به گزارش «نماینده» یک هفته پس از آنکه خبرگزاری آسوشیتدپرس اعلام کرد به متن «سند محرمانه» نقشه راه بلند مدت غنی‌سازی ایران دست یافته، موسسه «علم و امنیت بین‌الملل» هم با اعلام اینکه نسخه‌ای از این سند را به دست آورده، بخش‌هایی از متن نقشه راه را منتشر کرده و در گزارشی ۱۲ صفحه‌ای به تحلیل آن پرداخته است.
این موسسه که تحت ریاست «دیوید آلبرایت» نقش مهمی در فضاسازی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشته، در گزارش خود در مورد این سند مدعی شده است که بر خلاف ارزیابی‌های قبلی، زمان گریز ایران در سال سیزدهم از اجرای توافق هسته‌ای، چهار ماه خواهد بود. موسسه علم و امنیت بین‌الملل در گزارش‌های قبلی خود این زمان را ۶ ماه تخمین زده بود.
در مقدمه این گزارش آمده است: «طرح بلند مدت غنی‌سازی و تحقیق و توسعه غنی‌سازی ایران محدودیت‌های گسترده‌ای را بر تعداد و نوع سانتریفیوژهایی که این کشور می‌تواند در ۱۳ سال نخست اجرای برنامه اقدام مشترک تولید و نصب کند، در نظر گرفته است.»
موسسه علم و امنیت بین‌الملل با بیان اینکه این سند مطلب چندان حساسی ندارد، نوشته است که احتمالا اصرار و پافشاری ایران بر محرمانه ماندن سند، دلیل اصلی طبقه‌بندی شدن آن است.
زمانبندی رفع محدودیت غنی‌سازی ایران
در گزارش این موسسه روند توسعه برنامه غنی‌سازی ایران اینطور تشریح شده است: «به طور خلاصه، ایران متعهد است که در طول ده سال نخست برجام، که از روز اجرا به تاریخ ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ آغاز شده، برنامه سانتریفیوژی خود را به شدت محدود نگه دارد. بعد از هشت سال، ایران بر اساس این برنامه اجازه پیدا می‌کند ظرفیت تولید سانتریفیوژ و کار بر روی پیشرفته‌ترین سانتریفیوژهایش یعنی IR-۶ و IR-۸ را توسعه دهد.»
این گزارش می‌افزاید: «بین سال‌های یازده تا سیزده، تعداد آبشارهای سانتریفیوژهای پیشرفته IR-۴ و IR-۲m افزایش یافته و یک آبشار سطح تولید برای هریک از سانتریفیوژهای IR-۶ و IR-۸ ایجاد می‌شود.»
در ادامه گزارش موسسه علم و امنیت بین‌الملل آمده است: «از سیزدهمین سال به بعد، ایران در ساخت و به کارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته IR-۴ و IR-۲m با هیچ محدودیتی روبرو نخواهد بود، هرچند محدودیت تعداد سانتریفیوژهای IR-۶ و IR-۸، میزان مجاز تولید اورانیوم با غنای پائین و سطح غنی‌سازی اورانیوم با غنای پائین برای دو سال دیگر هم باقی خواهد ماند.»
بنا بر این گزارش، «ایران اعلام کرده است که قصد دارد بعد از رفع محدودیت‌ها، به سرعت برنامه سانتریفیوژی‌اش را توسعه دهد. این بدان معنی است که زمان گریز این کشور به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.»
دسترسی چندین کشور به «سند محرمانه» ایران و آژانس
این موسسه آمریکایی نوشته است که هرچند سند محرمانه ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به صورت عمومی توزیع نشده، اما اعضای گروه موسوم به ۱+۵ (آمریکا، روسیه، چین، انگلستان، فرانسه و آلمان) که با ایران مذاکره کردند، به آن دسترسی دارند.
بنا بر این گزارش، در آمریکا این طرح علاوه بر دولت، به عنوان یک «سند محرمانه یا سری» و با برخی اصلاحات، در اختیار کنگره هم قرار گرفته است. این سند در قالب یکی از مدارک روز اجرای برجام به کنگره تحویل داده شده است.
این مسئله پیش از این در متن برجام هم پیش‌بینی شده و ایران عملا به آژانس اجازه داده است «محتوای طرح غنی‌سازی و تحقیق و توسعه غنی‌سازی را به عنوان بخشی از اعلامیه‌های مقدماتی، در اختیار اعضای کمیسیون مشترک» متشکل از اعضای ۱+۵ و اتحادیه اروپا قرار دهد.
