«نماینده» - دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی هفتم اسفندماه ۱۳۹۴ همزمان با پنجمین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری در سراسر کشور برگزار شد.
از ۲۹۰ کرسی مجلس دهم، در مرحله اول انتخابات ۲۲۱ نفر از سراسر کشور قطعی به مجلس آینده راه یافتند و تکلیف ۶۹ کرسی خالی با رقابت ۱۳۸ کاندیدا در استان‌ها و شهرهای مختلف دهم اردیبهشت مشخص می‌شود.
هر دوره مجلس شورای اسلامی ۴ ساله است و از ۷ خردادماه آغاز می‌شود. دوره مجلس نهم ۷ خرداد ۹۱ آغاز شد و ۶ خرداد ۹۵ پایان می‌یابند، دقیقاً ۲ ماه دیگر دوره مجلس فعلی به پایان می‌رسد و از ۷ خرداد ۹۵ مجلس دهم آغاز به کار می‌کند.
با توجه به اینکه ۷ خرداد ۹۵ روز جمعه و تعطیل رسمی است، احتمالاً اولین جلسه مجلس دهم روز شنبه ۸ خردادماه با مدیریت «هیأت رئیسه سنی مجلس» تشکیل خواهد شد.
طبق ماده ۲ آییننامه داخلی مجلس، نخستین جلسه هر دوره مجلس شوراى اسلامى طبق اصل ۶۵ قانون اساسى با حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت می‌یابد. در آغاز جلسه آیات ۳۵ تا ۴۲ سوره شورى تلاوت مىشود.
پس از قرائت پیام مقام معظم رهبرى، مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام‌خمینى (ره) و شهیدان انقلاب اسلامى و اداى احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت‌زهرا حضور می‌یابند.
تشریفات سوگند
بر اساس ماده ۳ آییننامه داخلی مجلس، نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل ۶۷ قانون اساسى سوگند یاد مىکنند. متن سوگندنامه توسط رئیس قرائت مىشود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء می‌کنند.
نمایندگان اقلیت‌‌هاى دینى این سوگند را با ذکر کتاب آسمانى خود یاد خواهند کرد.
نمایندگانى که در جلسه نخست شرکت نداشته باشند، باید در اولین جلسه رسمى که حضور پیدا مىکنند، سوگند را به جا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.
جایگاه‌ها
جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین مىشود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعه‌‌کشى هر سال تجدید مىشود.
نمایندگانى که در قرعه قبل در قسمت صندلی‌های جلوی مجلس بوده‌‌اند به حکم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس‌جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضاى شوراى نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق این آییننامه خواهند نشست و افراد مذکور به هیچ‌وجه مجاز به نشستن در صندلى نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمى‌‌باشند.
تشکیلات قانونگذارى مجلس
طبق ماده ۱۰ آییننامه داخلی مجلس، مسنترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رئیس سنى و فرد بعدى به عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوان‌ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر معین مى‌‌شوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار مى‌‌گیرند. در صورت تساوى سن، هیأت رئیسه سنى با قید قرعه از بین مسنترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد. اعلام هیأت رئیسه سنى با معاونت قوانین مجلس است.
وظایف هیأت رئیسه سنى، اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، قرعه‌کشی اسامی نمایندگان برای عضویت در شعب و توزیع اعتبارنامهها بین شعب و اجراى انتخابات هیأت رئیسه موقت است.
هیأت رئیسه موقت
طبق ماده ۱۲ آییننامه داخلی مجلس، انتخاب هیأت رئیسه موقت در دومین جلسه علنى مجلس انجام خواهد شد که معمولاً دومین جلسه علنی مجلس، فردای همان روز اول نشست علنی پارلمان برگزار می‌شود تا امور مربوط به شروع به کار پارلمان سریعتر انجام شود.
ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیأت رئیسه دائم است، به جز اینکه اکثریت نسبى در انتخاب رئیس کافى خواهد بود.
