«نماینده»؛ حنيف غفاری/ مقام معظم رهبري در سخنان اخيرشان در ديدار اعضاي نمايندگان مجلس خبرگان به نکات مهمي در خصوص برجام و شرايط پس از آن اشاره فرمودند. ايشان از يک سر بر لزوم نقش آفريني مجلس شوراي اسلامي در بررسي برجام تاکيد کرده و از سوي ديگر، ثوابت سياست خارجي کشورمان از جمله "لزوم ايستادگي قاطعانه در برابر استکبار" را مورد بازخواني قرار دادند. تاکيد رهبر انقلاب بر لزوم عملياتي کردن اقتصادي مقاومتي به عنوان تنها نسخه موثر در سياستگذاري اقتصادي کلان کشور نيز از شاخصه هاي اصلي سخنان اخير ايشان محسوب مي شود. در اين خصوص لازم است سه نکته مهم را مدنظر قرار دهيم :
۱- سخنان رهبر انقلاب دقيقا زماني بيان شد که تنها چند ساعت از تکميل پازل اوباما در سناي آمريکا (جهت وتوي راي منفي جمهوريخواهان به برجام) سپري شده بود. سناي آمريکا طي يک‌ماه اخير به بازيگر بلامنازع و اصلي صحنه بررسي و تصويب برجام تبديل شده بود. بيانيه هايي که هر يک از سناتورهاي دو حزب دموکرات و جمهوريخواه در رد يا قبول
جمع بندي مشترک مذاکرات هسته اي ايران و اعضاي ۱+۵ منتشر مي کردند، به صورتي گسترده مورد توجه همه رسانه هاي دنيا قرار گرفته بود. درست در روز پنج شنبه، سناتور "ميکولسکي" سناتور دموکرات ايالت مريلند به عنوان سي و چهارمين سناتور حمايت خود را از برجام اعلام کرد. به اين ترتيب اوباما توانست با جلب آراي ۳۴ سناتور دموکرات حق وتوي خود را براي اجرايي کردن توافق تثبيت نمايد. پس از آن، جان کري وزير امور خارجه آمريکا و ديگر مقامات اين کشور در کسوت تمام کنندگان پروسه بررسي برجام اعلام پيروزي کردند. همه اين فعل و انفعالات در حالي صورت گرفت که طي يک‌ماه اخير نقش مجلس شوراي اسلامي در بررسي برجام تناسبي با نقش آفريني پررنگ کنگره آمريکا در قبال اين پديده نداشت. بايد اذعان کرد که تا قبل از سخنان اخير مقام معظم رهبري، جايگاه مجلس شوراي اسلامي در معادله مهم "بررسي برجام" کمرنگ، مبهم و در مغايرت با جايگاه تعيين شده براي قوه مقننه در قبال معاهدات بود. با اين حال اشاره صريح مقام معظم رهبري به لزوم نقش آفريني مجلس در بررسي برجام، به نوعي احياي جايگاه و آبروي قوه مقننه در اين معادله محسوب مي شد. از سوي ديگر، رئيس جمهور و مقامات کنگره آمريکا که تا سه روز قبل خود سرنوشت برجام را در گروي اخم و لبخند و راي مثبت و منفي خود مي دانستند، هم اکنون با نقش آفريني پررنگ مجلس شوراي اسلامي در بررسي برجام مواجه شده اند. به عبارت بهتر، بر خلاف آنچه مقامات آمريکايي ماهها در صدد آن بودند، واشنگتن سوت پايان بازي برجام را به صدا در نخواهد آورد و جهت امضا و اجرايي شدن برجام، خوان آخر ديگري به نام " بررسي برجام توسط مجلس شوراي اسلامي ايران" بايد گذرانده شود. جان بينر، مک کانل، هري ريد، نانسي پلوسي و ديگر مقامات ارشد دو مجلس سنا و نمايندگان آمريکا هرگز تصور نمي کردند نقش مطلق آنها در بررسي برجام اين چنين به چالش کشيده شود!
