به گزارش «نماینده»، کشور اروپایی اتریش بیش از هشت میلیون نفر جمعیت دارد و پایتخت آن وین و زبان رسمی آن آلمانی است. در اتریش ادیان مسیحیت (کاتولیک و پروتستان و ارتودوکس)، اسلام و یهودیت به رسمیت شناخته شده‌اند. به همین منظور، انجام فعالیت‌های اسلامی در قلب اروپا ضروری به نظر می‌رسید. اما تا سال ۱۳۷۱ ایرانیان مقیم وین مکانی برای انجام مراسم عبادی و فرهنگی خود نداشتند، در این سال مکانی از سوی جمهوری اسلامی ایران در منطقه ۶ وین خریداری شد که با نام مرکز فرهنگ اسلامی فعالیت خود را آغاز کرد. با استقرار حجت‌الاسلام والمسلمین معزّی به عنوان ریاست مرکز اسلامی وین در مهر ماه ۱۳۷۹ فعالیت‌های اسلامی این مرکز گسترش یافت. تا اینکه در خرداد سال بعد اساسنامه مرکز اسلامی به ثبت رسمی رسید و به نام مرکز اسلامی امام علی وین تغییر نام یافت. در حال حاضر حجت‌الاسلام محمود منتظری مدیر مرکز اسلامی امام علی(ع) وین است که از سال ۱۳۸۸ این مسئولیت را برعهده گرفته است. پیرامون اقدامات و فعالیت‌های این مرکز با وی گفت‌وگو کرد که مشروح آن در ادامه می‌آید.
* خودتان را معرفی بفرمایید و اینکه از چه سالی در مرکز امام علی(ع) حضور دارید؟
محمود منتظری، دانش‌آموخته حوزه علمیه قم هستم و از سال ۱۳۸۸ به عنوان «امام» مرکز اسلامی امام علی(ع) وین در این کشور مشغول به کار شده‌ام.
* این مرکز به همت چه فرد یا ارگانی تأسیس شده است؟
مرکز اسلامی امام علی(ع) در واقع به همت دفتر مقام معظم رهبری در وین بنیانگذاری شده است، البته ادواری را پشت سر گذاشته، دوره تأسیس، تثبیت و توسعه داشته است. به عنوان دفتر مقام معظم رهبری در اتریش از آغاز به این صورت نبوده است، مدتی از تأسیس گذشت و بعد به فعالیت کنونی رسیده است. از ابتدا اما با همت دفتر مقام معظم رهبری و کمک خیرین این بنا خریداری شد و کم کم به این شکل از فعالیت رسید.
* خیّرین عمدتاً ایرانی بوده‌اند و یا از سایر ملیت‌ها هم هستند؟
بله اکثراً ایرانی بوده‌اند.
* گنجایش مرکز در مناسبت‌های مذهبی چند نفر است؟
مرکز یک گنجایش اسمی و رسمی دارد، گنجایش اسمی حدود ۵۰۰ نفر شاید باشد، اما آنچه واقع می‌شود در مناسبت‌هایی همچون ماه محرم حدود یکهزار نفر در این مکان جمع می‌شوند، بنابراین بین یک تا ۴ هزار نفر گنجایش دارد. ماه محرم و ماه مبارک رمضان و شب‌های خاص که در فرهنگ شیعه است تا حدود ۴ هزار نفر گرد هم می آیند. ملیت‌های مختلف ایرانی، اتریشی، افغانی، ترک، پاکستانی، سوری، لبنانی و عراقی عمده ملتی‌هایی هستند که گرد هم می‌آیند. خوب است بدانید در اتریش مرکز اسلامی امام علی (ع) کانون اصلی همگرایی همه شیعیان با همه ملیت‌هاست، ما در وین مراکز شیعی داریم که همه به عنوان مجموعه اقماری مرکز اسلامی امام علی(ع) هستند. مثلا مرکز شیعیان جامع المهدی ویژه شیعیان ترک‌زبانان وین، موسسه فرهنگی الزهرا ویژه شیعیان افغانستانی در وین، مرکز العصر ویژه شیعیان پاکستانی در وین، هیأت علی‌اکبر(ع) و مرکز اهل البیت(ع) ویژه شیعان عرب‌زبان در وین.