هیأت رئیسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگندنامه هیأت رئیسه دائم، مراسم تحلیف را به جاى خواهد آورد.
وظایف هیأت رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه دوسوم نمایندگان و اجراى انتخابات هیأت رئیسه دائم و تمشیت امور ادارى مجلس است.
هیأت رئیسه دائم
پس از قرائت گزارش کلیه شعب پانزده‌گانه و تصویب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمایندگان، هیأت رئیسه موقت اقدام به انتخاب هیأت رئیسه دائم مىکند، اعضاى هیأت رئیسه دائم براى یکسال انتخاب مى‌‌شوند. مبناى تجدید انتخابات سالانه، سالروز انتخابات هیأت رئیسه قبلى بوده و در صورتى که با تعطیلات مصادف شود، در جلسه قبل از آن انجام مى‌‌گردد و مسوولیت هیأت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل تفویض خواهد شد.
هیأت رئیسه دائم ۱۲ نفر مرکب از رئیس، ۲ نائب رئیس، ۶ دبیر و ۳ ناظر است.
انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان صاحب رأى است و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبى و رأى مخفى و با ورقه خواهد بود. در صورتى که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبى کافى خواهد بود.
چنانچه آراء براى رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین مى‌‌شوند.
در صورتى به فرد غایب در جلسه مى‌‌توان رأى داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخاب هیأت رئیسه، کتباً نامزدى خود را به معاونت قوانین مجلس اعلام کرده باشد.
قبل از أخذ رأى براى هیأت رئیسه، اسامى داوطلبان به ترتیب وصول به هیأت رئیسه بدون بحث در جلسه علنى اعلام خواهد شد.
اعضای هیأت رئیسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان با قرائت متن زیر سوگند یاد می‌کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن مى‌باشند:
«بسم‌الله الرحمن الرحیم
من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شوراى اسلامى در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد مى‌کنم که حداکثر توان خود را براى اجرای آییننامه داخلى مجلس شوراى اسلامى با مراعات بى‌طرفى کامل در انجام وظایف به کار گیرم و از هر گونه اقدام مخالف آییننامه اجتناب نمایم.»
طبق ماده ۱۹ آییننامه داخلی مجلس، نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نایب رئیس اول و نایب رئیس دوم و در صورت تساوى آراء با قید قرعه انتخاب مى‌‌شوند و در غیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را بر عهده خواهند داشت.
رئیس مجلس مىتواند حتى هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمى را به ترتیب به عهده نواب رئیس بگذارد.
اگر رئیس مجلس پیش از انقضاى مدت یکساله، از ریاست استعفاء دهد یا فوت شود، نواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد مى‌‌سازند و متن استعفاءنامه را قرائت یا فوت را اعلام مى‌‌دارند. در مورد فوت به احترام متوفى جلسه ختم مىشود و در هر صورت در جلسه بعد نایب رئیس جلسه را تشکیل مىدهد و رئیس جدید طبق آییننامه داخلى مجلس انتخاب مىشود.
در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاءنامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفى و مذاکراتى که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل مىآید، حداکثر توضیحات رئیس، ۳۰ دقیقه و ۳ نفر نماینده هر کدام ۱۰ دقیقه است.
در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضاى هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.
انتخاب رئیس و هر یک از اعضاى هیأت رئیسه جدید براى مدت باقیمانده از یکسال خواهد بود.
هیچ یک از اعضای هیأت رئیسه مجلس نمى‌‌توانند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتى که هر یک از اعضای این کمیسیون به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند، از کمیسیون مستعفى شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آییننامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمى‌‌توانند به عنوان رئیس یا سخنگوی کمیسیون‌هاى مجلس انتخاب شوند و در صورتى که رئیس یا سخنگوی کمیسیون‌ها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب شوند از سمت خود در کمیسیون مستعفى شناخته مى‌‌شوند.
وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از:
۱- اداره جلسات مجلس به شرح مواد این آییننامه
۲- اداره کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
۳- امضاى کلیه احکام استخدامى بر اساس آییننامه استخدامى کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
۴- امضاى کلیه نامه‌‌هاى مربوط به امور قانونگذارى و پارلمانى مجلس
۵- حضور در نهادهاى قانونى که رئیس مجلس عضو آنها است.
۶- ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهاى تابعه آن هر ۳ ماه یک بار به نمایندگان
۷- سایر موارد مذکور در قانون اساسى و دیگر مقررات
وظایف دبیران عبارتند از:
۱- مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها
۲- قرائت طرح‌ها و لوایح، پیشنهادها، نوشته ها و مطالبى که باید به اطلاع مجلس برسد.
۳- تنظیم پیشنهادهاى واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره
۴- ترتیب اجازاتى که نمایندگان در جلسه براى نطق مى خواهند، با رعایت حق تقدم و قید شماره ترتیب
وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از:
۱- نظارت بر کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
۲- تصویب بودجه پیشنهادى سالانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طى مراحل قانونى
۳- تصویب حقوق مالى نمایندگان طبق این آییننامه
۴- انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس
۵- نظارت بر انجام امور مربوط به گزارش‌ها و چاپ و توزیع آنها
۶- تهیه و تنظیم برنامه هفتگى مجلس
۷- مسئولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت‌هاى قانونى مذکور در این آییننامه
۸- تصمیم‌گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهارنظر در مجلس
۹- اعلام مراتب ردّ اعتبارنامه یا استعفاى نمایندگان به وزارت کشور
۱۰- بررسى و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیون‌ها و شعب و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آییننامه
۱۱- حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونى نمایندگان
۱۲- تصویب ساز و کار لازم جهت بهبود روش‌های نظارتی و ساماندهی امور ناظران منتخب مجلس و کمیسیون‌ها در مجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان
جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دو سوم اعضاء که رئیس یا یکى از نواب رئیس جزء آنان باشد، رسمیت مىیابد و مصوبات آن با رأى اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
مسئولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس
رئیس مجلس و سایر اعضاى هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین نامه در برابر مجلس مسئولیت مشترک دارند.
هر گاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفاى وظایف رئیس یا سایر اعضاى هیأت رئیسه معترض باشند، مىتوانند طى تقاضاى کتبى با امضاى حداقل ۲۵ نفر و یا به درخواست کمیسیون تدوین آیین نامه داخلى مجلس، تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، مرکب از رؤساى کمیسیون‌هاى تخصصى و اعضای کمیسیون تدوین آیین نامه داخلى مجلس را درخواست نمایند.
کمیسیون تدوین آییننامه داخلی مکلف است ظرف سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، اقدام نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگى نماید. در صورتى که اکثریت اعضای هیأت رأى بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وى در هیأت رئیسه تعلیق مىشود.
گزارش هیأت در این باره در جلسه غیرعلنى مورد بررسى قرار مى گیرد و در اولین جلسه علنى مجلس بدون بحث به رأىگیرى گذاشته مىشود. در صورت ردّ عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و در غیر این صورت از سمت خود مستعفى شناخته مىشود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.
هیأت رسیدگى‌کننده به اعتراض، در ابتداى نخستین جلسه خود هیأت رئیسه‌‌اى را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه کمیسیون‌ها، انتخاب مى‌‌نمایند. جلسات هیأت با حضور سه چهارم اعضاء رسمیت مىیابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأى اکثریت مطلق حاضران مى‌‌باشد.
نمایندگان معترض و اعضای مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأى در جلسه هیأت رسیدگى‌کننده به اعتراضات را ندارند.
رسیدگى فوق مانع از انجام وظایف قانونى کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسى نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان مىتوانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیرى نمایند.
