به گزارش «نماینده»، برای جذب فرزندان به نماز روش‌های گوناگونی وجود دارد اما قطعاً نقش پدر و مادر از همه مؤثرتر است. والدین نخستین و اثرگذارترین الگوی عملی فرزندان هستند، بیشترین زمان را با آنان می گذرانند و بیشترین نقش را در شکلگیری شخصیت فرزندان دارند، به همین دلیل، فرزندان همواره در حال همانندسازی از رفتار والدین خود هستند. به منظور بررسی نقش والدین در نماز خواندن فرزندان با حجت‌الاسلام محمد داوودی نویسنده کتاب «خانه بهشتی» گفت‌وگو کردیم.
* چگونه به روش ارائه محتوای کتاب «خانه بهشتی» دست یافتید؟
-ابتدا سرفصل‌ها تعیین شدند، این کار بر اساس تجربه‌ها و اعلام نیازهایی که خانواده‌ها و مربیان ستاد اقامه نماز در امر آموزش داشتند و پس از مشورت و رایزنی با کارشناسان ستاد صورت گرفت، پس از آن به مبانی روان‌شناختی مرتبط با موضوع مراجعه شد. بر اساس این دو منبع و نیز تجربه‌های کارشناسان امر، پاسخگوی سؤالات و نیازهای مخاطب بودیم.
*هر کدام از مباحث نظری نسبت به مطالب کاربردی در نگارش کتاب شما چه جایگاهی دارند؟
-تمام مباحث مطرح شده در حیطه امور کاربردی می‌گنجند، در تألیف کتاب «خانه بهشتی» بیش از آنکه موضوعات نظری مورد توجه قرار گیرند، به جنبه کاربردی‌بودن مباحث توجه و سعی شده است. در اینجا دقّت کرده‌ایم تا روش‌های عام و اختصاصی در امر آموزش نماز و مفاهیم آن متناسب با رده‌های سنی مختلف ارائه شوند، همچنین موانع و آسیب‌های موجود در این زمینه مطرح شده‌اند که این خود در حیطه مباحث کاربردی و پیش‌گیرانه دسته‌بندی می‌شود.
*آیا محتوای مطرح‌شده در کتاب شما مشابهی در کتب دیگر دارد؟ این راهی را که شما طی کرده‌اید با چه روش‌های دیگری می‌توان ادامه داد و آیا تنها به نگارش کتاب منحصر می‌شود؟
زمانی که تبلیغ نماز از سنین کودکی باشد به یقین تأثیرگذاری بهتری خواهد داشت؛ ولی این سخن بدان معنا نیست که اگر چنین کاری در کودکی صورت نگیرد، هیچ‌گاه گرایش به نماز در فرد ایجاد نشود
-کتابی دیگر در مشهد با همین مضمون به چاپ رسیده است؛ اما مطالب آن مجموعه‌ای از نوشته‌هایی همچون کتاب «تربیت فرزند» و یکی از آثار اینجانب است. به جز این کتاب، اثر دیگری با این موضوع ندیده‌ام، در مبحث نماز و دعوت فرزندان برای انجام این عبادت بزرگ، جای کار زیادی وجود دارد و می‌توان برای هر رده سنی، الگوی تربیتی خاصی طراحی کرد؛ به عنوان مثال می‌توان روش‌های آموزش نماز را در کتاب یا مجموعه‌ای مستقل برای کودکان تا هفت سالگی – با اینکه سن تکلیف شرعی آنها نیست -گردآوری و تبیین کرد. در این زمینه یک یا چند پژوهشگر می‌توانند وارد عمل شوند. البته کار گروهی تاثیرگذاری بیشتری خواهد داشت.
در رده‌های سنی دیگر به ویژه دانش‌آموزان دوره ابتدایی هم می‌توان الگو و مدلی خاص برای آموزش نماز طراحی و تدوین کرد. دوره‌های تحصیلی دیگر تا دانشگاه نیز این قابلیت را دارند که برنامه‌ای جداگانه شامل الگوها و سبک‌ها برای آموزش نماز داشته باشند و معلمان و مربیان تربیتی، بر اساس آن اقدام به آموزش کنند. حتی خانواده‌ها نیز باید روش‌های اختصاصی و مربوط به خود را داشته باشند، عرصه‌های آموزش نماز به کودکان و نوجوانان و حتی سنین بالاتر به رسانه‌ها و به ویژه صداوسیما نیز مربوط می‌شود. در اینجا می‌توان روش‌های خاص رسانه‌ای و برنامه‌ای برای آنها تدوین و ارائه کرد تا بر اساس همان خط سیر و در قالب چارچوب‌های تعیین شده، آموزش نماز را در قالب‌های مستقیم یا غیر مستقیم شروع کنند. همچنین می‌توان برای مساجد هم چارچوب‌های خاصی به منظور آموزش نماز تعیین کرد که ائمه جماعات آن را اجرایی کنند.
