به گزارش «نماینده» بار اول نیست که آمریکایی ها مسئله رفع تحریم ها را منوط به اقداماتی فراتر از توقف برنامه هسته ای ایران می کنند، هم در اظهارات مقامات دولتی و هم در جریان تصمیم گیری های کنگره!

جاش ارنست (سخنگوی کاخ سفید) روز گذشته در کنفرانس خبری و در پاسخ به سوال خبرنگاری درخصوص همکاری بانک های اروپایی با ایران گفت: ایران برای اینکه بتواند با بانک های جهان کار کند و سرمایه گذاران کشورهای دیگر را متقاعد به سرمایه گذارای در این کشور کند باید برنامه موشکی خود را محدود و دست از حمایت از تروریسم بر دارد. 

سخنگوی کاخ سفید می گوید: «به موسسات مالی بین المللی گفته ایم در تجارت با ایران اجازه چه کاری را دارند یا ندارند». جاش ارنست افزود: «ما اجرای تحریم ها را جدی می گیریم، موسسات بزرگی هستند که به دلیل دور زدن تحریم ها باید غرامت زیادی پرداخت کنند». وی گفت: «تا زمانی که ایران از تروریسم حمایت می کند و آزمایش های موشکی بالستیک انجام می دهد نباید انتظار داشته باشد در ایران سرمایه گذاری شود.» 

این در حالی است که در جریان مذاکرات تصور می شد با توافق هسته ای، مسئله تعاملات اقتصادی بین المللی برای ایران حل خواهد شد.

کمی برگردیم عقب تر

حسن روحانی در تبلیغات پیش از انتخابات ریاست جمهوری با ربط دادن چرخش سانتریفیوژها به چرخ کارخانه ها و اقتصاد ، محور کاری اصلی دولت خود را مذاکرات هسته ای با هدف رفع خصومت های آمریکایی و در نتیجه لغو تحریم ها قرار داد. وی در همان زمان در سخنرانی انتخاباتی خود در دانشگاه صنعتی شریف گفت: «دولت آینده باید بتواند رابطه ایران و آمریکا را از حالت تخاصم به مرحله تنش که یک مرحله پایین‌تر است برساند. وی اضافه کرد: آمریکایی‌ها کدخدای ده هستند، با کدخدا بستن راحت‌تر است» (خبرگزاری مشرق، 23/2/1392).

حسن روحانی که مذاکرات هسته ای را با هدف رفع تحریم ها پیگیری کرد، طی دوره مذاکرات بر اهمیت رفع تحریم ها دائما تاکید نمود تا جایی که برخی از اظهارنظرهای وی در حافظه تاریخی ملت ماندگار شد، از جمله اینکه: «ما وقتی می‌گوییم باید تحریم‌های ظالمانه رفع شود بعضی‌ها چشمان‌شان زیاد نچرخد. تحریم‌های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط زیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود، منابع آبی زیاد شده و بانک‌ها احیا شوند» (17/3/1394-سایت الف) یا: «اجرای توافق هسته‌ای فرصت بی‌سابقه‌ای برای تقویت تولید داخلی و بازارگشایی صادراتی است» (حسن روحانی- 7/5/1394-پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری).

بعد از امضای توافق نیز البته روحانی به تحقق اهداف مدنظر به خصوص رفع تحریم ها اینگونه اذعان می کند:

«امروز به ملت شریف ایران اعلام می کنم که طبق این توافق در روز اجرای توافق تمامی تحریم ها حتی تحریم های تسلیحاتی و موشکی و اشاعه ای هم به صورتی که در قطعنامه بوده لغو خواهد شد. تمام تحریم های مالی و بانکی و مربوط به بیمه و حمل و نقل و مربوط به پتروشیمی و فلزات گرانبها و تمام تحریم های اقتصادی به طور کامل لغو و نه تعلیق خواهد شد.» (نطق تلویزیونی در روز امضای برجام- 23 تیر1394). 

