به گزارش «نماینده» واقعیت این است که گردوغبار به یک چالش بزرگ زیست محیطی تبدیل شده که در شرق و غرب کشور موجب بحران‌های زیست محیطی گردیده است. در این میان افزایش چشمگیر غلظت گردوغبار در آسمان برخی از استان‌ها نه تنها معضلی زیست محیطی به شمار می‌رود، بلکه اثرات مخربی بر سلامت افراد نیز دارد. اما و اگرهای زیادی که موجب شد تا با «ضیاءالدین شعاعی»، مدیرملی مقابله با پدیده گردوغبار سازمان محیط زیست کشور به گفت‌وگو بنشینیم.
- سال‌هاست که گردوغبار به معضلی مهم برای ساکنان بخش‌هایی از کشور تبدیل شده است و به طور قطع سازمان محیط زیست برنامه‌هایی را در حوزه‌های مختلف زیست محیطی در این خصوص داشته است، اما چرا در بخش‌هایی این تدابیر اثربخش نبوده است؟
در پاسخ به این سؤال باید بگویم که از سال ۹۲ ستاد مقابله با گردوغبار به عنوان ستاد هماهنگ کننده فعالیت دستگاه‌ها مرتبط با موضوع در سازمان محیط زیست شکل گرفته است و به‌طور مستمر در تعامل با دستگاه‌های ذی‌ربط برای انجام امور مرتبط با شناسایی، پیش‌بینی و مدیرت و کنترل این پدیده است.
باید بگویم در مورد گردوغبار غرب کشور؛ ما در این ستاد، همچنین در سازمان هواشناسی به صورت آنلاین گردوغبار ورودی به کشور را از منشأ سوریه، اردن و عراق پایش و کنترل می‌کنیم تا در صورت شکل‌گیری و حرکت آن به سمت ایران با همکاری سازمان هواشناسی کشور به مردم هشدارهای لازم داده شود. عمده گردوغبار به طور مشخص بین مرز سوریه و عراق در مناطقی شکل می‌گیرد که تحت حاکمیت داعش قرار دارد و اراضی کشاورزی آن رها شده است. به طورعمده توده‌هایی هم از بین النهرین و تالاب‌های خشک شده آن شکل می‌گیرد در این زمینه ما تنها کاری که قادر هستیم انجام دهیم و مربوط به حوزه بین الملل می‌شود، مستند کردن این وقایع و دادن تذکر به کشورهایی است که ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
- در این میان سهم انسان در بروز گردوخاک به چه میزان است؟
فراموش نکنید؛ منشأ حدود ۷۰درصد از این پدیده عوامل انسانی است، به عبارتی قطع آب منطقه و خشک شدن سدها و آبگیرهای کوچک توسط داعش نخست موجب شده عرصه‌های آبی خود به منشأ جدید گردوغبار تبدیل شوند، همچنین زمین‌های کشاورزی که مستعدترین زمین‌ها برای گردوغبار است به دلایلی مانند نبود امنیت بدون کشت رها شود. بنابراین اگر در عراق امنیت برقرار شود، بخش زیادی از منشأ‌های گردوغبار از بین خواهد رفت.
- بحث بین‌النهرین در این زمینه چه می‌شود؟
بین دجله و فرات سرزمین عظیمی قرار دارد که به بین‌النهرین معروف است. با توجه به پروژه کنترل آب دجله و فرات توسط ترکیه و کاهش۳۰درصدی آب این دو رودخانه موجب شده است، سطح آب‌های زیرزمینی در منطقه بین النهرین افت کند. ما عکس‌های مستندی داریم که نشان می‌دهد حدود ۹۰درصد تالاب‌های بین‌النهرین خشک شده است. دلیل آن هم پروژه کنترل آب توسط همسایه شمالی یعنی ترکیه است.
- همه این‌ها مربوط به منشأ‌های خارجی بود، اما در یک واقعه گردوغبار چند درصد از منابع بروز این پدیده مربوط به داخل کشور است؟
گردوغبار خارجی وارد کشور می‌شود و به لحاظ اینکه ارتفاع می‌گیرد، ۷ تا ۸ کیلومتر بالا رفته و گاهی تا تهران و سمنان نیز پیش می‌رود. بخشی از گردوغبار وقتی از خارج کشور می‌آید در ایران تشدید می‌شود، ولی تعداد حادثه را اگر بخواهیم بگوییم بالای ۹۰درصد گردوغبار منشأ خارجی دارد و تنها ۱۰درصد آن به ایران مربوط می‌شود.