ضمن اینکه مجموعه های شیعی دیگری هم در وین وجود دارند که آنها از اهمیت خاصی برخوردارند، مثل مجمع اهل البیت اتریش که بر اساس ضوابط و آئین نامه خاصی همه شیعیان مقیم اتریش در این مجمع نماینده دارند و گرد هم می آیند و ریاست مجمع اهل بیت اتریش هم با شخصیت حقوقی مرکز اسلامی امام علی است (امام مرکز) است که آن هم از مجموعه‌های اقماری ما به حساب می آید.
مجموعه اقماری دیگری هم وجود دارد مثلا مجموعه جوانان مقیم اتریش که فعالیت‌های خاصی را به زبان آلمانی در منطقه انجام می‌دهند. همه این مجموعه‌های اقماری کانون اصلی هم‌گرایی‌شان مرکز امام علی است ضمن اینکه اینها با حفظ هویت‌های قومی و ملی مراسم‌هایی دارند در عین حال اما در تجمعات بزرگ شیعی چون عاشورا، تاسوعا و شب‌های قدر در مجمع امام علی حضور می یابند.
* سخنرانان مرکز چگونه تامین می‌شوند؟ آیا از ایران اعزام می شوند؟
سخنرانان مرکز فرآیند خاصی دارد. ما بر اساس نیازهای منطقه به مناسبت‌های خاص با کارشناسی نسبت به سخنرانی‌ها گاه و نه همیشه سخنرانانی را دعوت می‌کنیم که عمدتا از ایران دعوت می شوند ولی در طول سال وظیفه سخنرانی بر عهده امام مرکز است. دعای توسل، کمیل و اقامه نماز جمعه و سخنرانی هایش بر عهده امام مرکز است.
* سخنرانی‌ها به چه زبانی است؟
سخنرانی‌ها به زبان فارسی است، لیکن در خطبه های نماز جمعه و در برخی مناسبت‌های مذهبی همزمان به آلمانی ترجمه صورت می گیرد.
* در میان مخاطبان غیر از شیعه دوازده امامی، پیروان مذاهب دیگر حتی از اهل تسنن هم دارید؟
بله، این شب‌های ماه محرم برخی از اهل سنت دوستدار اهل بیت(ع) و حتی غیر مسلمانان در این جلسات شرکت می کنند.
* نذری و اطعام هم مانند ایران دارید؟
بله، ما در طول سال در حدود ۱۲۰ مراسم برای مناسبت‌های مختلف داریم، یعنی هر سه روز یک مراسم عمومی به جز دعای ندبه، دعای کمیل و نماز جمعه داریم. در این ۱۲۰ مراسم تقریبا تمام آنها به اطعام ختم می‌شوند و شرکت‌کنندگان مهمان ائمه معصومین علیهم السلام می شوند.
* رابطه دولت با مرکز امام علی(ع) چگونه است؟ آیا محدودیت‌هایی صورت می گیرد؟
خیر؛ رابطه ما با نهادهای مدنی و دولت جمهوری اتریش رابطه بسیار صمیمی است، هر سال رئیس جمهوری کشور اتریش آقای فیشر، آقای فایمن صدراعظم و هویپر شهردار وین از ما دعوت می‌کنند، نشست و گفت وگوی در فضای صمیمی داریم و در مناسبت‌های بزرگ هم پلیس با ما همکاری می‌کند تا امنیت مراسم تأمین شود.
* در ایام محرم در کوچه و خیابان هم مراسم عزاداری و سینه‌زنی برگزار می‌شود؟
خیر ما در خیابان‌ها مراسمی نداریم. چرا که این امر در غرب نیازمند پیش‌زمینه‌های خاصی است، حتی نیازمند شکل و شمایل خاصی است، بنابراین معذوریت‌هایی هم دارد، اولا مردم پس از دیدن این جمعیت و حضور در خیابان سؤالات بسیار دارند که باید پاسخ داده شود تا مطلع شوند، از این رو نیازمند تهیه بروشورهایی هستیم، باید دوستانی باشند تا در این میان تجمع با مردم رهگذر ارتباط برقرار کنند و بگویند چه اجتماعی است، چه هدفی را دنبال می‌کند، تا قابل استفاده باشد، یعنی ما بتوانیم آورده فرهنگی داشته باشیم؛ از این رو این شرایط فعلا در مخاطبین هدف ما در وین تأمین نشده است و ثانیاً عاشورا یکی از بزرگترین مناسبت‌های شیعی است و باید طوری حاضر شد و تجمع یافت که در شأن عاشورا باشد. این مهم نیازمند مقدماتی است، البته عده‌ای در حال کار روی این پروژه هستند تا در یک مکان روز و ساعت مناسبی تجمعی در خور عاشورا تشکیل شود.