با رسیدن به روز اجرای برجام پس از انجام تعهدات ایران و تایید آژانس رئیس جمهور مجددا تاکید می کنند که تحریم ها دیگر بر طرف شده است:

«امروز با اعلام رسمی اجرای برجام، از پرونده هسته‌ای ایران امنیت‌زدایی شد؛ قطعنامه‌های ظالمانه علیه ملت ایران، لغو گردید؛ طومار تحریم درهم پیچیده شد ...» (27 دی 1394- روز اجرای برجام).

همچنان تحریم ها لغونشده باقی ماند

اما با گذشت حدود چهار ماه از اعلام روز اجرای برجام، مسائل اصلی مربوط به تحریم ها همچنان پا برجاست. محقق نشدن وعده های داده شده در برجام در خصوص لغو تحریم ها در اظهارات مقامات دولتی نیز موج می زند. گزارش وزارت امور خارجه از عملکرد سه ماهه پس از برجام حاکی از آن است که «چالش ها با طرف آمریکایی» به جهت بدعهدی ها ادامه دارد؛ گزارشی که بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس که پیشتر از مدافعان برجام بود، پس از ملاحظه آن در گفتگو با خبر 21 شبکه اول سیما (13 اردیبهشت 95) می گوید: «از دید این کمیسیون، کاری که آمریکایی ها با اقدامات و تحریم های جدیدی که وضع کرده اند، برجام را نقض کرده اند». رئیس کل بانک مرکزی نیز در سفر خود به نیویورک در مصاحبه‌ای با تلویزیون بلومبرگ می گوید: «توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 موسوم به برجام، تاکنون «تقریباً هیچ» دستاورد اقتصادی برای تهران دربر نداشته است». صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز در گفتگو با یک روزنامه قطری چاپ لندن گفته بود: تا الان برخی بانک‌های بزرگ اروپایی تحریم‌هایشان را به طور کامل پایان نداده اند، چرا که قبلاً تعهد داده اند که با ایران مراوده تجاری نداشته باشند». از همه مهمتر اظهارات عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده و مسئول ستاد اجرای برجام است که در برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه دو سیما (14 فروردین 95) به بد عهدی و نقض برجام توسط آمریکایی ها اذعان و تصریح می کند: «تحریم موشکی از دید جمهوری اسلامی نقض برجام است». وی با این عبارت که «ما قانون روادید آمریکا را نقض برجام می‌دانیم و بر سر آن با آمریکایی‌ها دعوا داریم» و اینکه «کارشکنی‌ها و بدعهدی‌های طرف مقابل و آمریکایی‌ها نیز در عمل کار را سخت کرده است» به طور صریح نقض عهد آمریکایی ها در اجرای برجام را متذکر می شود. از جواد نیز شنیدیم که در کنفرانس خبری مشترک با فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته بود: «مردم ایران باید نتیجه توافق هسته‌ای را هرچه سریع‌تر احساس کنند وگرنه مردم ایران سؤال خواهند کرد که؛ توافق چه‌میزان برای مردم ایران مفید بوده؟ ضرورت دارد طرف مقابل به‌ویژه آمریکا تعهداتش را نه بر روی کاغذ بلکه به‌صورت عملی انجام دهد».

بدعهدی آمریکا پیش بینی پذیر بود

اما به نظر می رسد همه اتفاقات این ماه ها (بدعهدی های طرف مقابل، عدم لغو تحریم ها، وضع تحریم های جدید و به خصوص منوط کردن لغو تحریم ها به موضوعات دیگر از جمله مسائل موشکی و منطقه ای) از قبل و در طول دوره مذکرات قابل پیش بینی بود، آن زمان که کارشناسان با استناد به سنت و سیره آمریکایی ها و البته اظهارات صریح و شفاف آنها تاکید می کردند که مسئله هسته ای برای نظام حاکمه آمریکا تنها یک بهانه است و با مذاکرات هسته ای خصومت های ریشه دار و مبنایی آمریکا با انقلاب اسلامی خاتمه نیافته، به تبع آن تحریم ها نیز به نحو موثر برداشته نخواهد شد. 

