد مردم کوچ کردند. در چند سال اخیر نیز بالای ۹۰ درصد برخی روستاها خالی از سکنه شدند و حاشیه‌نشین شهرهای دیگر شده‌اند که خود معضلی است.
طبق گزارش بهداشت جهانی، زابل آلوده‌ترین شهر جهان است. شهری که در تمدن و فرهنگ شهره بود، امروز در آلودگی رتبۀ اول را دارد. زابل به یک کانون بحران تبدیل شده است که بیشتر به یک شهر جنگ زده شبیه است. از دیگر مشکلات مطرح در استان، بیماری‌های تنفسی متأثر از ریزگردها، بیماری سل و همچنین حاشیه‌نشینی می‌باشد که در منطقه رکورددار است. تمامی مسائل و مشکلات ذکر شده را می‌توان با راهکارهای علمی و همت برطرف ساخت که البته پشنهادات رفع معضلات استان هم موجود است که امیدواریم مورد توجه و عنایت مسئولین قرار بگیرد.