* غیر از مناسبت‌های مذهبی آیا مرکز فعالیت دیگری هم مثل خواندن خطبه عقد یا... دارد؟
مرکز اسلامی امام علی(ع) در سه بخش فعالیت می‌کند؛ یک مدیریت اداری و مالی، در دو بخش اداری و مالی؛ بخش دیگر مربوط به مدیریت خدمات فرهنگی و شرعی است که خود این دو بخش دارد، یک بخش خدمات فرهنگی و دو بخش خدمات شرعی؛ در بخش خدمات شرعی چند کار صورت می‌گیرد: یک: ازدواج، طلاق، تشرف به اسلام. دوم: پاسخ به سوالات شرعی، سوم: مشاوره، چهار: امور اموات و پنج: اخذ وجوه شرعیه.
اما در بخش خدمات فرهنگی، ۱۲ کار عمده صورت می‌گیرد، برگزاری نماز جمعه، برگزاری اعیاد و مراسم مذهبی و ملی، برگزاری دهه محرم صفر، وفیات و موالید، برگزاری دعای توسل و کمیل، کارشناسی در ارتباط با سخنران مداح و قاری، پیشنهاد موضوع سخنرانی با مشورت مدیریت فرهنگی اجتماعی و مدیرت آموزشی و پژوهشی، امور مربوط به کانون‌ها که ما دو کانون جوانان و بانوان داریم. در کانون بانوان طی سه بخش نوجوانان، جوانان و بزرگسالان با متوسط ۷۰ برنامه مهم فرهنگی غیر از کلاس‌های آموشی فعالیت می کنند. بحث ورزشگاه موضوع دیگری است البته با اهداف فرهنگی که برای برادران و خواهران دنبال می‌شود.
فروشگاه از دیگر برنامه‌هاست که در آن نرم افزار، نشریات و کتاب اراده می شود. اولویت با زبان‌های آلمانی و فارسی است. تهیه و عرضه محصولات دینی همانند جانماز، مهر، چادر، انگشتر و ... با سفارش تهیه می شود. در کتابخانه کتاب‌دادن و گرفتن و گسترش فرهنگ کتابخوانی از اهم موارد است. متجاوز از ۱۰ هزار جلد کتاب داریم اما تنها مرکزی که دارای سیستم جست‌وجوست، مرکز امام علی (ع) است.
*۱۰ هزار جلد کتاب چه تراکمی دارند؟ آیا همه آلمانی یا انگلیسی هستند یا فارسی هم دارید؟
کتاب‌ها بیشتر فارسی و عربی است، چون در زمینه‌های اسلامی است اما به آلمانی ترکی و انگلیسی هم کتاب داریم. کار دیگر در بخش فرهنگی: ارتباط با سایر مراکز اسلامی است که ارتباط به مراکز شیعی، اقماری، مراکز سنی، مقامات جامعه اسلامی اتریش، ارتباط با مجمع‌الادیان منطقه را هم شامل می شود.
سومین مدیریت در مرکز امام علی مدیریت آموزش و پژوهش در دو بخش آموزش و پژوهش است. امور کلاس ها، اساتید، سمینارها، همایش‌ها و دوره های آموزشی و اموری از این دست مربوط به بخش آموزش می شود. کارشناسی کمّی و کیفی، حضور مرکز در سمینارها همسو و تنظیم مفاد آموزشی و برگزاری کلاس های خارج از مرکز از آن جمله است. در حال حاضر چهاردهمین ترم آموزشی را برگزار می کنیم (از سال ۸۸ تا امروز). متوسط کلاس‌ها، آماری مشخص دارد. (بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ دانش‌پژوه در هر ترم محصل داریم. با متوسط ۲۰ تا ۲۵ کلاس به زبان‌های فارسی، عربی، آلمانی و ترکی). اما بخش پژوهش دارای دفتر گفتمان بین ادیان است. ما عضوی از مجمع ادیان کشور اتریش و مجمع الادیان منطقه ۶ وین هستیم. همچنین با مرکز گفت و گوی بین ادیان کشور اتریش هم جلسات گفتمانی داریم. ارائه طرح جامع تالیف و ترجمه و نظارت بر آثار و ویراستاری آثار تالیف و پژوهشی، تهیه و تنظیم جدول اوقات شرعی، شناسایی و معرفی مترجمین مولفان و ویراستاران، استهلال در موارد لازم، خسوف، کسوف، ماه رمضان، عید قربان و نظارت بر خطبه‌های نماز جمعه بخشی از کارهای پژوهشی ماست.
