«نماینده»/ خشکسالی از سه دیدگاه هواشناسی، کشاورزی و آب‌شناسی یا هیدرولوژی قابل بررسی است. خشکسالی در کوتاه مدت، خشکسالی هواشناسی، در زمان بیشتر، خشکسالی کشاورزی و در صورتی که به ۲۴ماه برسد از نظر آب‌شناسی دچار مشکل شده و خشکسالی هیدرولوژیکی رخ می‌دهد. این در حالی است كه ما سال‌هاست با این پديده روبه‌رو هستیم که یکی از آثار مهم آن افزایش ریزگردها با منشأ داخلی و خارجی است. پیامد آن هم بروز مشکلات بی‌شمار برای سلامت و ادامه حیات افراد است. این درحالی است که به گفته مسئولان سازمان‌ها و نهادهای مختلف به ویژه سازمان محیط زیست به عنوان مهمترین متولی مقابله با این بحران تاکنون بودجه زیادی هزینه شده و برنامه‌های مختلفی در این حوزه داشته‌ایم، اما به‌نظر می‌رسد نه تنها شرایط بهتر نشده بلکه روزبه‌روز مشکلات نیز بیشتر شده است. تمامي این موارد موجب شد تا با «معصومه ابتکار»، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور به گفت‌وگو بنشینیم.
- «نماینده»؛ چرا با وجود اینکه عنوان می‌شود متعددی در حوزه مقابله با اثرات خشکسالی به ویژه ریزگردها اجرا کرده‌اید، تدابیر اندیشیده شده موفق نبوده‌اند؟
اینکه برنامه‌ها موفق بوده یا نبوده است را باید ارزیابی کرد و دید. شاید منظور شما این است که چرا برنامه‌ها به نتیجه نمی‌رسد. باید بگویم نتیجه حاصل سال‌ها برنامه‌ریزی و کار در این زمینه است. در شرایطی که ما سالانه افزایش دما نیز داشته‌ایم و اتفاقاتی افتاده که شرایط را تشدید کرده است. به‌هرحال دولت برای مقابله با گرد و غبار به طور قطع برنامه دارد و تدابیری نیز اجرایی شده است، اما هیچ‌گاه نگفته‌ایم که ما مشکل را میتوانیم یک ساله حل کنیم. البته هیچ‌کس نمی‌تواند، چنین ادعایی کند و به طور کلی مشکل مورد نظر در سطح جهانی مطرح شده است. به عبارتی موضوع در سطحی نیست که هیچ دولتی بتواند بگوید؛ من این مشکل را حل کرده‌ام.
- «نماینده»؛ با این رویکرد برنامه‌های جاری سازمان برای کاهش خشکسالی چیست؟
ما برنامه‌هايي برای داخل مناطق حفاظت شده داریم که آنها را ابلاغ کرده‌ایم. در برخی از استان‌ها شرایط بسیار خوبی داشته‌ایم، بارندگی بسیار خوب بوده و وضعیت نیز خوب بوده است. البته در استان‌های مرکزی تا حدودی شرایط دشواری داریم. با این وجود برنامه‌ها و سیاست‌ها را اعلام کرده‌ایم و برای آنها دستورالعمل داریم.
- «نماینده»؛ شما سال گذشته عبارتی را عنوان کردید که تیتر رسانه‌ها هم ؛ اینکه مردم باید با پدیده گرد و غبار به عبارتی ریزگردها کنار بیایند.
بله؛ این یک واقعیت است. الان هم این را می‌گویم.
- «نماینده»؛ اما بیمارهای چشمی و تنفسی حتی مهاجرت به خاطر این مشکل موضوعی نیست که مردم بتوانند با آن کنار بیایند. شما روی موضع خودتان هستید؟
درست است. اما همچنان هم روی این موضع هستم. برای اینکه گرد و غبار واقعیتی است که با ما خواهد بود.