واقعیت این است که موضوعاتی از جمله کنترل و تضعیف برنامه موشکی ایران (برای تضمین امنیت اسرائیل) و مقابله با نفوذ راهبردی ایران در منطقه و پشتیبانی از جریان مقاومت در کشورهای اسلامی همواره از اهداف مستقیم و غیر مستقیم آمریکا در مذاکرات هسته ای بوده است.

آمریکا تلاش کرد در جریان مذاکرات هسته ای، به کنترل نفوذ منطقه ای ایران نیز دست یابد. ظریف در مصاحبه با سالنامه «اعتماد» با تشریح بخشی از پشت پرده های مذاکرات هسته ای می گوید: «نخستین جلسه دوجانبه من و آقای کری قریب به نیم ساعت طول کشید ... ایشان در کنار مسئله هسته‌ای چند موضوع دیگر را هم مطرح کرد از جمله مسئله سوریه که من تاکید کردم مذاکرات ما در خصوص مسئله هسته‌ای است.». موضوع موشکی نیز از اهداف آمریکایی ها در جریان مذاکرات هسته ای بوده است. جان کری در گزارش خود به کمیته دفاعی سنای آمریکا 20 فروردین 1393 به این موضوع می پردازد که «تحقیقات موشکی ایران» نیز در دستور مذاکرات است (رجانیوز، 20/1/1393).

براساس نشانه هایی قابل توجه، در جریان مذاکرات هسته ای در مسقط عمان (آبان 93) نیز موضوعاتی از جمله کنترل برنامه های موشکی ایران توسط آمریکایی ها مطرح بوده است (جهان نیوز، 20/8/1393).

برجام؛ مجالی برای ورود به موضوعات دفاعی

هرچند آمریکایی ها در جریان مذاکرات به طور مستقیم به اهداف خود در موضوعات دیگر دست نیافتند، لکن فضای پس از برجام را مجالی برای پرداختن موثرتر به این موضوعات می دانند. به عنوان مثال بنجامین رودز معاون مشاور امنیت ملی امریکا به صراحت گفته: «برجام سبب شد بدون نگراني با تهديد موشکي ايران مقابله مي کنيم». این مضمون که آمریکا با خلع ابزار هسته ای ایران برای اعمال فشار (در جریان برجام)، می خواهد امکان این را بیابد که فشار بر سایر موضوعات را حفظ کرده و حتی افزایش دهد، در جریان مذاکرات نیز در رسانه های آمریکایی از جمله واشنگتن پست تصریح شده بود. 

همه اینها نشان می دهد که در جریان مذاکرات هسته ای یا پس از حل مناقشه هسته ای، غربی ها به موضوعات دیگر از جمله برنامه موشکی و مسائل منطقه ای ورود خواهند کرد و زیاده خواهی های آنها نه تنها پایان نیافته، بلکه حتی تشدید خواهد شد و امروز در زبان مقامات آمریکایی به صراحت بهره برداری ایران از منافع توافق هسته ای به حل و فصل اختلافات موشکی (کاهش قدرت دفاعی جمهوری اسلامی) و پایان آنچه آنها حمایت ایران از تروریسم در جهان می دانند (پشتیبانی جمهوری اسلامی از جریان مقاومت در کشورهای اسلامی) مشروط می شود و به همین سبب سخنگوی کاخ سفید با صراحت می گوید: «تا زمانی که ایران از تروریسم حمایت می کند و آزمایش های موشکی بالستیک انجام می دهد نباید انتظار داشته باشد در ایران سرمایه گذاری شود.»

