هفته نامه «نماینده»؛ ثمانه اکوان/ از زمانی که بحث‌های مربوط به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا آغاز شده، صحبت‌های زیادی در مورد سرنوشت برجام مطرح شده است. نکته جالب در زمینه صحبت‌های نامزدهای انتخاباتی آمریکا در مورد سرنوشت برجام این است که آنها این توافق را با دست پس‌زده و با پا پیش می‌کشند. گرچه افرادی مانند: «تد کروز» بیان کرده‌اند که در روز نخست ریاست جمهوری و در اولین ساعتی که پایشان را به کاخ سفید بگذارند، برجام را پاره می‌کنند و یا آن را اجرایی نمی‌سازند اما به نظر می‌رسد حتی تندروترین نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا هم در مفید بودن این توافق برای اهداف و منافع ملی آمریکا تردیدی ندارند.
تد کروز از همان روز اول تکلیف خود را با برجام مشخص کرد. او در اجلاس ایپک دراین‌باره گفت: «در اولین روز در دفترم در کاخ سفید، من این توافق مصیبت‌بار با ایران را تکه‌پاره می‌کنم. این توافق بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار منابع مالی در اختیار ایران می‌گذارد که حامی تروریسم است. ما هر سال تنها ۳ میلیارد دلار برای مسائل نظامی به اسرائیل کمک می‌کنیم و حالا ۱۰۰ میلیارد دلار به ایران کمک می‌کنیم؟ این تفاوت نه‌تنها نامعقول است، بلکه غیراخلاقی هم هست! در روز اول من تمام تحریم‌ها علیه ایران را بازمی‌گردانم.»
او در جای دیگری اشاره کرد: «در ژانویه (زمانی که برنده انتخابات ریاست جمهوری مراسم تحلیفش را به‌جا می‌آورد) ما فرمانده قوایی خواهیم داشت که بیان می‌کند در هیچ شرایطی ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند یا شما خودتان برنامه هسته‌ای‌تان را تعطیل می‌کنيد یا ما برایتان این کار را انجام می‌دهیم.»
تعداد زیادی از مخالفان برجام، مانند کروز، توافق هسته‌ای با ایران را با توافق مونیخ در سال ۱۹۳۸م. مقایسه می‌کنند که بخشی از کشور چک در پی گفت‌وگو با «هیتلر» از سوی اروپا به آلمان الحاق شد تا بلکه بتواند جلوی پیشرفت‌ها و گسترش فعالیت‌های نظامی هیتلر را بگیرد اما با وجود این توافق، درنهایت جنگ به دیگر مناطق اروپا نیز سرایت کرد و هیتلر بر عهد خود باقی نماند. او این توافق را دادن امتیازات گسترده به ایران می‌داند که درنهایت «باعث کشتن میلیون‌ها انسان می‌شود.» البته او در این سخنرانی اشاره‌ای به بمب‌های اتمی آمریکا در ژاپن نکرد که میلیون‌ها انسان را به کشتن داد اما از نظر او برجام می‌تواند راه ایران برای کشتن انسان‌ها را هموار سازد!
نتایج انتخابات درون حزبی در آمریکا در هفته گذشته اما نشان داد که این نوع تفکر جای چندانی در میان مردم آمریکا یا حداقل طرفداران دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات ندارد. به همین دلیل هم تد کروز مجبور به انصراف از رقابت‌های درون حزبی جمهوری‌خواهان شد. تاکنون نتایج انتخابات اولیه بسیاری از ایالت‌های آمریکا مشخص‌شده و به نظر می‌رسد «هیلاری کلینتون» و «دونالد ترامپ» درنهایت دو نامزد نهایی احزاب جمهوری‌خواه و دموکرات برای انتخابات اصلی باشند. این دو در ظاهر تفاوت‌های زیادی در رویکردشان در قبال ایران دارند اما وقتی صحبت به برجام می‌رسد، شاید بتوان با صراحت گفت که نمی‌توان تردیدی در این مسئله داشت که این روزها توافق عجیبی در آمریکا وجود دارد که این مهم‌ترین سند و البته پر دستاوردترین سند برای این کشور در طول دوره ۳۶ ساله گذشته و روابطشان با ایران بوده است.
در این گزارش به مواضع این دو نامزد انتخاباتی در مورد برجام پرداخته‌شده است:
هیلاری کلینتون
تفاوت کلینتون با سایر رقبای انتخاباتی‌اش در حزب دموکرات و جمهوری‌خواه این است که او خود را یکی از بانیان اصلی توافق هسته‌ای می‌بیند. شخصی که اگر فشارهای اقتصادی و سیاسی بر ایران را افزایش نمی‌داد، حالا دنیا نظاره‌گر اجرایی شدن برجام نبود. او هیچ‌گاه بیان نکرده است که قصد دارد برجام را پاره کند یا آن را به‌طورکلی نادیده بگیرد اما مواضعی درباره نحوه اجرایی کردن این توافق دارد که در نوع خود جالب است.
