«نماینده»؛ اسماعیل کوثری/ تصویب طرح یک فوریتی اقدام متناسب و متقابل ایران که این روزها دستمایه مقالات و گزارشات خبری بسیاری بوده است، روند اجرایی برجام را وارد مرحله جدید کرده است. توافق از زمان اعلام تا زمان اجرای رسمی، یعنی برداشته شدن تحریم های مالی، اقتصادی و بانکی، سه مرحله را سپری می کند. آنگونه که در متن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) آمده است، این سه مرحله عبارتند از روز نهایی شدن، روز توافق و روز اجرا.
۱- روز جمع‌بندی یا نهایی شدن: این روز، همان روزی است که وزیران هفت کشور در مقر سازمان ملل در وین رسماً آن را اعلام کرده و در مورد متن به توافق رسیده و اجرایی نمودن آن تعهد خود را تصریح نمودند.
۲- روز پذیرش یا توافق: در متن برجام در مورد این مرحله آمده است: «روز توافق، نود روز پس از تایید برجام توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، یا تاریخی که با رضایت متقابل اعضای برجام تعیین شود خواهد بود که در آن، برجام و تعهدات مندرج در آن از تاثیر برخوردار می‌شوند. از این روز، اعضای برجام ترتیبات و تمهیدات لازم را فراهم می‌کنند تا اجرای تعهدات بر اساس آن آغاز گردد.» در ضمیمه پنجم برجام و در تشریح این مرحله، موارد ذیل دیده شده است:
الف: ۹۰ روز پس از تایید برجام به وسیله قطعنامه شورای امنیت یا تاریخی که مورد توافق طرفین باشد، اجرای برجام الزامی می‌شود و طرفین از آغاز روز توافق، تمهیدات لازم را در حوزه‌های حقوقی و اداری برای اجرای تعهدتشان انجام خواهند داد.
ب: اتحادیه اروپا قانون لازم‌الاجرایی را تصویب خواهد کرد که پس از گزارش آژانس و از روز اجرا موثر بوده و تمام قوانین تحریمی در زمینه‌های اقتصادی و مالی مرتبط با فعالیت‌های هستهای را همزمان با اجرای تعهدات ایران و آژانس لغو خواهد کرد. دستوری که اتحادیه اروپا برای برداشتن تحریم‌ها صادر کرده است، در این بند طبقه‌بندی می‌شود.
ج: ایالات متحده آمریکا بر اساس اختیارات رئیس جمهور، اعمال تحریم‌های مرتبط با فعالیت‌های هستهای مشخص شده در این ضمیمه را متوقف می‌کند. بر اساس آخرین اخبار، باراک اوباما توقف تحریم‌ها در این مرحله را به تایید وزیر خارجه‌اش منوط کرده است.
این مرحله با توجه به ضرورت حل مسئله ابعاد احتمالی نظامی برنامه هستهای ایران (PMD) حدود ۲ الی ۳ ماه زمان خواهد برد. در حقیقت در مرحله اعلام توافق، طرفین خود را برای اجرای توافق آماده می کنند. بر همین اساس و با فرض حل مسئله ابعاد احتمالی برنامه هستهای، می‌توان پیش‌بینی کرد که ایران و گروه ۱+۵ دی‌ماه وارد مرحله بعدی که مرحله اجراست را آغاز کنند.
۳- روز اجرا: در این مرحله است که برنامه جامع اقدام مشترک که از سوی طرفین مورد تائید قرار گرفته و مقدمات آماده‌سازی آن نیز انجام شده، وارد مرحله اجرایی می‌شود. تا این زمان تغییر ملموس و واقعی در وضعیت تحریم‌های ایران صورت نمی‌گیرد و توافق ژنو، اجرایی خواهد ماند. روز اجرا، زمانی است که اقدامات ایران توسط آژانس راستی‌آزمایی شده باشد و با توجه به شرح ضمیمه پنجم برجام، به طور خلاصه در این مرحله موارد زیر انجام خواهند شد:
الف: ایران، اقدامات مرتبط با فعالیت‌های هستهای خود را آنگونه که در ضمیمه شماره یک آمده است انجام خواهد داد که برخی از آنها عبارتند از تعهدات مرتبط با راکتور آب سنگین اراک، ظرفیت غنی‌سازی، تحقیق و توسعه سانتریفیوژها و ذخایر اورانیوم و سوخت.
