هفته نامه «نماینده» / علیرضا رحمانی: عمر اجرای برجام در ایران از ۶ ماه گذشته است. متأسفانه امروز، نه برای دست یافتن به واقعیت میزان دستاوردها و فواید آن می‌توان به گفتۀ موافقان استناد کرد، نه می‌توان خسارات قطعی را از سخنان منتقدان و مخالفان متوجه شد. زیرا طبق گفتۀ رهبر انقلاب «هم موافقانی که از برجام تمجید می‌کنند سخنانشان اغراق‌گونه است، هم مخالفانی که انتقاد می‌کنند مبالغه می‌کنند و گاهی اغراق می‌کنند.»
اغلب مردم از آغاز مذاکرات هسته‌ای در دولت یازدهم با دوقطبی موافق و مخالف مذاکرات و پس از آن با دوقطبی کاذب موافق و مخالف برجام مواجه شده‌اند. بر همین اساس به نظر می‌رسد قضاوت واقعی برای مردم کار بسیار سختی است، مگر اینکه یک نهاد بی‌طرف یا قانونی، گزارشی را از اجرای برجام ارائه نماید.
*مرجع قانونی ارائۀ گزارش برجام کدام است؟
به موجب تبصرۀ یک قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» وزیر امور خارجه موظف است روند اجرای برجام را هر ۳ ماه یک بار به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گزارش دهد. کمیسیون امنیت ملی نیز موظف است هر ۶ ماه یک بار گزارش اجرای برجام را به صحن علنی مجلس شورای اسلامی ارائه کند. این گزارش بر اساس جمع‌بندی ۲ گزارش ۳ ماهه وزارت خارجه و مشاهدات عینی در کمیتۀ هسته‌ای این کمیسیون تدوین می‌شود.
با گذشت بیش از ۶ ماه از آغاز اجرای برجام ـ فارغ از انتقاداتی که به کم و کیف این گزارش‌ها وارد است ـ اکنون ۲ گزارش ۳ ماهه فراروی این کمیسیون است و کمیتۀ هسته‌ای نخستین دستور کار پس از تشکیل خود را جمع‌بندی این گزارش قرار داده است.
علاوه بر گزارش ۶ ماهه مجلس، هیئت نظارت بر برجام نیز در شورای عالی امنیت ملی بر اساس حکم رهبر انقلاب با هدفی شبیه به مقاصد کمیسیون امنیت ملی در مجلس تشکیل شده است. رهبر انقلاب در نامه‌ای به رئیس‌جمهور برای تأیید مشروط اجرای برجام نوشته‌اند: «وجود پیچیدگی‌ها و ابهام‌ها در متن برجام و نیز گمان نقض عهد و تخلّفات و فریب‌کاری در طرف مقابل به ویژه آمریکا، ایجاب می‌کند یک هیئت قوی و آگاه و هوشمند، برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهّدات طرف مقابل و تحقق آنچه بدان تصریح شده است، تشکیل شود.»
*اهمیت گزارش مجلس به خاطر سکوت هیئت شورای عالی امنیت ملی
همانطور که این روزها اغلب کارشناسان اقتصادی و سیاسیون اذعان دارند، علاوه بر بدعهدی‌های طرف مقابل، متأسفانه اقدام منسجمی توسط اعضای هیئت شورای عالی امنیت ملی نیز دیده نشده است. حجت‌الاسلام «مجتبی ذوالنور» عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس که ریاست کمیتۀ هسته‌ای را بر عهده دارد در همین خصوص به خبرنگار «نماینده» گفت: «اعضای این شورا به صورت منفرد اعلام می‌کنند طرف مقابل بدعهدی کرده و به تعهدات عمل نکرده است، ولی رسماً فردی به عنوان سخنگو مواضع هیئت را اعلام نمی‌کند.»