*جامعه هدف و مخاطب اصلی کتاب شما چه کسانی هستند و در مسیر آموزش و تربیت چه آثاری دارد؟
-در حال حاضر ستاد اقامه نماز، اقدامات گوناگونی در راستای ترویج و آموزش نماز انجام داده است؛ یکی از آنها تربیت مربیانی است که به مدارس در شهرهای مختلف اعزام می‌شوند و به آموزش خانواده‌ها و والدین می‌پردازند تا آنها تأثیرگذاری لازم را بر فرزندان خود داشته باشند و آنها را به سمت این عبادت عظیم سوق دهند، این کتاب هم در همین راستا نوشته شده و مخاطب آن بیشتر، مربیان و والدینی هستند که به دنبال آموزش نماز به فرزندان و دانش‌آموزان خود بوده و چنین نیازی را احساس می‌کنند. این کتاب مشکل خانواده‌ها را به این شکل برطرف می‌کند، زیرا اصول و روش‌های آموزش نماز به کودکان و نوجوانان را می‌آموزد، معلمان مدارس هم می‌توانند به فراخور حال خود از کتاب «خانه بهشتی» در تربیت دانش‌آموزان استفاده کنند.
*موضوع کتاب شما کدامیک از سیاست‌های کلی ستاد اقامه نماز را در پیش گرفته است؟
-می‌توان گفت «آموزش نماز» سیاست اصلی ستاد اقامه نماز است. بیان روش‌های آموزش نماز به کودکان و نوجوانان که در قالب کتاب «خانه بهشتی» صورت گرفته در حقیقت جزو رسالت‌های اساسی این نهاد است.
وقتی کودکی حاضر به نماز خواندن نیست، بی‌توجهی در سطحی قابل قبول می‌تواند موجب توبیخ کودک باشد، اما تنبیه بدنی هیچ‌گاه مؤثر نبوده و والدین مجاز به این کار نیستند
*عوامل تأثیرگذار در نمازخوان شدن کودک کدام‌ها هستند و در کتاب شما به کدام عامل اهمیت بیشتری داده شده است؟
-زمانی که آموزش و تبلیغ نماز از سنین کودکی باشد به یقین تأثیرگذاری بهتری خواهد داشت؛ ولی این سخن بدان معنا نیست که اگر چنین کاری در کودکی صورت نگیرد، هیچ‌گاه گرایش به نماز در فرد ایجاد نشود؛ ولی می‌توان گفت کار سخت‌تر خواهد شد، البته بخشی از کتاب به والدین پرداخته است؛ زیرا والدین نقشی اساسی در نمازخوان شدن فرزندانشان دارند. والدین تنها افرادی هستند که در سنین خردسالی و کودکی به طور مستمر با انسان ارتباط دارند؛ بنابراین اگر خود اهل نماز نباشند، فرزندانشان هم به همین شیوه تربیت می‌شوند، مگر در موارد استثنا که یکی از اقوام نزدیک یا دوستان، بتوانند بر روی کودک تأثیر بگذارند، البته مدرسه هم توان چنین تأثیرگذاری‌ای را دارد و معلمان صالح می‌توانند دانش‌آموزان را به سمت فرهنگ نمازخوانی سوق دهند.
*تنبیه و تشویق در ترویج نماز تا چه میزان مؤثر است و شما در کتاب خود چه نوع تنبیهاتی را پیشنهاد کرده‌اید؟
-در کتاب به تفصیل در این مورد بحث شده است. البته تنبیه به معنای تنبیه بدنی نیست، بلکه معنای اعم آن مدنظر بوده است؛ مثلاً اگر کودکی به برنامه‌ای تلویزیونی علاقه شدیدی دارد و سپس از تماشای آن محروم شود، این نوعی تنبیه به شمار می‌رود؛ یا حتی گاهی وقتی کودکی حاضر به نماز خواندن نیست، بی‌توجهی در سطحی قابل قبول می‌تواند موجب توبیخ کودک باشد، تنبیه بدنی هیچ‌گاه مؤثر نبوده و والدین مجاز به این کار نیستند. شرایط تنبیه صحیح در کتاب «خانه بهشتی» ذکر شده است. ما عقیده داریم تشویق و تنبیه، نقش مؤثری در تربیت فرزندان دارد به شرطی که به طور صحیح به کار گرفته شود؛ اگر غیر از این باشد نه تنها تربیت درست را سبب نمی‌شوند بلکه موجب انحراف در تربیت فرد خواهند شد.