در ماه مارس سال جاری میلادی یعنی در حدود یک ماه پیش، کلینتون در نشست ایپک دراین‌باره گفت: «ما سال‌ها تمرکزمان را بر روی خطر موجود که مسئله هسته‌ای ایران بود، گذاشته بودیم. درهرصورت این خطر از طرف رژیم تندرویی بود که تهدید کرده بود، می‌خواهد اسرائیل را از صفحه روزگار محو کند. به همین خاطر بود که من دیپلماسی را به سمت اجرای تحریم‌های فلج‌کننده علیه ایران هدایت کردم و این ایران را به‌پای میز مذاکره نشاند و به همین دلیل هم از توافقی حمایت کردم که سرپوشی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران گذاشت و جلوی افزایش و گسترش آن را گرفت.»
از نظر کلینتون توافق هسته‌ای برای این مهم است که توانسته دستاوردهای مهمی برای امنیت آمریکا و به‌خصوص اسرائیل داشته باشد. از نظر او نتیجه توافق هسته‌ای این بوده که «تمام اورانیوم غنی‌سازی شده ایران از این کشور خارج شده، هزاران سانتریفیوژ از چرخیدن باز ایستاده‌اند، مدت زمانی که ایران تا ساخت بمب اتم فاصله داشت به‌شدت افزایش یافته است و البته اقدامات بازرسی گسترده‌ای در فعالیت‌های هسته‌ای ایران به وجود آمده است.»
او به همین خاطر معتقد است که هم‌اکنون بر اثر دستاورد توافق هسته‌ای، دنیا برای آمریکا و اسرائیل به مکان امن‌تری تبدیل‌شده است.
آینده گفت‌وگوها
کلینتون با وجود اینکه از توافق هسته‌ای حمایت می‌کند اما در ادامه از دیگر برنامه‌هایش برای فشار آوردن به ایران در سایر زمینه‌ها نیز می‌گوید. او شاید توافق را به‌صورت کلی قبول داشته باشد و از آن حمایت کند و آن را دستاوردی بزرگ برای آمریکا بداند اما در ادامه معتقد است که فشارها بر ایران در سایر جبهه‌ها باید افزایش یابد. نگاهی به سخنرانی‌های اخیر کلینتون راجع به توافق هسته‌ای ایران نشان می‌دهد او برجام را پاره نمی‌کند و درعین‌حال به اجرایی شدن این برنامه افتخار هم می‌کند اما برنامه‌های زیادی دارد که می‌تواند نشان‌دهنده افزایش فشارها بر ایران حتی پس از اجرایی شدن برجام و بعد از آن تلاش برای طفره رفتن از اجرای تعهدات آمریکا در این توافق باشد. او در تعدادی از سخنرانی‌هایش در محافل انتخاباتی و البته صهیونیستی به مواردی اشاره کرده است که در زیر به آنها اشاره شده است:
- ما فراموش نکرده‌ایم که در هر چالشی که در منطقه وجود دارد – از یمن گرفته تا لبنان و سوریه- انگشت‌ها به سمت ایران نشانه می‌رود. (نشست ایپک- مارس ۲۰۱۶م.)
- اقدامات تحریک‌آمیز ایران، مانند مسئله اخیر آزمایش موشک‌های بالستیک هم غیرقابل‌قبول است و باید به‌سرعت و قاطعیت با ایجاد تحریم‌های جدید به آن پاسخ داد. (نشست ایپک- مارس ۲۰۱۶م.)
- ایالات‌متحده همچنین باید تحریم‌های اعمال‌شده علیه سپاه پاسداران ایران را ادامه داده و تحریم‌های جدیدی نیز علیه این نیرو به دلیل حمایتش از تروریسم و حزب‌الله لبنان طراحی و اجرایی کند. ایران باید درزمینه حقوق بشر و سایر فعالیت‌هایش مانند تهدیدات سایبری نيز همكاري كند. (مناظره دموکرات‌ها در فوریه ۲۰۱۶م.)
- اتحادیه عرب نیز حزب‌الله لبنان را به‌عنوان گروه تروریستی شناخته است. مطمئناً دیگر زمان برای دوستان اروپایی ما و دیگر جوامع بین‌المللی رسیده است که آنها نیز همین اقدام را انجام دهند. (نشست ایپک- مارس ۲۰۱۶م.)
