«نماینده»؛ الهام صادقی/ چندی پیش خبری در رسانه‌ها منتشر شد؛ مبنی براینکه به زودی ۳ استان پر خطر کشور به اتاق تزریق برای معتادان تزریقی مجهز خواهند شد. طرحی که پیشینه آن به حدود ۲دهه قبل بازمی‌گردد که با عنوان برنامه کاهش آسیب، ارائه و عملیاتی شد، بحثی که «سعید صفاتیان»، رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام هم آن را تأیید می‌کند. اما اینکه ایده مذکور که به نظر می‌رسد تنها برنامه بلاتکلیف رها شده از سری برنامه‌های کاهش آسیب است، چرا اکنون در قابل یک برنامه پایلوت عنوان شده و عملیاتی شدن آن به چه بسترها و زیرساخت‌هایی نیاز دارد؟ بحثی است که در توضیح آن باید گفت؛ یکی از دغدغه‌های مقام معظم رهبری شناسایی و اقدام به‌موقع آسیب‌های اجتماعی است. نکته مهمی که صفاتیان در گفت‌وگو با «نماینده» به آن اینگونه اشاره می‌کند: «رهبر فرزانه انقلاب در طول ۸ ماه گذشته ۳ بار با مسئولان ارشد کشور درحوزه آسیب‌های اجتماعی تشکیل جلسه داده‌اند که این نشان دهنده حساسیت بالای این مباحث است. در این جلسات اولویت‌های مختلفی از آسیب‌های اجتماعی مطرح شد که ۵ اولویت در شاخص اصلی قرار گرفت که شامل اعتیاد، فقر، بیکاری، طلاق و حاشیه‌نشینی می‌شود. حتی عنوان شد که در وزارت کشور، قائم مقام حوزه اجتماعی تبدیل به سازمان شود تا این موضوعات با دقت بررسی و رصد شده و برنامهریزیها در سطح کلان صورت گیرد.»
برنامه توزیع سرنگ یازده سال است، اجرایی می‌شود
به بحث اتاق‌های تزریق بازگردیم و اینکه این پیشنهاد می‌تواند در زمینه جلوگیری از حضور معتادان در حال تزریق در خیابان، بوستان‌ها و اماکن عمومی، همچنین کاهش تزریق پرخطر مواد مخدر نیز نقش داشته باشد. براین‌اساس در یک نگاه اجمالی به‌نظر می‌رسد ایجاد اتاق تزریق برنامه خوبی برای معتادان باشد، زیرا می‌تواند موجب کنترل و جلوگیری از انتقال ویروس «HIV» در میان این افراد شود. همچنین از نظر اقتصادی نیز کمکی به این افراد خواهد بود، ضمن اینکه جلوی بروز مرگ و میر به دلیل استفاده از مواد ناخالص را می‌گیرد. مواردی که رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام به آنها اشاره می‌کند. با این توضیح که برنامه سرنگ حدود ۱۱ سال است که در کشور اجرایی می‌شود و در حال حاضر ۴۰۰ مرکز گذری وجود دارد که توزیع سرنگ بین معتادان را برعهده دارند، شاید در طول سال نیز چند میلیون سرنگ بین معتادان توزیع شود.
باید به مسائل فرهنگی نیز توجه داشت
این درحالی است که برخی از مسئولان پیش از این بیان کرده‌اند طرح ایجاد اتاق تزریق ۳ سال پیش مطرح شد، ولی با اما و اگرهای فراوانی برای ایجاد این اتاق‌ها در شهرهای پر خطر همراه بود. اما واقعیت این است که برای اجرای ایده مذکور در قالب تعبیه اتاق‌های تزریق در بخشی از شهر باید به مسائل فرهنگی نیز توجه داشت و آن را با دقت سنجید. برنامه‌ای که گفته می‌شود شکل مشابه‌ای از آن در قالب توزیع سرنگ، در کنترل بیماری ایدز بسیار موفق بوده و با همکاری وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با مواد مخدر در کشور اجرایی شده است.
استفاده از مخدرهایی که تخریب کمتری بر بدن دارد
در این میان «حسام‌الدین معصومیان»، آسیب‌شناس و متخصص اعتیاد البته نظر دیگری دارد. وی در گفت‌وگو با «نماینده» به این نکته تأکید می‌کند: «در چنین فضاهایی باید از مخدرهایی استفاده شود که اثر تخریبی کمتری بر بدن فرد گرفتار مواد مخدر دارند تا هم شخص آسیب کمتری ببیند و هم به تدریج موجبات ترک وی فراهم شود.» وی به عنوان نمونه به متادون و شربت تریاک اشاره می‌کند. جالب است بدانید تحقیقی که در سال ۸۲ صورت گرفت، نشان داد مواد مخدر سالانه حدود ۱۱ تا ۱۲ هزار میلیارد دلار به اقتصاد کشور ضربه می‌زند. اکنون اگر ما بخواهیم این رقم را با توجه به افزایش هزینه مواد مخدر و آمار معتادان برآورد کنیم. رقم مذکور به بالای ۴۰هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
آن هم در شرایطی که به گفته صفاتیان، ستاد مبارزه با مواد مخدر به عنوان متولی اصلی برخورد با این معضل، بودجه سالیانه‌ای در حدود ۱۶۰میلیارد تومان در اختیار دارد و در قالب مقایسه باید گفت بودجه بسیار کمی دارد. شاید به همین دلیل است که ما با مسائل و مشکلات زیادی در حوزه مسائل اجتماعی روبه‌رو هستیم.