*برخی افراد در نماز به جایی می‌رسند که به آن با نگاه رفع تکلیف می‌نگرند. این افراد ممکن است به مرور نماز را امری تکراری پنداشته و از آن فاصله بگیرند. برای رفع این آسیب نیز راهکاری ارائه داده‌اید؟
-دلیل این مسأله در کتاب «خانه بهشتی» توضیح داده شده است. در آنجا گفته‌ایم که حقیقت نماز فقط اعمال ظاهری آن نیست و کودکان باید با عمق و غنای این عبادت عظیم هم آشنا شوند تا بر اثر حادثه‌ای کوچک یا شبهه‌ای نه چندان مهم، آن را کنار نگذارند، آداب باطنی نماز در تربیت کودکان و نوجوانان باید لحاظ شود تا آنها از انجام این عبادت، لذت معنوی ببرند و این‌گونه نباشد که فقط برای ادای وظیفه شرعی نماز بخوانند، در دوره‌های بالاتر از ابتدایی این امر امکان‌پذیر است و دانش‌آموزان دبیرستانی می‌توانند با روح نماز آشنا شوند، به این ترتیب آسیبی که اشاره کردید برطرف می‌شود.
تفاوت در شخصیت درونی افراد و داشته‌های معنوی آنها، محیط خانواده و اطرافیان از جمله عواملی هستند که تأثیرپذیری افراد را در مقابل عوامل بیرونی به ویژه در امر نماز تعیین می‌کنند
*بعضی افراد به شدت متأثر از عوامل بیرونی هستند و با بُروز مشکلی به راحتی نماز را کنار می‌گذارند، ولی برخی دیگر این چنین نبوده و در سخت‌ترین شرایط و موانع نیز نماز خواندن را ترک نمی‌کنند. ریشه این مسأله در کجاست؟
-این امر به شخصیت درونی افراد باز می‌گردد؛ زیرا هر چند همه ما در فطرت، مشترک هستیم، اما بعضی افراد در مقابل برخی عوامل بیرونی آسیب‌پذیری بیشتری دارند و نمی‌توانند در مقابل همه عوامل مقاومت کنند؛ مثلاً مادّیات یا موقعیت اجتماعی برای یکسری افراد کاملاً مهم است و می‌تواند مسیر زندگی‌شان را تغییر دهد اما در برخی این‌گونه نیست، تفاوت در شخصیت درونی افراد و داشته‌های معنوی آنها، محیط خانواده و اطرافیان از جمله عواملی هستند که تأثیرپذیری افراد را در مقابل عوامل بیرونی به ویژه در امر نماز تعیین می‌کنند.
*آموزش نماز چه تأثیری در گرایش مردم به سمت این فریضه الهی دارد؟
-اگر آموزشی وجود نداشته باشد، گرایشی به سمت نماز هم نخواهد بود. بنابراین بهتر است این‌گونه سؤال شود که آیا تنها آموزش تاثیرگذار خواهد بود یا این مسأله باید به صورت آگاهانه و مبتنی بر اصول و روش‌های پذیرفته شده باشد؛ جواب این است که هیچ‌گاه بدون آموزش صحیح و نظام‌مند نمی‌توان به تأثیرگذاری لازم رسید، گاهی آموزش‌ها در ظاهر ایرادی ندارند، ولی در باطن دارای مشکلات فراوانی هستند و اصول صحیح را رعایت نمی‌کنند؛ اگر همه افراد در این زمینه تخصص داشتند و می‌توانستند به راحتی به آموزش نماز بپردازند، نیازی به تشکیل ستاد اقامه نماز و نگارش کتاب نبود؛ بنابراین نقش آموزش در این بین بسیار تعیین‌کننده است، البته گاهی بهترین آموزش‌ها ارائه می‌شود؛ اما انسان بنابر اختیار خود تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد؛ زیرا در نهایت اوست که تصمیم می‌گیرد چه مطلبی را بپذیرد و به‌کار بندد و چه موضوعی را قبول نکند.
*آیا موضوع بر زمین‌مانده‌ای در موضوع کتاب شما وجود دارد که به آن پرداخته نشده و نیاز به فحص و بحث بیشتری داشته باشد؟
-آنچه گمان می‌کردم مورد نیاز مخاطب بوده را ذکر کرده‌ام؛ ولی می‌توان تحقیقات گسترده‌تری داشت و حجم بیشتری از مطالب و تجربیات را در قالب کتاب یا جزوات دیگری منتشر کرد، مطالبی که در «خانه بهشتی» گرد آمده است می‌تواند نقش مهمی در تعلیم روش‌های صحیح آموزش نماز به والدین و مربیان داشته باشد. البته این افراد باید دغدغه این کار را داشته باشند و آموزش نماز و سایر عبادات به فرزندان در اولویتشان باشد.
علاقه‌مندان برای دریافت و آشنایی با دیگر کتاب‌های نماز می‌توانند به وبگاه قنوت مراجعه کنند.