تبلیغات گسترده در فضای مجازی به خصوص پیام رسان‌های موبایلی عده‌ای را بر آن داشت تا انتخابات اخیر را تلگرامی بنامند ولی «معاون قضایی دادستان کل کشور در امور فضای مجازی» در گفتگو با «نماینده» ضمن مخالفت با این نظر معتقد بود که مخاطبین زیاد این پیام رسان‌ها از سر اعتماد نیست و از فرصت‌ها، تهدیدات و بایسته‌های اپلیکیشن‌ها پرده برداشت.

آنچه در ادامه می‌آید مشروح گفتگوی هفته نامه «نماینده» با «عبدالصمد خرم آبادی» دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است...

*با توجه به اینکه یکی از مهم ترین عوامل اقناع، اعتماد است، پیام رسان‌های تلفن همراه چگونه توانسته اند اعتماد را جلب کنند؟

اینکه مردم از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مربوط به فضای مجازی استفاده می‌کنند به معنای جلب اطمینان آنها نیست. استفاده از پیام‌رسان‌های موبایلی در حال حاضر به عنوان یک مُد مورد توجه قرار گرفته و استفاده از این مُد به معنای قابل اعتماد بودن آن نیست. با توجه به اینکه بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی با هویت مجهول فعالیت می‌کنند، ناشناخته هستند و حتی شماره تلفن افراد نمایش داده نمی‌شود، مردم اعتماد چندانی به مطالب و اخباری که در این بستر تبادل می‌شود، ندارند و بسیاری از شایعات و اخبار کذب از طریق این شبکه‌ها به جامعه تزریق می‌شود. در انتخابات نیز شاهد اینگونه شایعات و اخبار کذب در فضای تلگرام بوده‌ایم.

*آیا در حال حاضر می توان رسانه های مجازی و پیام رسان های موبایلی را نسبت به سایر رسانه ها پیشرو دانست؟

علی رغم غیرقابل اعتماد بودن مطالب منتشره در شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان های موبایلی، این شبکه‌ها توانسته‌اند کاربران زیادی را به خود جلب نمایند و این همه بدان جهت است که امکانات ارتباطی بیشتر و ارازن‌تری نسبت به شبکه‌های تلفن همراه ارائه می‌دهند. البته اطلاعات دقیق و موثقی درمورد تعداد کاربران تلگرام در دست نیست.

*آیا ضریب نفوذ رسانه های مجازی به گونه ای هست که بتواند بر کنش سیاسی و اجتماعی مردم موثر باشد؟

بله. ضریب نفوذ رسانه‌های مجازی هم بر سبک زندگی و هم زیست سیاسی و اجتماعی مردم تأثیر قابل توجهی دارد.

*با توجه به گسترش نرم افزارهای پیام رسان موبایلی به خصوص تلگرام، انتخابات 7 اسفند را می توان یک انتخابات تلگرامی خواند؟

خیر، البته قطعاً فضای مجازی در انتخابات اخیر مؤثر بوده است ولی به طور کلی نمی‌توان گفت که انتخابات تلگرامی بوده است.

*با توجه به ساختارهای موجود تا چه حد این رسانه‌ها قابل کنترل و جرائمی که در این فضا رخ می‌دهد قابل پیگیری است؟

با توجه به اینکه سرور شبکه‌های پیام‌رسان موبایلی خارجی، در خارج از کشور قرار دارند، کنترل و نظارت بر این شبکه‌ها برای مقامات قانونی مشکلاتی را به دنبال دارد. البته این به معنای غیرقابل کنترل بودن این شبکه‌ها نمی‌باشد و نیروهای انتظامی و امنیتی کشور از طرق مختلف سعی در کنترل فضای این شبکه‌های اجتماعی دارند. ولی این اقدام هزینه‌های زیادی را دربردارد. تاکنون مجرمین زیادی که از شبکه‌ تلگرام برای مقاصد شوم خود استفاده می‌کردند، با استفاده از روش‌های مهندسی و فنی شناسایی و دستگیر شده‌اند. اگر سرور شبکه‌های خارجی به داخل کشور منتقل شود هم کنترل و نظارت بر آنها آسان‌تر می‌شود و هم جلوی بسیاری از سوءاستفاده‌هایی که مدیران خارجی این شبکه‌ها از اطلاعات مردم کشور می‌کنند، گرفته می‌شود.

*دستورالعمل های ابلاغی در خصوص فعالیت های انتخاباتی در فضای مجازی را تا چه حد بازدارنده می دانید؟

دستورالعمل‌های انتخاباتی در فضای مجازی مربوط به پایگاه‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی، بازدارندگی بسیار زیادی داشته است، لیکن این دستورالعمل‌ها در فضای مجازی مربوط به پیام‌رسان‌های خارجی چندان مؤثر نبوده‌اند.