نحوه رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف رئیس کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی و نیز رئیس و دادستان دیوان محاسبات و همچنین سایر نمایندگان مجلس که با رأی مجلس انتخاب می‌شوند ولی در این آییننامه برای رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف آنان روشی مشخص نشده است طبق این ماده است.
چنانچه ۱۰ نفر از نمایندگان به عملکرد هر یک از نمایندگان منتخب مجلس در هیأت‌ها، مجامع و شوراهای غیر استانی و غیر شهرستانی معترض باشند، طبق این ماده به عملکرد آنان رسیدگی می‌شود.
شعب و کمیسیون‌ها
پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه به طور مساوى به ۱۵ شعبه تقسیم مى شوند و افراد باقیمانده به ترتیب از شعبه اول به بعد، یک یک به شعب افزوده مى‌‌شوند. نمایندگانى که بعداً سوگند یاد مىکنند به حکم قرعه به عضویت شعبى که کسرى دارند، پذیرفته می‌شوند.
هر شعبه داراى یک رئیس، دو نایب رئیس، یک سخنگو و ۲ دبیر خواهد بود که جداگانه با رأى مخفى با ورقه و با اکثریت نسبى بیش از یک سوم کل اعضای شعبه، انتخاب مى‌‌شوند و در صورت تساوى به حکم قرعه عمل خواهد شد.
نتیجه انتخابات با ذکر آراء طى گزارشى به وسیله سخنگو به اطلاع مجلس مى‌‌رسد. مناط اعتبار براى رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضا می‌باشد و تصمیمات شعب، به جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
هر یک از شعب براى تمام دوره نمایندگى رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:
۱- رسیدگى به اعتبارنامهها
۲- تعیین اعضاى کمیسیون تحقیق
۳- تعیین اعضاى کمیسیون تدوین آییننامه داخلى مجلس
۴- بررسى و تشخیص صلاحیت نامزدهاى عضویت در کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس
هر یک از شعب موظفند صورت‌جلسات خود را با قید اسامى حاضران و غایبان و تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت رئیسه مجلس نمایند.
۱- رسیدگى به اعتبارنامه نمایندگان
شعب به موجب جدول حوزه‌‌هاى انتخاباتى مجلس شوراى اسلامى که بر اساس حروف الفبا از طرف معاونت قوانین مجلس با نظارت هیأت رئیسه تنظیم و توزیع مىشود، رسیدگى به اعتبارنامهها را شروع و نسبت به مدارکى که در شوراى نگهبان مورد رسیدگى قرار نگرفته و یا پس از رسیدگى شوراى نگهبان به دست آمده است اتخاذ تصمیم خواهد نمود و گزارش تصویب یا ردّ آن را از طریق هیأت رئیسه به مجلس تقدیم مى‌‌دارند.
هر شعبه براى تسریع در کار مىتواند یک یا چند شعبه فرعى تعیین کند که اعضاى آن با قید قرعه از بین منتخبان آن شعبه تعیین مى‌‌شوند، ولى رسیدگى نهایى در شعبه اصلى به عمل مىآید و گزارش آن توسط سخنگوی شعبه طبق دستور جلسه به مجلس داده خواهد شد و در صورت غیبت سخنگو و همچنین در صورتى که سخنگوی شعبه در جلسه باشد، لیکن نخواهد درباره اعتبارنامه صحبت کند به ترتیب یکى از دو نایب رئیس یا دبیران وظیفه او را انجام خواهد داد.
هیأت رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامه‌‌هاى ارجاعى به شعب را تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه نمایندهاى به هر یک از اعتبارنامهها معترض باشد، حداکثر ظرف ۳ روز از تاریخ انتشار فهرست فوقالذکر اعتراض خود را کتباً به شعبه مربوطه تقدیم مى‌دارد. شعبه موظف است حداقل ۲۴ ساعت قبل از بررسى هر اعتبارنامه از معترضان جهت توضیح اعتراض خود دعوت به عمل آورد.