- ما بحث گردوغبار داخلی در استان ایلام، خوزستان، بوشهر، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان را داریم، در ارتباط با آنها برنامه کاری‌تان به چه صورت است؟
در استان‌های نام برده شده گردوغباری را داریم که منشأ آن به نسبت وسیع است و در صورت بروز باد شدید روی استان‌های مجاور نیز تأثیر می‌گذارد. این‌ها منشأ‌های داخلی و مهم ما هستند. البته گردوغبار تهران، یزد و اصفهان حتی سمنان محلی بوده که به طور مثال در تهران در مدت ۴۵ دقیقه طوفانی با گردوغبار بسیار شدید می‌آید و بعد آرام می‌شود. این‌ها منشأ محلی و درنهایت در یک استان اتفاق می‌افتد و از ۲۲ استان در گیر این پدیده، ۶ استان دارای منشأ محلی هستند.
سازمان محیط زیست در واقع وظیفه هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف را بر عهده دارد. در دو سال اخیر تلاش کرده‌ایم تا منشأ‌های داخلی را شناسایی کنیم که این کار انجام شده است. در گام بعدی با کمک اداره کل منابع طبیعی برنامه عملی تهیه خواهیم کرد. البته این به آن معنا نیست که ما برنامه‌ای نداریم بلکه برنامه‌های قبلی در حال به روز شدن است تا کشور برنامه‌ای در سطح ملی داشته باشد.
- اما گفته می‌شود اعتبارات مقابله با گردوغبار توسط دولت در بودجه امسال حذف شده است؟ پس چالش بودجه‌ای هم دارید؟
بودجه حذف نشده است، بلکه از محل بودجه مدیریت بحران کشور سهم خاصی لحاظ نشده و تخصیص اعتبار موکول به ارائه طرح و تصویب آن در دولت شده است. بنابراین امسال دستگاه‌های ذی‌نفع می‌توانند، بدون توجه به سقف بودجه‌ای برنامه عملی ارائه داده و اعتبار مورد نیاز خود را تأمین کنند. در نامه‌ای که ارسال شده است از دولت تقاضا کرده‌ایم که بحث گردوغبار را مانند بهداشت و درمان و مسائل ضروری کشور در اولویت قرار دهد. برنامه‌ها ارائه شده است و پیش‌بینی کرده‌ایم؛ یک‌هزار میلیارد ریال بودجه‌ای باشد که امسال بتوانیم برای عملیات کنترل گردوغبار با منشأ داخلی جذب کنیم.
ما باید قبول کنیم که تخصیص اعتبار در بخش گردوغبار نوعی سرمایه‌گ
- اگر بخواهید در این بخش نقدی به برنامه مقابله با گردوغبار وارد کنید با توجه به اینکه شاهد هستیم، گاهی گردوخاک زندگی مردم غرب و شرق کشور را فلج می‌کند، از چه سخن می‌گویید؟
ذاری به‌شمار می‌رود و جاری نیست. بنابراین انتقاد من این است که باید به بحث اعتبارات مقابله با گردوغبار به دید سرمایه‌گذاری و به نوعی صرفه‌جویی در بخش درمان نگاه کرد. البته اعتبارات مورد نظر نیز باید به موقع داده شود. توجه داشته باشید به طور مثال برای نهال‌کاری یا مالچ‌پاشی یک فصل خاص مناسب است و ما باید مالچ را روی شرایطی که ۲۰ تا ۳۰ درصد رطوبت باشد روی زمین بپاشیم یا نهال‌کاری باید در مناطق جنوب در بهمن و اسفندماه باشد، اما اعتبارات به طور معمول دیرهنگام بوده و متناسب با معضل مربوط نیست. دیگر اینکه نبود مدیریت صحیح منابع آبی و اولویت‌بندی نشدن تخصیص آب به زمین‌های کشاورزی در مواقعی شرایط را برای بروز گردوغبار فراهم می‌آورد.