موسسه علم و امنیت با استناد به این موارد نوشته است که طرح غنی‌سازی ایران «به صورت گسترده» توزیع شده و پادمان‌های امنیتی معمول اسناد محرمانه در مورد آن اعمال نمی‌شود.
بررسی جزئیات نقشه راه غنی‌سازی ایران
در ادامه گزارش اجزا مختلف طرح بلندمدت غنی‌سازی ایران مورد بررسی قرار گرفته و بخش‌های زیادی از آن عینا منتشر شده است.
در بخش نخست روند توسعه توان غنی‌سازی ایران تشریح شده است. این بخش به چهار مرحله تقسیم شده است.
۱. سال اول تا هشتم
در مرحله نخست بین سال‌های اول تا هشتم (۲۰۱۶ تا ۲۰۲۴) تعداد سانتریفیوژهای ایران نباید از ۵۰۶۰ دستگاه فراتر رود. این سانتریفیوژها باید در ۳۰ آبشار و با ساختار فعلی به فعالیت ادامه دهند. در این مدت تمام فعالیت غنی‌سازی در مجموعه نطنز متمرکز خواهد بود.
در بازه زمانی، هرگاه ذخیره سانتریفیوژهای یدکی ایران از ۵۰۰ دستگاه کمتر شود، ایران مجاز خواهد بود با رعایت سقف ۵۰۰ دستگاه مازاد، سانتریفیوژهای جدید تولید کند.
در این مدت تحقیق و توسعه باید به نحوی انجام شود که هیچ اورانیوم غنی‌شده‌ای انباشت نشود. علاوه بر این تست مکانیکی روی هریک از مدل‌های IR-۷، IR-۶s، IR-۶، IR-۵، IR-۴، IR-۲m و IR-۸ هم به دو دستگاه برای هر مدل محدود خواهد بود. ایران اجازه خواهد داشت تست بر روی سانتریفیوژ IR-۴ را با یک دستگاه و یک آبشار متشکل از نهایتا ۱۰ دستگاه ادامه دهد. تست IR-۵ هم بر روی تنها یک دستگاه محدود خواهد بود.
۲. سال اول تا هشت و نیم
مهمترین نکته تشریح شده در این بخش، نحوه انجام تست با اورانیوم روی سانتریفیوژهای IR-۶ و IR-۸ است.
اغلب موارد مطرح شده در این بخش در متن برجام هم عنوان شده است. تنها تفاوت این است که در سند محرمانه، زمانبندی برداشته شدن گام‌ها، با جزئیات بیشتری مطرح شده است.
بر این اساس تست سانتریفیوژ IR-۶ ابتدا با یک دستگاه آغاز شده و بعد با فاصله زمانی‌های تقریبا برابر، آبشارهایی متشکل از ۱۰ و ۲۰ دستگاه با اورانیوم تست می‌شوند.
تست سانتریفیوژ IR-۸ هم با ابتدا با آزمایش مکانیکی روی یک دستگاه در سال نخست آغاز شده و بعد تعداد سانتریفیوژها به سه، ۱۰ و ۲۰ دستگاه افزایش می‌یابد.
۳. سال‌های هشتم تا پایان دهم
از سال هشتم به بعد اجرای برجام است که برنامه سانتریفیوژی ایران با توسعه چشم‌گیر مواجه خواهد شد.
ایران در طرح خود اعلام کرده است که قصد دارد در سال‌های نهم و دهم بر توسعه ظرفیت تولید سانتریفیوژهای پیشرفته و افزایش تعداد ماشین‌های آبشارهای IR-۶ و IR-۸ تا ۳۰ دستگاه متمرکز شود.
بر اساس این طرح، از پایان سال هشتم، ظرفیت تولید سانتریفیوژهای IR-۶ و IR-۸ بدون روتور، به ۲۰۰ دستگاه در سال از هر مدل خواهد رسید.
از سال ابتدای نیمه دوم سال نهم هم تعداد ماشین‌های آبشارهای تست هریک از این دستگاه‌ها به ۳۰ می‌رسد.