خوب است بدانید ما در مرکز اسلامی امام علی(ع) روابط عمومی و شورای طرح و برنامه هم داریم که زیر نظر مدیر فعالیت می‌کند. در روابط عمومی صدور بیانیه‌ها، اطلاع رسانی به ایرانیان، ارتباط با سایر بخش ها بخشی از امور روابط عمومی است.
در ماه حدود دو هزار بسته پستی رایگان به همه خانه‌های شیعیان در کشور اتریش در شهرهای مختلف ارسال می‌کنیم. اوقات شرعی و مناسبت‌های مذهبی را گوشزد کرده و حتی آنها را برای حضور در مجالس دعوت می‌کنیم. شورای طرح و برنامه هم وظایفی دارد از تنظیم برنامه و تقویم سالانه تا اصلاح برنامه‌های موجود و...
* مستبصر هم دارید؟ متوسط سالی چند نفر به اسلام می‌گروند؟
بله؛ بیش از آن که مستبصر داشته باشیم افرادی را داریم که تشرف به اسلام پیدا می‌کنند، در ماه حدود ۲ تا ۶ تشرف به اسلام داریم. البته گاهی به ۷ نفر هم می‌رسد. وظیفه اصلی ما درست کردن مستبصر نیست، وظیفه اصلی ما این است قرائت اسلام راستین را برای مردمان این سرزمین با اولویت مخاطبان بومی تبیین کنیم و طبیعی است که تجلی اسلام راستین در فرهنگ شیعی است. و طبیعی است که عده ای هم مستبصر می شوند. آمار دقیقی از مستبصرین نداریم. اما هستند عده ای که مستبصر شده اند و با ما کار می کنند، بخشی از آنها علویون هستند. که به تعبیر من فضیلت‌های جدا مانده از کاروان مهر هستند که با حب حضرات ائمه زندگی کرده اند و از حقیقت شریعت چیزی نمی دانند. آشنایی اینها با شریعت و صلح آنها با قرآن و آداب دینی مهم است که ما بخشی از آن را انجام می‌دهیم
* اسلام هراسی در وین در چه مرحله‌ای است؟ برخورد با مسلمانان به چه شکل است؟
نحوه برخورد با مسلمانان در اتریش با سایر کشورها دارای تفاوت‌هایی است، چون اسلام در وین دین رسمی است. در اتریش، اسلام دومین دین رسمی است. بعد از کاتولیک‌ها مسلمانان دارای دومین دین محسوب می شوند و چون رسمی است مسلمانان دارای حقوق رسمی هستند. تعطیلات مختص به خود دارند، قبرستان مختص و کشتارگاه جداگانه دارند. از فرصت‌های شغلی برابر به لحاظ قانونی برخوردارند، اخیرا با تصویب قانون جدید اسلام در اتریش، نوع نگاه به مسلمان‌ها متاسفانه دچار ضعف‌هایی شده است که امیدواریم با حسن تدبیر دولتمردان اتریش جبران شود. محدودیت‌هایی برای مسلمانان اعمال شده است قرار است از ماه سوم ۲۰۱۶ میلادی این محدودیت‌ها اعمال شود که در این صورت نحوه تعامل کشور اتریش با مسلمانان به نظر می‌رسد دچار آسیب شود.