*فرصت ها و تهدیدهای فضای مجازی به ویژه پیام رسان‌های موبایلی چیست؟

این شبکه‌ها بدون آنکه هزینه‌های هنگفت و کلان ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی مانند «شبکه‌های تلفن همراه و شبکه‌های اینترنتی» را متحمل شوند، بر روی بستر ارتباطات شبکه‌ای کشور قرار گرفته و سرویس OTT خود را مستقر نموده‌اند. این خدمات از یک سو امکان ارتباط سریع و انتقال فراگیر انواع متن، صوت، تصویر و ویدئو را بین شهروندان تسهیل نموده‌اند که چنانچه از طریق فناوری‌های بومی و خدمات پیام‌رسان داخلی فراهم گردد، می‌تواند نقش مؤثر و مفیدی در جامعه داشته باشد.

اما از سوی دیگر چنانچه این خدمات از سوی شرکت‌های مرتبط با بیگانگان ارائه گردد می‌تواند لطمات و آسیب‌های جبران‌ناپذیر امنیتی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را بر کشور وارد نمایند. این شبکه‌های پیام رسان موبایل محور از یک سو با دسترسی های بی حد و حصری که بر گوشی‌های تلفن همراه به دست می‌آورند، می‌توانند اطلاعات ذی‌قیمت و ارزشمندی را بدون اطلاع کاربران از روی گوشی تلفن همراه جمع آوری کرده و این اطلاعات را به سرورهای خود در خارج از کشور ارسال نمایند. به عنوان مثال اکثر این اپلیکیشن‌های موبایلی طوری طراحی شده‌اند که سرویس‌دهندگان آن‌ها از هزاران کیلومتر آن طرف‌تر از مرزهای کشور به نام و شماره تلفن مخاطبین، ایمیل‌ها، اسناد و فایل‌های ذخیره شده بر روی گوشی دسترسی داشته و می‌توانند بدون اطلاع مالک تلفن همراه دوربین گوشی را روشن کرده و از محیط اطراف عکسبرداری یا فیلمبرداری نمایند. یا اینکه بدون اطلاع، میکروفن گوشی تلفن همراه را فعال کرده و از راه دور کلیه مکالمات و یا اصوات اطراف گوشی را شنود نمایند.

علاوه بر این جمع آوری ارتباطات خصوصی میلیون‌ها نفر از شهروندان کشور توسط اتباع بیگانه، یک تهدید مهم علیه امنیت کشور و نقض حریم خصوصی هموطنان محسوب می‌شود و اسناد افشاء شده اخیر برهمگان ثابت کرده است که غالب این اطلاعات جمع آوری شده در اختیار سرویس‌های جاسوسی دشمن قرار می‌گیرد. افزون بر این، توجه به اینکه سرورهای شبکه‌های موبایل محور خارجی، در خارج از مرزهای کشور قرار داشته و مدیران این شبکه‌ها نیز تعهد و التزامی نسبت به قوانین کشور ندارند، غالباً این شبکه‌ها به بستر امنی برای فعالیت مجرمین سازمان یافته، تبهکاران بین المللی مواد مخدر و گروهک‌های تروریستی تبدیل شده است و فعالیت آزادانه این مجرمین از طریق شبکه‌های مذکور، مردم را با آسیب‌ها و تهدیدات فراوانی مواجه می‌سازد و دستگاه‌های امنیتی، انتظامی و قضایی نیز به دلایل فوق الذکر در دفاع از حقوق مردم و شناسایی و تعقییب مجرمین و اجرای عدالت با مشکلات و دشواری‌های بسیاری مواجه خواهند بود.

*راهکار استفاده بدون آسیب از مزایای این شبکه‌های پیام رسان چیست؟

با توجه به آنچه گفته شد، در مجموع، فعالیت شبکه‌های پیام‌رسان موبایل محور خارجی، در کلیه زمینه‌ها آسیب‌زا و مخرب بوده است و در انتخابات اخیر نیز شاهد انتشار انواع محتوای تخریبی علیه داوطلبین و ارتکاب انواع جرایم انتخاباتی در شبکه‌های مورد اشاره بوده‌ایم. لذا بهترین راهکار برای اینکه هم از مزایا و محسنات شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان بهره گیریم و از سوی دیگر از آسیب‌ها و مضرات این شبکه‌ها مصون و محفوظ باقی بمانیم این است که با یک عزم ملی و جهادی، شبکه‌های پیام رسان بومی خود را که به همت دانشمندان و کارشناسان این مرز و بوم تولید شده‌اند را تقویت نموده‌اند و به صورت همه جانبه تصمیم بگیریم از اپلیکیشن‌های ارتباطی و پیام‌رسان داخلی بجای نمونه‌های خارجی آن استفاده کنیم. ضمناً وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز باید در راستای وظایف ذاتی خود با اعطای تسهیلات مالی و پهنای باند رایگان به شبکه‌های پیام رسان داخلی از آن‌ها حمایت نماید تا این شبکه‌ها بتوانند با ارتقای امکانات فنی خود، رضایت شهروندان را بیش از پیش جلب نمایند. همانگونه که سایر کشورها نیز برای ارتقاء و رشد شبکه‌های بومی خود حمایت‌های بی دریغ و گسترده‌ای را به شرکت‌های داخلی ارائه نموده‌اند و در نتیجه توانسته‌اند شبکه‌های بزرگی با چند صد میلیون عضو ایجاد کنند و از فروش پهنای باندی که به سوی کشورشان سرازیر می‌شود، درآمد قابل توجهی برای کشور خود کسب نمایند.