در صورت عدم حضور معترض یا معترضان در شعبه، حق طرح اعتراض در جلسه علنى را نخواهند داشت مگر آنکه عدم حضور آنان به تشخیص هیأت رئیسه با عذر موجه بوده باشد و همچنین در صورتى که شعبه در موعد مقرر از معترض یا معترضان دعوت به عمل نیاورد، آنان مىتوانند در جلسه علنى اعتراض نمایند.
هیچ شعبه‌اى نمى‌تواند تقدیم گزارش خود را بیش از ۱۲ روز از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. در صورتى که تأخیر به حکم ضرورت پیش آمده باشد، رئیس و در غیاب او نائب رئیس شعبه مکلف است هیأت رئیسه مجلس را مطلع سازد. هر گاه هیأت رئیسه علت را موجه دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیر این صورت به شعبه بعد ارجاع می‌نماید که ظرف ۱۰ روز پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.
گزارش هر یک از شعب درباره تأیید یا رد اعتبارنامهها بدون ذکر دلیل در مجلس قرائت مىشود. در صورتى که گزارش شعبه مبنى بر ردّ اعتبارنامه باشد و یا اینکه معترضان بر اعتراض خود باقى باشند، اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد.
در غیر این صورت اعتبارنامه مصوب تلقى شده و رئیس مجلس تصویب آن را اعلام مى‌‌نماید.
کمیسیون تحقیق ظرف حداکثر ۱۵ روز به دلایل و توضیحات کتبى شعب و معترضان (که باید ظرف ۵ روز از تاریخ ارجاع اعتبارنامه به کمیسیون، به آن کمیسیون فرستاده باشند) رسیدگى مىکند و پس از استماع و بررسى توضیحات شفاهى معترضان و مدافعات کتبى یا حضورى نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می‌دارد.
در صورت عدم حضور عمدى نماینده مورد اعتراض در کمیسیون و یا عدم ارسال مدافعات کتبى کمیسیون مىتواند بدون استماع مدافعات وى نظر خود را به مجلس ارسال دارد.
چنانچه اعتبارنامه نمایندهاى از طرف شعبه یا نمایندهاى مورد اعتراض قرار گرفته و به کمیسیون تحقیق احاله شده باشد نظر کمیسیون مذکور در مجلس قرائت مىشود. اگر گزارش کمیسیون تحقیق مبنى بر ردّ اعتبارنامه باشد سخنگوی کمیسیون ادله ردّ اعتبارنامه را توضیح مىدهد. در صورتى که گزارش مبنى بر تأیید صحت اعتبارنامه باشد و یا در موعد مقرر گزارش ندهد، ابتدا سخنگوی شعبه معترض، ادله ردّ اعتبارنامه را توضیح مىدهد و نماینده معترض حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت مىکند و در صورتى که معترضان متعدد باشند حداکثر تا ۳ نفر با توافق بقیه و در صورت عدم توافق با قید قرعه انتخاب مى‌‌شوند و هر یک حداکثر به مدت نیم ساعت در ردّ اعتبارنامه صحبت مىکنند.
نمایندهاى که اعتبارنامهاش مورد اعتراض قرار گرفته به مدت ۲ برابر وقت مخالفان مىتواند صحبت کند و میتواند قسمتى از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار نماید.
چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیأت رئیسه) تا ۱۰ روز پس از ابلاغ به وى براى دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رأىگیرى مىشود.
در صورتى که نماینده یا نمایندگان معترض به دلایل موجه در جلسه حضور نداشته باشند می‌توانند با اطلاع قبلى هیأت رئیسه، دلایل اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگرى تحویل تا توسط او در مجلس قرائت شود.
اگر کمیسیون تحقیق ظرف ۱۵ روز نظر خود را به مجلس اعلام نکرد، نمایندهاى که اعتبارنامهاش مورد اعتراض واقع گردیده، مىتواند طرح اعتبارنامه خود را همراه با ارائه دلایل عدم گزارش کمیسیون تحقیق، از هیأت رئیسه درخواست بنماید. همچنین ۱۵ نفر از نمایندگان هم مىتوانند چنین تقاضایى را از هیأت رئیسه بنمایند.
هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت این درخواست را در مجلس مطرح نماید. پس از استماع توضیح کمیسیون، مجلس در این مورد تصمیم مىگیرد. در صورت موجه بودن علت تأخیر، مجلس مىتواند مهلت را تا ۱۵ روز دیگر تمدید نماید. در غیر این صورت، اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس مطرح مىشود و نماینده معترض و در صورت نبودن معترض سخنگوی شعبه مربوطه دلایل عدم تأیید صحت اعتبارنامه از طرف شعبه را در جلسه بیان مىکند. پس از دفاع نماینده صاحب اعتبارنامه، مجلس وارد رأىگیرى مىشود.
أخذ رأى نسبت به اعتبارنامه مورد اعتراض مخفى و با ورقه مخصوص خواهد بود. نمایندگانى که هنوز اعتبارنامه آنان به تصویب نرسیده حق دادن رأى به جز در مورد اعتبارنامه نمایندگان و همچنین حق حضور در شعبه یا کمیسیون تحقیق، هنگام رسیدگى به اعتبارنامه خود را ندارند. در صورتى که از طرف شعبه یا کمیسیون یا با تقاضاى خود براى اداى توضیحات دعوت شوند، حق رأى نخواهند داشت ولى حق اظهارنظر دارند.
تعیین اعضای کمیسیون‌ها
به منظور آشنایى نمایندگان با سوابق تحصیلى و کارى یکدیگر معاونت قوانین موظف است قبل از تشکیل شعب براى تعیین اعضاى کمیسیون‌ها، اسامى نمایندگان به همراه تحصیلات (مستند) و تجربه و سابقه عضویت در کمیسیون‌ها (در صورتى که سابقه نمایندگى داشته باشند) را تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.
تشخیص صلاحیت اعضای هر شعبه براى عضویت در کمیسیون‌هاى مجلس براساس پیشنهاد نماینده و رأى اکثریت نسبى اعضای شعبه خواهد بود. هر نماینده ملزم است براى عضویت در یک کمیسیون، حداقل ۲ کمیسیون را به ترتیب اول و دوم پیشنهاد دهد.
هیأت رئیسه پس از دریافت گزارش بدوى شعب درباره نامزدهاى کمیسیون‌هاى مجلس این گزارش را تکثیر و درمیان نمایندگان توزیع مى‌‌نماید. ۴۸ ساعت پس از این توزیع، شعب مجدداً تشکیل جلسه مى‌‌دهند و با توجه به گزارش منتشر شده و بررسى همه اولویت‌ها، دوباره نامزدهاى خود را براى هر کمیسیون انتخاب و به هیأت رئیسه گزارش مى‌‌دهند.
در صورتى که تعداد افراد معرفى شده از طرف شعب براى هر کمیسیون بیش از تعداد لازم باشد مجموع افراد معرفى شده براى هر کمیسیون با دعوت یکى از نواب رئیس تشکیل جلسه مى‌‌دهند تا در مورد افراد مورد نیاز در کمیسیون به توافق برسند. در صورتى که توافق لازم به عمل نیاید افراد مورد نیاز هر کمیسیون در جلسه‌اى با دعوت یکى از نواب رئیس با حق رأى و شرکت رؤساى شعب با رعایت اولویت‌هایى مانند تخصص، تجربه و سابقه عضویت در آن کمیسیون و با رأى مخفى تعیین خواهند شد.
نمایندگان مذکور حق شرکت در جلسه فوق جهت دفاع از پیشنهاد خود را دارند اما رأىگیرى بدون حضور آنان صورت مىگیرد مفاد این تبصره شامل رؤساى شعب نیز مى‌‌باشد.
بین افرادى که رأى مساوى آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون مىشود قرعه‌‌کشى انجام مىگیرد.