ب: اتحادیه اروپا به شرحی که در بند ۱۶ ضمیمه پنجم آمده، تحریم‌های مربوطه را لغو می‌کند. توافق، در صورت اجرای موفقیت‌آمیز، دو مرحله دیگر نیز خواهد داشت؛ روز انتقال و روز خاتمه.
در عمل، مرحله روز انتقال، ۸ سال پس از روز توافق خواهد بود. اتحادیه اروپا تحریم‌های خود را رفع کرده، آمریکا برای لغو تحریم‌های تعلیق شده وارد عمل می‌شود و در مقابل دولت ایران هم برای تصویب نهایی پروتکل الحاقی و تبدیل آن به قانون در مجلس، اقدام خواهد کرد. روز خاتمه نیز در صورت اجرای صحیح توافق و عدم بروز مشکل، ۱۰ سال پس از روز توافق تعیین شده است. در آن زمان اتحادیه اروپا باقی مانده‌های تحریم‌های خود را لغو کرده و همزمان، مدت زمان قطعنامه تاییدکننده برجام پایان یافته، برنامه هستهای ایران از دستور کار شورای امنیت سازمان ملل خارج می‌شود.
آنچه گذشت، خلاصه‌ای از روند برجام است که ما اکنون در آستانه مرحله دوم یا روز پذیرش قرار داریم. با تصویب برجام در مجلس شورای اسلامی، جمهوری اسلامی ایران نشان داد برای خلع سلاح طرف مقابل از هیچ اقدامی فروگذار نخواهد کرد. آزمایش موشک عماد سنگ محک خوبی برای ارزیابی تعهدات طرف غربی بود زیرا بر اساس ادعای آنان، تمام این اقدامات برای آسودگی خیال از جانب فعالیت‌های هستهای صورت گرفته و با پیش کشیدن آزمایش موشکی، این مدّعا به جدّ زیر سوال می‌رود. قدرت‌نمایی موشکی ایران اساساً ارتباطی به موضوعات هستهای ندارد اما بهره‌برداری از آن با هدف اعمال تحریم‌های بیشتر، در واقع همان دلیل و انگیزه اصلی آنان برای مخالفت با برنامه هستهای ایران است. به عبارت دیگر، تمام تلاش و تقلای آنان نه محدود سازی برنامه موشکی و هستهای، بلکه مخالفت تمام قد با پیشرفت و اعتلای نظام اسلامی بر پایه اسلام سیاسی است. کارشناسان و تحلیلگران برجام – چه موافق و چه مخالف – بارها بر عهدشکنی و بدعهدی آمریکا تاکید کرده‌اند؛ امری که به نظر می‌رسد در شالوده و ذات کدخدا نهادینه شده و گریزی از آن ندارد. اگر خطری متوجه نقض برجام باشد، یقیناً از جانب ایران نیست و نخواهد بود بلکه از سوی آمریکا است که بارها و بارها نشان داده هیچ تعهد و الزامی برای اجرای توافقات برای خود قائل نیست. در حقیقت این توافق، آزمونی برای راستی‌آزمایی تعهد و پایبندی وعده‌های ایالات متحده و غرب است. همانگونه که رهبر انقلاب اشاره فرمودند در این توافق، چنانچه غرب خلف وعده نکرده و توافقات را به نحوی که به امضاء رسیده اجرایی نماید، این امر ملاکی خواهد بود تا زمینه برای همکاری‌های دیگر با آنان حاصل آید. اما مشکل همین جاست: خلف وعده و بدعهدی! تاریخ در حال ورق خوردن است. باید منتظر ماند و دید آیا استکبار از گذشته ننگین خود درس گرفته و ملت بزرگ ایران را شناخته است و یا همان سطور سیاه سابق دوباره به نگارش در خواهند آمد. نتیجه هر چه باشد، پیروزی نظام اسلامی و اقتدار آن بیش از پیش خودنمایی خواهد کرد و آیندگان با افتخار از مقاومت مقدس این روزها در مقابل زیاده‌خواهی دشمنان یاد خواهند کرد.