* محدودیت‌ها در چه چارچوبی است؟
در چارچوب همین قوانینی است که مصوب شده، مثلا همه انجمن‌های دینی تا پایان ماه سوم ۲۰۱۶ باید منحل شوند و دوباره با موافقت صدر اعظم اجازه تولد پیدا می‌کنند، امامان مراکز دینی باید در دوره آموزشی ویژه ای تحت نظارت کشور اتریش شرکت و فارغ التحصیل شوند به نحوی که مسلمانان در مفاد و اساتید آن تصمیم گیرنده نیستند. البته شروطی گذاشته‌اند که محدود کننده است، مثلا شرط اینکه انجمن دینی باید دید مثبت نسبت به کشور داشته باشد، این مسئله ابهام حقوقی خاص دارد، دید مثبت یعنی چه؟ یعنی شما باید با همه آموزه‌های رایج کشور موافق باشید؟ یا هنجاری در جامعه وجود دارد که با آموزه‌های دینی همسان و مناسب نیست، مثلا اینکه والدین هیچ گونه حق نظارت بر فرزندان ندارند؟ اما اگر اسلام گفت فرزندان همچنان تا روز آخر متعهد به والدین هستند و استقلالشان نباید منافات با روابط عاطفی و دوستانه تعریف شده باشد آیا خلاف خواهد بود؟ همه نهادهایی که اجازه فعالیت در هر کشوری دارند باید در چارچوب قانون اساسی آن کشور باشند. انجمن‌ها بایستی در قوانین و مصوبات عادی هم از این پس تابع دولت باشند، یعنی اگر هیات دولت مصوب کرد از فردا حجاب محدودیت‌هایی خواهد داشت باید انجمن‌ها بپذیرند و دید مثبت به آن داشته باشند. ما بحث‌مان قانون جدید و مصوبات نیست بلکه محدودیت‌هایی علیه مسلمانان بوجود می آید که کمی تعامل سازنده و زندگی مسالمت آمیز مسلمانان در اتریش را می تواند دچار آسیب کند.
سازمان امنیت اتحادیه اروپا بیانیه ای ۲۳ صفحه ای منتشر کرد و توضیح داد این قانون به لحاظ های مختلف به صلاح امنیت اروپا نیست، یعنی یک بحث حقوقی مطرح است، بنابراین با اجرای این قانون در آینده ممکن است نحوه تعامل کشور اتریش با مسلمانان دچار آسیب‌هایی شود.
* به عنوان موضوع پایانی با توجه به اینکه مذاکرات هسته‌ای پیرامون ایران در ماه مبارک رمضان در وین بود آیا خاطره‌ای از آن شب‌ها به خاطر دارید؟
«وین» به لحاظ موقعیت خاص سیاسی که دارد، هفت دفتر از دفاتر سازمان ملل در این شهر واقع شده است و برخی از سازمان‌های مهم وابسته به سازمان ملل همانند آژانس انرژی هسته ای یا برخی از دفاتر مهم بین المللی مثل سازمان اپک در وین واقع شده است. طبعا مسئولان کشوری در رده‌های عالی‌رتبه در این شهر تردد دارند. در رفت و آمدهای وزرای نفت، خارجه یا ... طبیعتاً سری هم به ما می زنند. اخیرا آقای ظریف وزیر امور خارجه در پی مذاکرات و جمع‌بندی برجام در شب‌های قدر و برای مراسم احیا به مرکز امام علی(ع) آمدند.
* در پایان مسئله‌ای باقی است؟
چند نکته به نظر می رسد مناسب است که مورد عنایت قرار گیرد. نکته اول اینکه از نقاط قوت بسیار مهمی که جامعه شیعیان در اتریش دارد اینکه تمام مراکز شیعی در هر نقطه به محوریت یک مرکزی بنام امام علی(ع) (ع) فعالیت می‌کنند، این امر دستوری نبوده است، بلکه نحوه سیاست‌گذاری‌ها و تعامل مرکز اسلامی با مراکز شیعی به شکلی بوده که آنها راغب هستند در همه برنامه‌ها خود را با مرکز امام علی(ع) هماهنگ می‌کنند. حتی بخشی از برنامه‌ها در این مرکز طراحی می شود. این خود یکپارچگی جامعه شیعیان اتریش با یک قرائت از تشیع نکته منحصر به فرد در میان کشورهای اروپایی است. الان در آلمان حدود ۱۷۰ مرکز اسلامی شیعی داریم اما بخشی از آنها این وضعیت را ندارند. یا در انگلیس یا لندن مراکز شیعی متعدد داریم اما قرائت واحدی از تشیع ندارند. اتفاقی که در اتریش افتاده و ما به تقویت آن همت می‌کنیم اینکه تمام جامعه شیعیان اتریش به قرائت واحد حضور دارند. نکته دوم اینکه حضور کمّی شیعیان به خصوص در مناسبت‌های مذهبی بی‌نظیر است. امروز در کل منطقه شنگن نمی‌توانید اجتماعی را به کمّیت اجتماعات وین ببینید. این اجتماع و نحوه حضور کمی و کیفی نشان می‌دهد در وین شاهد اجتماع‌های بی‌نظیری هستیم.