- آمریکا باید در آینده نیز همواره در کنار کسانی که از داخل ایران به دنبال فضای بازتر هستند، بایستد. ایرانیان باید بدانند که آمریکا برای ایجاد تغییرات مثبت در ایران از آنها «حمایت» می‌کند. (نشست ایپک- مارس ۲۰۱۶م.)
- ما نباید به دنبال عادی‌سازی روابطمان با ایران باشیم. ما کارهای زیادی در ایران داریم که باید انجام دهیم. در حال حاضر رئیس‌جمهور (اوباما) به مسئله بهبود روابط فکر نمی‌کند و من هم فکر می‌کنم که همین روند را باید برای فشار بر ایران در سایر زمینه‌ها ادامه دهیم و زمان برای دوستی با ایران هنوز فرا نرسیده است. (مناظره انتخاباتی دموکرات‌ها در نیوهمپشایر- فوریه ۲۰۱۶م.)
- من به توافق هسته‌ای با ایران می‌بالم. من نیز بخشی از آن بوده‌ام. ما تنها در طول ۳۶ سال گذشته، یک روز خوب با ایران داشته‌ایم (روز توافق هسته‌ای) و باید قبل از عادی‌سازی روابطمان با ایرانیان، از این روزهای خوب بیشتر داشته باشیم. (چهارمین مناظره انتخاباتی دموکرات‌ها در ژانویه ۲۰۱۶م.)
- توافق هسته‌ای ایران باید در وسعت بزرگ‌تری از سیاست‌های این کشور اجرایی شود.
نگاهی به برنامه‌های کلینتون برای آینده روابط آمریکا و ایران درعین‌حال که باید آب پاکی را روی دست طرفداران رابطه با آمریکا در ایران ریخته باشد، نمایان کننده و پیش‌بینی کننده بسیاری از اتفاقات در آینده برجام نیز هست. تمرکز بر تحریم‌ها به‌عنوان راهکاری تضمین‌شده برای عقب راندن ایران از مواضعش، همواره مدنظر کلینتون باقی خواهد ماند و ادامه تحریم‌ها درهرصورت به معنای از دست رفتن برجام خواهد بود. فشار بر ایران با تحریم و سیاست انزوا، درنهایت چیزی که از برجام باقی خواهد گذاشت، یک‌تکه کاغذ خواهد بود و نه فراتر از آن. شاید کلینتون برجام را پاره نکند اما از طریق برجام، می‌خواهد بسیاری از سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه ایران را ادامه دهد و این به معنای از بین رفتن برجام بدون پاره شدن آن است!
دونالد ترامپ
این میلیاردر آمریکایی که به داشتن مواضع ضدونقیض مشهور است، در مورد ایران هم شاید جملاتی ضدونقیض را بیان کرده باشد اما درمجموع به نظر می‌رسد تمام این بحث‌ها درنهایت به یک مسئله ختم می‌شود: «ترامپ در بدو ورود به کاخ سفید مانند تد کروز، دیگر رقیب انتخاباتی‌اش قصد ندارد برجام را پاره کند اما گذر زمان نشان خواهد داد که او نیز قرار است مانند کلینتون چه اقداماتی را به اسم برجام علیه ایران انجام دهد.» او در یکی از سخنرانی‌هایش گفته بود، اولین اولویت من به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، از بین بردن (بی‌مصرف کردن) توافق فاجعه‌بار با ایران است. او در مورد دلایل این امر گفته است: «من سال‌ها در امر تجارت بوده‌ام. من راه و رسم توافق کردن را می‌دانم و بگذارید این را به شما بگویم: این توافق برای آمریکا، برای اسرائیل و برای کل منطقه خاورمیانه مصیبت‌بار است.» البته او در ادامه این صحبت‌ها در جمع حامیان رژیم صهیونیستی در آمریکا، به این مسئله بارها اشاره می‌کند که دلیل اینکه برجام مسئله‌ای مصیبت‌بار برای آمریکاست، این است که این توافق منجر به آزاد شدن یک‌باره ۱۵۰ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در آمریکا مي‌شود. می‌توان گفت صحبت‌های اخیر جان کری در مورد اینکه ایران تاکنون نتوانسته بیشتر از ۳ میلیارد دلار از دارایی‌هایش را از آمریکا خارج کند، خیال این کاندیدای تندروی جمهوری‌خواه را تا حدودی راحت کرده است. ترامپ در مورد توافق هسته‌ای تا حد زیادی فقط به منابع مالی توجه دارد. زمانی که ایران به سمت خرید هواپیماهای ایرباس رفت، مشکل ترامپ با برجام این بود که این توافق نتوانسته ایران را مجبور سازد که از کمپانی‌های بزرگ آمریکایی مانند بوئینگ هواپیما بخرد و مشکل برجام این است که نمی‌تواند ایران را وادار به گسترش تجارت خود با آمریکا کند!