موسسه علم و امنیت بین‌الملل با بیان اینکه در پایان سال دهم عملا عمر قطعنامه شورای امنیت و به تبع آن کانال خرید پیش‌بینی شده برای کنترل انتقال تجهیزات به ایران تمام می‌شود، نوشته است که برای تداوم کنترل و نظارت بر ایران، شورای امنیت می‌تواند قطعنامه ۲۲۳۱ را برای یک دهه دیگر تمدید کند.
۴. سال‌های یازدهم تا سیزدهم
در این بخش به تعداد سانتریفیوژهایی که قرار است ایران در سال‌های یازده، دوازده و سیزدهم پس از اجرای برجام نصب کند، اشاره شده است.
بر اساس طرح ارائه شده از سوی ایران، قرار است تا پایان سال سیزدهم بین ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ سانتریفیوژ IR-۲m و IR-۴ و یک آبشار در ابعاد تولیدی برای هریک از مدل‌های IR-۶ و IR-۸ نصب و راه‌اندازی شود.
در ادامه جزئیات دقیق فرآیند نصب سانتریفیوژهای نسل ۲ و ۴ به جای سانتریفیوژهای نسل اول تشریح شده است. بر این اساس از ابتدای سال یازدهم، ایران به مرور دستگاه‌های IR-۲m و IR-۴ را از انبار خارج و آن‌ها را برای نصب آماده می‌کند.
از این زمان فرآیند جایگزینی آغاز شده و تعداد سانتریفیوژهای نسل دوم و چهارم که جایگزین نسل اول می‌شوند، به صورت خطی تا رسیدن به سقف بین ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ دستگاه در پایان سال سیزدهم، افزایش می‌یابد.
۱۲۵۰۰ سو در پایان سال سیزدهم
در این سند نحوه محاسبه سقف تعداد هریک از سانتریفیوژها هم اعلام شده است. این تعداد به میزان سو (SWU/واحد سنجش توان تولیدی سانتریفیوژ) اعلامی برای دستگاه‌ها بستگی دارد. به عنوان نمونه در پانویس دوم از طرح عنوان شده است که اگر توان تولید دستگاه نسل چهارم ۳.۶ سو اعلام شود، در آن صورت سقف تعداد این ماشین در پایان سال سیزدهم، ۳۵۰۰ دستگاه خواهد بود. اما اگر توان تولید این دستگاه ۵ سو یا بیشتر باشد، سقف سال سیزدهم ۲۵۰۰ دستگاه IR-۴ است. اگر توان تولید رقمی بین ۳.۶ تا ۵ باشد، میزان سقف دستگاه‌ها با نسبت گرفتن تعیین می‌شود.
همین محاسبه برای دستگاه IR-۲m هم اعمال خواهد شد. ضمنا اگر ایران تصمیم بگیرد که سقف سال سیزدهم را بر اساس ترکیبی از این دو نوع دستگاه تعیین کند، باز هم بر اساس توان تولید ماشین‌ها، نسبت گرفته و محاسبه انجام می‌شود.
بر اساس این محاسبات، توان غنی‌سازی ایران در پایان سال ۲۰۱۳ به بین ۱۲۵۰۰ تا ۱۲۶۰۰ سو در سال خواهد رسید. توان تولید کنونی ایران حدود ۴۵۰۰ تا ۵۰۶۰ سو در سال است.
در این سند، تبصره‌ای قرار داده شده، مبنی بر اینکه اگر توان تولید ماشین از ۵ بیشتر هم باشد، سقف سال سیزدهم کمتر از ۲۵۰۰ دستگاه نخواهد بود، بنابراین اگر ایران بتواند توان تولید IR-۴ را به مثلا ۶ سو برساند، قادر خواهد بود بدون نقض توافق سالانه ۱۵۰۰۰ سو تولید داشته باشد.
به نوشته موسسه علم و امنیت افزایش توان سانتریفیوژ IR-۴ با بالا بردن سرعت گردش روتور امکان‌پذیر است. هرچند انجام این کار دشوار است، اما نشدنی نیست. بالا بردن سرعت گردش روتور در توافق هسته‌ای ممنوع اعلام نشده است.
موسسه علم و امنیت بر اساس همین فرض با در نظر گرفتن ذخیره ۳۰۰ کیلوگرمی اورانیوم غنی‌شده ایران نوشته است که در سال سیزدهم زمان گریز ایران ممکن است به ۴ ماه کاهش یابد. این عدد فرضی در حال حاضر یک سال است.