احتمال تحریم ها علیه بانک های اروپایی در معامله با ایران

اهمیت مسائل پسا هسته ای ایران (قدرت دفاع موشکی و حمایت از جریان مقاومت) برای آمریکا تا آنجا نمایان است که فعالان اقتصادی و بانک های اروپایی از توضیحات جان کری در خصوص امکان همکاری آنها با ایران متقاعد نشده، از مقامات آمریکایی درخواست تضمین می کنند برای عدم برخورد با آنها در صورت همکاری با ایران؛ درخواستی که از سوی آمریکایی با بی پاسخ مانده است. یکی از مدیران ارشد بانک استاندارد چارترد به خبرنگار فایننشال تایمز گفته است: هنوز احتمال تحریم ها علیه بانک های اروپایی در معامله با ایران وجود دارد. لذا بانک چارترد اعلام کرده است فعلاً قصد ندارد با هیچ شرکت و بانک ایرانی وارد معامله شود. یکی از مدیران بانکی اروپایی گفته است جان کری مدت کوتاهی در پست وزارت خارجه آمریکا خواهد بود و بعد از آن احتمال تحریم ها علیه ایران وجود دارد (خبرگزاری مهر، 24/2/1395).

به هر حال هم اکنون دیگر این راهبرد آمریکا که از چالش هسته ای و مذاکرات هسته ای با ایران تنها می خواسته به عنوان بهانه ای برای نفوذ با هدف تضعیف ابزارهای قدرت جمهوری اسلامی و در نهایت مقابله با آرمان های انقلاب اسلامی بهره برداری کند، به طور کامل رونمایی شده است، لکن آنچه بیشتر باعث نگرانی می شود، برخی اظهارنظرهای مقامات دولت یازدهم در همراهی با این راهبرد آمریکا در قبال ایران است، از جمله اظهارنظر حسن روحانی در اصرار بر تداوم مذاکرات در حوزه های دیگر- باز هم به بهانه رفع تحریم هایی که البته پیشتر وعده داده شده بود با مذاکرات صرفا هسته ای لغو خواهد شد- آنجا که می گوید: «مردم اگر می خواهند همه تحریم ها برداشته شود، باید به دولت اجازه داده شود که درباره سایر مسائل هم با دنیا مذاکره کنیم» (حسن روحانی- 16 اسفند 94- کنفرانس خبری و مطبوعاتی)، گویی ایشان فراموش کرده اند که خودشان در روز توافق برجام (23 تیرماه 94) گفته بودند «در روز اجرای برجام همه تحریم ها لغو (و نه تعلیق) خواهد شد» و در در روز اجرای برجام نیز گفته بودند: «طومار تحریم درهم پیچیده شد ...!» 

اکنون آنچه منافع کشور و ملت را تهدید می کند، نه نقشه از پیش معلوم آمریکا در کشاندن موضوع مذاکرات به مسائل راهبردی جمهوری اسلامی (از جمله برنامه موشکی و پیشرفت های منطقه ای)، بلکه خطر تداوم بازی خوردن مقامات دولتی کشورمان در زمین آمریکایی هاست که اظهار نظر آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در این زمینه قابل تامل است. هاشمی رفسنجانی عصرپنجشنبه در مراسم گرامیداشت اعیاد شعبانیه در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین گفت: «پس از برجام، جوانان ایران در رشته‌های خوب دانشگاه‌های جهان پذیرفته شدند و اتفاقات خوب دیگری افتاد که انکار آن درست نیست.» وی ادامه داد: «پیش از برجام شخصیت‌های دنیا به ایران نمی‌آمدند. حال آنکه اکنون در صف می‌ایستند و این مسئولان ما هستند که فرصت دیدن تمام آنان را ندارند.» او تصریح کرد: «اگر فهرست مشکلات حل شده را دولت منتشر کند، انکارکنندگان دستاوردهای برجام باید شرمندگی را حتی در خانواده‌های خود تحمل کنند!.»