گاهی برای درمان معتادان درمان مطلق نداریم
این در حالی است که در دنیا کارشناسان به این نتیجه رسیده‌اند؛ برای درمان معتادان برخی اوقات درمان مطلق وجود ندارد. به این معنا که نمی‌توانیم فردی که ۲۰سال مصرف کننده به طور نمونه هروئین است را به طور کامل درمان کنیم. شرایطی که باعث شد تا سال‌ها قبل برنامه جدیدی با عنوان کاهش آسیب مطرح شود که هدف آن کاهش آسیب‌های ناشی از مصرف مواد مخدر در افراد و جامعه بود. ایده مذکور نه تنها در ایران بلکه در جهان طراحی شد که اجزای مختلفی دارد.
به گفته صفاتیان در ایران هم از سال ۸۲ برنامه کاهش آسیب شکل اجرایی به خود گرفت. طرحی که ستاد مبارزه با مواد مخدر متولی اصلی آن بود. رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام این را هم می‌گوید که این برنامه اجزای مختلفی دارد که یکی از آنها مراکز درمانی با متادون است. براین اساس اکنون ما ۶هزارو ۵۰۰ مرکز در ایران داریم.
از سوی دیگر مراکز گذری نیز بخش دیگر برنامه مورد نظر را تشکیل می‌دهد که مخصوص معتادان تزریقی بوده و در آنها به افراد سرنگ داده می‌شود. آمار مراکز فعال در این زمینه نزدیک به ۵۰۰مرکز است، ضمن اینکه برنامه‌های مربوط به حوزه مشاوره و آموزش نیز اجرایی شده است.
طرحی که به این زودی‌ها اجرایی نخواهد شد
بنابراین یکی از برنامه‌های کاهش آسیب هم بحث اتاق امن تزریق است که البته در برخی از کشورها در شرایط خاص این اقدام، اجرایی شده است. هرچند که طبق اظهارات صفاتیان به نظر می‌رسد این طرح به زودی در کشور محقق نخواهد شد، زیرا در وهله اول باید به این نکته توجه داشت که مواد مخدر باید از جایی به جای دیگر حمل شده و در محلی به افراد ارائه شود. بنابراین در گام نخست نیاز به کار قضایی و انتظامی برای اجرایی شدن چنین برنامه‌ای داریم. از سوی دیگر آنچه در اجتماع قابل مشاهده است به مباحث بهداشتی نیز بازمی‌گردد. بنابراین ابتدا باید کمیته‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر آن را تأیید کنند. به عبارتی اگر چنانچه ستاد مبارزه با مواد مخدر به عنوان متولی اصلی موضوع به همراه قوه قضاییه و نیروی انتظامی این طرح را تأیید کردند، وزارت بهداشت، وزارت کار یا سازمان بهزیستی می‌تواند آن را اجرایی کند. ایده‌ای که به نظر می‌رسد با توجه به نقشی که اعتیاد در بروز ایدز و هپاتیت به دلیل استفاد از سوزن مشترک دارد، می‌تواند این رفتار پرخطر را کنترل کرده و از بروز آسیب‌های بعدی و امراضی که پیامد آن خواهند بود جلوگیری کند.
البته مقابله با اعتیاد تنها به طرح‌هایی مانند ایجاد اتاق امن تزریق یا تدابیری که ستاد مواد مخدر در دستورکار دارد محدود نمی‌شود، بلکه به طور نمونه آسیب‌شناسی آسیب‌های اجتماعی با اولویت رسیدگی به امور معتادان طرحی است که به گفته «حسین هاشمی»، استاندار تهران در قالب اولویت اول «قرارگاه آسیب‌های اجتماعی» قرار دارد. قرارگاهی که از ۸ ماه پیش افتتاح و تاکنون اقدامات ارزنده‌ای را با حضور ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط از جمله دادگستری، نیروی انتظامی، بهزیستی و ...درخصوص مسائل و مشکلات استانی انجام داده است.
با این وجود نباید از این نکته غافل شد که اجرای این ایده جدا از هماهنگی‌های سازمانی و بین دستگاهی نیاز به بستری مناسب در جامعه و میان شهروندان دارد، زیرا که به طور قطع اگر این طرح اجرایی شود؛ تعبیه مکان مناسب برای آن، برخورد مردمی که در نزدیکی چنین اتاق‌هایی سکونت دارند، خواسته و ناخواسته به بحثی مهم و نیازمند بررسی تبدیل خواهد شد تا داستان کلنگ‌زنی بیمارستان تخصصی سوختگی که قرار بود دی‌ماه گذشته کلنگ آن درخیابان شهید مطهری تهران باحضور وزیر بهداشت به زمین بخورد اما با اعتراض برخی اهالی منطقه انجام نشد، تکرار نشود.