نمایندۀ مردم قم توضیح داد: «متأسفانه اگر چنین اتفاقی هم افتاده نمایندگان بی‌اطلاع هستند. این طور نبوده که هیئت نظارت نامه‌ای یا بیانیه‌ای بدهد یا گزارشی همراه با پیشنهادات تقدیم مقام معظم رهبری بکند؛ البته ممکن است گزارشاتی داشته‌اند اما چیزی علنی نشده است.» وی با اشاره به بدعهدی طرف‌های غربی معتقد است باید متقابلاً راهکاری متناسب با منافع ملی ارائه بدهیم که دستگاه دیپلماسی کاری بکند.
به هر حال همین کم‌تحرکی و کوتاهی اعضای شورای عالی امنیت ملی است که ایجاب می‌کند کمیسیون امنیت ملی مجلس بار کم‌کاری این هیئت را به دوش کشیده و در تدوین گزارش ۶ ماهه ورود جدّی نماید. ذوالنور در اثبات بی‌طرفانه بودن گزارش مجلس گفت: «اگر دستگاه دیپلماسی یا سازمان انرژی اتمی گزارشی بدهد ممکن است بعضی تصور کنند که اینها ذی‌نفع هستند؛ لذا اگر گزارش را خوب بدهند ممکن است احساس شود در جهت تبرئۀ خودشان است یا تیزی‌های گزارش را سانسور کردند؛ ولی مجلس شورای اسلامی در این زمینه به این معنا که خودش یک طرف ماجرا باشد ذی‌نفع نیست.»
*مشارکت همۀ طیف‌های سیاسی در تدوین گزارش
اشارۀ رئیس کمیتۀ هسته‌ای مجلس به بی‌طرفی مجلس مستند به ترکیب اعضای کمیتۀ هسته‌ای است. زیرا اعضای کمیتۀ هسته‌ای که موظف به تدوین گزارش هستند ۲۰ تن از ۲۳ عضو کمیسیون امنیت ملی و از همۀ گرایشات سیاسی هستند و بر همین اساس قطعاً شائبۀ جناحی جلوه دادن گزارش مجلس از هم‌اکنون محکوم به شکست است.
در ترکیب این کمیته در یک طرف افرادی همچون «کاظم جلالی» و «مصطفی کواکبیان» از منتخبان لیست امید و موافقان برجام حضور دارند و از طرفی اصول‌گرایانی همچون «جواد کریمی‌قدوسی» و «سیدحسین نقوی‌حسینی» عضو این کمیته هستند؛ حجت‌الاسلام ذوالنور در خصوص ترکیب اعضای کمیسیون نیز به «نماینده» گفته است: «گزارش نهایی و مواضع کمیسیون نهایتاً به رأی‌گیری نیاز دارد، بنابراین گزارش کاملاً بی‌طرفانه است و ناظر به منافع ملی است که واقعیات را بیان می‌کند، زیرا طیف‌های مختلف سیاسی هم در مجلس حضور دارند، هم ترکیب گرایش‌های مختلف سیاسی در کمیسیون امنیت و کمیتۀ هسته‌ای متنوع است.»
*گزارشی متقن برای قضاوت دربارۀ برجام
با توجه به اینکه مردم از ادامه پیداکردن دعواهای سیاسی تحت عنوان موافق و مخالف برجام خسته شده‌اند، گزارشی بی‌طرفانه و قانونی دربارۀ دستاوردها و نقاط ضعف برجام نیاز امروز کشور است و گزارش مجلس می‌تواند شاخص خوبی برای غیرسیاسی و کارشناسی بودن گزارش به شمار رود.
رئیس کمیتۀ هسته‌ای مجلس در این خصوص خاطرنشان کرد: «این گزارش متقن‌ترین گزارشی است که ارائه خواهد شد و تنوع سیاسی داخل کمیسیون موجب می‌شود گزارش نهایی منبع و مرجعی برای کارشناسان و کسانی باشد که می‌خواهند قضاوتی در خصوص عملکرد ۶ ماهه برجام داشته باشند.»