- «نماینده»؛ یعنی افراد در مناطق مختلف باید با شرایط خشکسالی و گرد و غبار به عنوان اکوسیستم طبیعی برای بدن خود کنار بیایند؟
باید بگویم؛ گرد و غبار سال‌ها در نواحی مانند؛ سیستان و بلوچستان بوده است. ما صدها سال است که این مشکل را داریم. در نواحی دیگری نیز این مسئله بوده، نمی‌توانیم بگوییم در خوزستان نبوده و پدیده جدیدی است، اما متأسفانه رو به افزایش است. اینکه بخشی از موضوع مقابله با تغییر اقلیم سازگاری است شک نداشته باشید. این بحث جهانی است. من فقط این را نمی‌گویم، دنیا می‌گوید با تغییر اقلیم کنار بیایيد و با آن بسازید. این واقعیت است که باید یاد بگیریم چگونه با آن کنار بیایيم.
- «نماینده»؛ این به نوعی تسلیم شدن نیست؟
البته، نه اینکه تسلیم آن شویم، بلکه باید برای آن برنامه مقابله‌ای داشته باشیم ولی در کنارش آمادگی لازم نیز باشد تا با اثرات آن سازگار شویم. در مورد گرد و غبار هم شرایط همین‌گونه است. این طور نیست که دولت گفته باشد ما برنامه‌ها را اجرا نمی‌کنیم، مردم آماده باشند و با موضوع کنار بیایند. این‌گونه نیست. ما برنامه‌های خود را اجرا می‌کنیم. سازمان جنگل‌ها و مراتع تلاش خود را می‌کند تا نهال بکارد و تثبیت خاک صورت گیرد.
- «نماینده»؛ منظور این است که برنامه‌های خود را داشته باشیم اما توقع از نتیجه بخش بودن آنها را کم کنیم؟
دولت مصوباتی را در این زمینه دارد و پایش انجام می‌شود، اما وقتی طوفانی از عراق می‌آید چه کسی می‌تواند کاری کند، به غیر از قطعنامه‌هایی که ما در سطح بین‌المللی داریم یا مذاکراتی که انجام می‌دهیم یا به طور مثال همکاری که با افغانستان داریم. اقداماتی که شده است برای طوفانی که از شمال آفریقا به این سمت می‌آید، چه می‌تواند کند؟
«نماینده»؛ پس سازگاری مهم است؟
بخشی این است که باید سازگاری صورت بگیرید به این معنا که بخشی از کار را باید دولت بر عهده بگیرد. هواشناسی بتواند هشدار سریع بدهد تا بتوانیم ریسک‌ها را پیش‌بینی کنیم که این را هم در حال انجام هستیم و روی آن کار می‌کنیم. البته نیاز به کار بین‌المللی و همکاری با سازمان‌های جهانی هواشناسی داریم. بخشی نیز آمادگی یا همان آموزش دادن به مردم است، تا زمانی که اعلام می‌شود طوفان گرد و غبار در راه است کارهای غیر ضروری خود را کنار بگذارند و از خانه خارج نشوند. مدارس حتی‌الامکان تعطیل شود. فعالیت‌های قابل تعطیلی باید متوقف شود. حمل‌ونقل عمومی در آن دوره زمانی قوی‌تر باشد و شهرداری‌ها این ناوگان را به سیستم‌های تصفیه هوا تجهیز کنند. خانه‌ها در نقاطی که بیشتر گرد و غبار وجود دارد نیز به سیستم‌های تصفیه هوا و پنجره‌های دوجداره تجهیز شوند. همه این موارد کارهای مربوط به سازگاری است و ما میتوانیم با موضوع و شرایطی که داریم کنار بیایيم. کارهایی هم که برای مقابله باید انجام دهیم؛ شناسایی کانون‌ها است. در این زمینه برای نخستین بار استان به استان کانون‌های گرد و غبار شناسایی شده و در حال اعلام است.
«نماینده»؛ بنابراین شما همچنان در حال بررسی هستید و اجرای طرح‌هایی که مشخص نیست کی به نتیجه می‌رسد؟
ما با جدیت کار می‌کنیم اما از ابتدا گفته‌ایم یک ساله یا دوساله نمی‌توانیم نتیجه بگیریم ولی تمامي اقداماتی که می‌توانستیم انجام داده‌ایم. ان‌شاالله اعتبارات سال آینده بیشتر باشد، سازمان جنگل‌ها اعتبارات بیشتری برای عملیات اجرایی تخصیص دهد، چون دستگاه مجری و مسئول اجرایی سازمان جنگل‌ها و مراتع است و ما در عملیات اجرایی خیلی نقش نداریم. آنها باید بتوانند استان به استان کانون‌ها را شناسایی و تثبیت کنند.