تدارک برای نصب IR-۶ و IR-۸
مرحله چهارم از سند، علاوه بر آغاز فعالیت سانتریفیوژهای نسل دوم و چهارم، مرحله تدارک برای نصب پیشرفته‌ترین نسل سانتریفیوژهای ایران هم خواهد بود.
در طرح بلندمدت غنی‌سازی ایران آمده است: «از ابتدای سال یازدهم، ایران در سالن B کارخانه غنی‌سازی سوخت نطنز، شروع به نصب زیرساخت‌های لازم برای IR-۸ خواهد کرد.»
بر این اساس، ایران از سال یازدهم تا نیمه اول سال دوازدهم تست همراه با اورانیوم آبشاری متشکل از ۳۰ ماشین IR-۶ را آغاز کرده و از نیمه دوم سال دوازدهم تا سال سیزدهم تست آبشاری از ۱۵۰ ماشین نسل ششم را شروع خواهد کرد.
برنامه تست ماشین‌های IR-۸ هم مشابه ماشین‌های نسل ششم است، با این تفاوت که در مرحله دوم آزمایش یعنی بین نیمه دوم سال دوازدهم تا سال سیزدهم، آبشار از ۸۴ ماشین تشکیل خواهد شد.
دو نکته دیگر در این بخش مورد اشاره قرار گرفته است: اولا این که تا سال سیزدهم تعداد سانتریفیوژهای تولیدی باید با میزان هدف غنی‌سازی همخوان باشد و ضمنا تعداد سانتریفیوژهایی که قرار است نصب شود، بر اساس میزان توان خروجی که در آن زمان بعد از تست‌ها مشخص می‌شود، قابل اصلاح خواهد بود.
موسسه علم و امنیت بین‌الملل نوشته است که چون واژه «همخوان» (consistant) در متن توافق یا در طرح بلندمدت تعریف نشده، امکان تفسیر به رأی آن از سوی طرفین و در نتیجه بروز اختلاف نظر وجود خواهد داشت. بر اساس همین تفسیر، ایران می‌تواند از سال دهم به بعد، همخوان بودن با برنامه را به معنی داشتن صدها سانتریفیوژ ذخیره تفسیر کند و بعد از سال سیزدهم به سرعت این سانتریفیوژهای تولید شده را نصب کند.
سال سیزدهم به بعد
طرح بلند مدت ایران در سال سیزدهم به پایان رسیده است. این بدان معنی است که از این زمان ایران هیچ محدودیتی در نصب سانتریفیوژهای IR-۲m و IR-۴ نخواهد داشت. در مورد سانتریفیوژهای IR-۵، IR-۶s و IR-۷ هم محدودیتی اعلام نشده، اما دو مدل IR-۵ و IR-۷ ذاتا مدل‌هایی غیرعملیاتی و تجربی هستند و IR-۶s هم نمونه کوچک IR-۶ است.
هرچند در طرح بلندمدت برای تولید IR-۶ و IR-۸ هم محدودیتی اعلام نشده، اما در ضمیمه اول برجام گفته شده است که از سال دهم به بعد، ایران برای تأمین نیازهای غنی‌سازی و تحقیق و توسعه، می‌تواند سالانه ۲۰۰ دستگاه از هریک از این مدل‌ها تولید کند. این دستگاه‌ها در نطنز و تحت نظارت آژانس باقی خواهند ماند.
با این حال، محدودیت سقف ۳۰۰ کیلوگرمی اورانیوم با غنای پائین و همچنین ممنوعیت غنی‌سازی فراتر از سطح ۳.۶۷ درصد تا سال پانزدهم باقی خواهد ماند.
"ایران از برنامه غنی‌سازی خود دست بکشد"
موسسه علم و امنیت در بخش نتیجه‌گیری و جمع‌بندی مدعی شده است که در صورت عملی شدن این طرح توسعه غنی‌سازی، تنش‌ها در منطقه بار دیگر افزایش می‌یابد.
این موسسه آمریکایی با بیان اینکه از سال نهم به بعد با افزایش توان غنی‌سازی ایران احتمال بروز تنش و حتی درگیری افزایش یافته و در سال سیزدهم قطعی می‌شود.
نویسندگان این گزارش سپس از ۱+۵ و دیگر کشورهای جهان خواسته‌اند که از ایران را تشویق کنند که با اتخاذ «تصمیمی مسئولانه، تا حد زیادی از برنامه غنی‌سازی خود دست بکشد.»