دونالد ترامپ مانند کلینتون نیست که راهکاری اجرایی و دقیق برای مواجهه با ایران داشته باشد. او در برنامه‌هایش نیز اشاره‌کرده که توافق را اجرا نمی‌کند. لازم نیست آن را پاره کند یا به‌کل آن را نادیده بگیرد، همین‌که به تعهدات آمریکا به بهانه‌های مختلف عمل نکند، شاید کافی باشد. او فقط می‌داند زمانی که رئیس‌جمهور شد بر سه چیز در رابطه با ایران تمرکز خواهد کرد که اولین آن، کاهش قدرت و نفوذ ایران در منطقه است. در دومین رویکرد، او در جلسه ایپک به مخاطبینش جمله بسیار جالبی را مطرح کرد: «در دومین رویکرد، ما شبکه جهانی تروریسم ایران را از بین خواهیم برد. شبکه‌ای که بسیار بزرگ است اما به بزرگی و قدرتمندی ما نیست!» او درعین‌حال که اعلام می‌کرد قرار است با غول چند سری بجنگد که در تصورات او و تعدادی از همفکرانش وجود دارد، از طرف دیگر به مسئله دیگری اشاره کرد که نکته طنز این ماجرا است. ایران شبکه‌ای قدرتمند برای ترور دارد اما شبکه ما قدرتمندتر است! او با این صحبت‌ها به اینکه آمریکا دارای شبکه‌ای قدرتمند برای ترور در جهان است، اعتراف کرد!
سومین راهکار اما نشان‌دهنده رویکرد اصلی این مسئله است که ترامپ هم برجام را قبول دارد و نمی‌خواهد تلاشی برای از بین بردن آن یا پاره کردنش داشته باشد. او بیان کرده است: «ما باید مفاد توافق هسته‌ای را اجرایی کنیم تا ایران را مسئول و پاسخگو قرار دهیم و البته این توافق را به نحوی اجرایی خواهیم کرد و ایران را متعهد نگه می‌داریم که هیچ‌کس تابه‌حال اجرایی شدن قراردادی را این‌گونه ندیده باشد. دوستان، باور کنید!»
مرحله سوم البته شامل پیشرفت‌های بیشتر درزمینه فشار بر ایران به خاطر فعالیت‌های موشکی‌اش هم هست. ترامپ دراین‌باره می‌گوید: «ما نمی‌گذاریم برد موشک‌های ایران افزایش یابد و غیر از اینکه به اسرائیل می‌رسد، به اروپا و بعد به آمریکا نیز برسد. ما اجازه نمی‌دهیم این اتفاق بیفتد و نمی‌گذاریم این اتفاق برای اسرائیل بیفتد. باور کنید!»
درمجموع می‌توان به‌وضوح دید که ترامپ نیز در اصل فشار بر ایران برای اجرایی کردن برجام، نظر متضادی با سایر اعضای کابینه اوباما یا کلینتون ندارد. او که خود را تاجری بزرگ و معامله‌کننده‌ای چیره‌دست می‌داند، با این حال معتقد است که می‌توان با گفت‌وگوی بیشتر و افزایش فشارهای سیاسی و دیپلماتیک، ایران را مجبور کرد که شرایط دیگری را هم تحت برجام و یا هر گفت‌وگوی هسته‌ای دیگر بپذیرد. او معتقد است باید گفت‌وگوهای جدیدی با ایران صورت گیرد تا در مورد دیگر مسائل منطقه‌ای و جهانی نیز ایران مانند مسئله هسته‌ای، «مهار» شود. البته نکته جالب دیگری که در تمام سخنرانی‌های ترامپ وجود دارد، توجه او به میزان دارایی‌های ایران است که قرار بود بعد از برجام آزاد شود. او به نظر می‌رسد با برجام آن‌قدرها هم مشکلی نداشته باشد اما با آزاد شدن منابع مالی ایران به ارزش ۱۵۰ میلیارد دلار در آمریکا به‌شدت مشکل دارد و می‌گوید می‌توان این پول را صرف کمک به اسرائیل کرد! او به شیوه‌ای از این ۱۵۰ میلیارد دلار صحبت می‌کند که گویی این پول قرار است به‌عنوان کمک مالی از طرف آمریکا به ایران هدیه شود. این در شرایطی است که این پول، دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در آمریکا است که البته با روند کنونی اجرایی شدن برجام به‌وضوح می‌توان دید که تضمینی برای آزادی آن نیز وجود ندارد.