افرادى که طبق این ماده براى کمیسیون اول مورد نظر خود انتخاب نشوند در کمیسیون دوم مورد تقاضاى خود، در صورتى که از متقاضیان اولویت درجه اول تکمیل نشده باشد، قرار داده خواهند شد. اگر در این مرحله نیز تعداد افراد بیش از تعداد مورد نیاز کمیسیون باشد مجدداً با رعایت اولویت‌هاى فوقالذکر و با رأى اکثریت هیأت رئیسه و رؤساى شعب براى کمیسیون دوم انتخاب مى‌‌شوند و کسانى که در این مرحله نیز براى کمیسیون دوم مورد تقاضاى خود انتخاب نشوند به تشخیص اکثریت اعضاء جلسه مشترک فوقالذکر براى یکى از کمیسیون‌هاى دیگر مجلس تعیین مى‌‌شوند
کمیسیون‌ها
مجلس داراى کمیسیون‌هاى خاص شامل کمیسیون‌های مشترک، ویژه، تلفیق، تحقیق، تدوین آییننامه داخلى مجلس، اصل نودم (۹۰) قانون اساسی، و کمیسیون‌هاى تخصصى با محدوده وظایف مشخص به شرح مواد این آییننامه خواهد بود.
تعداد اعضای کمیسیون تحقیق و کمیسیون تدوین آییننامه داخلى مجلس هر کدام ۱۵ نفر و اعضای ثابت کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی و تعداد اعضای کمیسیون‌های تخصصی و نیز نفرات عضو با رعایت مواد این آییننامه و رأی اکثریت نسبی اعضای جلسه مشترک هیأت رئیسه و رؤسای شعب تعیین می‌شود و تعداد اعضای کمیسیون‌های مشترک، ویژه و تلفیق طبق مواد این آییننامه تعیین می‌شوند.
تعیین مصادیق و تهیه شرح وظایف و اختیارات کمیسیون‌ها با رعایت کلیت آییننامه داخلی مجلس شورای اسلامی توسط هیأت رئیسه مجلس یا هر یک از کمیسیون‌ها و یا حداقل پنجاه نفر از نمایندگان پیشنهاد می‌شود و پس از تصویب در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلس، اعضای کمیسیون تدوین آییننامه داخلی و رؤسای کمیسیون‌های تخصصی اجرا می‌شود.
جلسه مشترک فوقالذکر به ریاست رئیس یا یکی از نواب رئیس مجلس و با حضور حداقل دوسوم اعضاء رسمیت می‌یابد و مصوبات آن با رأی حداقل دوسوم اعضای حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
کمیسیون‌های خاص
کمیسیون مشترک
در مورد طرح‌ها و لوایحى که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسى داشته باشد، کمیسیون مشترک تشکیل مىشود. تعداد اعضای کمیسیون مشترک ۲۳ نفر می‌باشد. تعیین سهم هر کمیسیون به وسیله هیأت رئیسه مجلس و انتخاب آنان توسط کمیسیون ذی‌ربط می‌باشد.
کمیسیون مشترک در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیون‌ها اقدام مى نماید.
کمیسیون ویژه
در مسائل مهم و استثنایى که براى کشور پیش مىآید و در این خصوص تشکیل کمیسیون ویژه‌‌اى براى رسیدگى و تهیه گزارش ضرورت پیدا مىکند، به پیشنهاد حداقل ۱۵ نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل مىشود. اعضاى کمیسیون ویژه که ۱۵ نفر خواهند بود، مستقیماً در جلسه علنى توسط نمایندگان با رأى مخفى و اکثریت نسبى انتخاب خواهند شد.
هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون‌ها انتخاب خواهد شد. هیأت رئیسه مجلس میتواند طرح‌ها و لوایحی را که در حوزه مسائل مربوط به کمیسیون ویژه تشخیص دهد به آن کمیسیون ارجاع نماید.