۲- مناسبات نظام بين الملل در عصر حاضر وارد فاز پيچيده اي شده است. از سوي ديگر، نفس پديده صورت گرفته (توافق هسته اي) نيز تاحدود زيادي پيچيده است. به عبارتي بهتر، ما شاهد تعريف پديده اي پيچيده در محيطي چند لايه و تو در تو هستيم. در چنين محيطي "کنشها" و " واکنشها" هر دو اصالت و موضوعيت داشته و مبناي قضاوت بازيگران خارج از گود در قبال يک پديده يا معادله محسوب مي شود. در اينجا متوجه اهميت سخنان رهبر انقلاب در خصوص لزوم موضع گيري دولتمردان و مسئولين سياست خارجي ما در قبال مواضع "بد" و "رسمي" مقامات آمريکايي هستيم. اگر در مقابل اين سخنان واکنشي صريح اتخاذ نشود و کنش طرف آمريکايي بدون واکنش باقي بماند، تبديل به يک "قاعده" مي شود. سکوت در برابر کنش طرف آمريکايي مترادف با رضايت ما نسبت با اين کنش محسوب مي شود. "سکوت" در مناسبات امروز روابط بين الملل معناي " بي تفاوتي" نمي دهد، بلکه از آن پيام همدلي و رضايت استنباط مي شود.
نکته مهم تر اينکه سکوت در برابر يک ادعا(مخصوصا اگر ادعاي حقوقي باشد) يا تهديد منجر بر ضريب و شدت نهادينه شدن آن ادعا و تهديد در سياست خارجي و رفتار بيروني طرف متخاصم خواهد افزود. در اين ميان نهادينه شدن يک "ادعاي حقوقي" در سياست خارجي و رفتار بيروني يک کشور به يک پديده، حتي نسبت به نهادينه شدن يک "تهديد نظامي" نيز خطرناک تر است زيرا پروسه خنثي سازي تهديدات و آسيبهاي حقوقي وارده بر پيکر يک کشور به مراتب نسبت به تهديدات و آسيبهايي که از گزافه گويي هاي لفظي بر مي خيزد سخت تر است.
۳- مهم ترين نکته اي که از سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامي استنباط مي شود، ترسيم نسبت حال و آينده در قبال برجام است. همان گونه که بارها اعلام شده است، "توقف مطلق در زمان حال" يا " گريز مطلق به آينده" دو خطاي راهبردي بزرگ در بررسي پديده برجام محسوب مي شود. در طول دو سال اخير، رويکرد رهبر انقلاب در قبال پديده مذاکرات هسته اي،
"تمرکز دقيق بر زمان حال" به همراه " نگاه رو به جلو " بوده است. آنچه ما را در قبال پديده برجام موفق و سربلند
مي سازد، ترکيب واقع بيني و آينده نگري است. به نظر مي رسد هنوز صورتبندي اين پديده در ميان موافقان و مخالفان برجام در کشور به خوبي صورت نگرفته است. متاسفانه در بسياري از نقد و بررسي هاي صورت گرفته در قبال برجام، "زمان حال" فداي "آينده" و در مواردي ديگر "آينده " فداي زمان حال
مي شود. سخنان اخير مقام معظم رهبري "ناظر به زمان حال و آينده " است نه محدود به يکي از زمانهاي حال و آينده. ايجاد پيوستگي ميان حال و آينده رمز موفقيت ما در بررسي، تحليل و صيانت از پديده هايي مانند برجام خواهد بود. حتي در اين معادله، "زمان گذشته" نيز بايد در خدمت تفسير واقع بينانه و آينده نگرانه ما قرار گيرد تا به عاملي پيش برنده تبديل شود. چنانچه در اظهارات اخير رهبر انقلاب نيز قابل مشاهده است، ايشان بر لزوم نقش آفريني مجلس در قبال برجام، پاسخ‌دهي صريح به اظهارات بد و غير حقوقي مقامات آمريکايي در قبال برجام، لزوم حفظ تضمين لغو تحريمها (نه تعليق تحريمها)، لزوم عملياتي کردن اقتصاد مقاومتي (مخصوصا در دوران پسا برجام) ، ايستادگي بر سر اصول سياست خارجي کشور و ...تاکيد دارند. بخشي از اين موارد ناظر به زمان حال و بخشي از آنها ناظر به آينده است. مخرج مشترک اين مطالبات، "نگاه عميق نسبت به پديده برجام" است. اين نگاه عميق داراي ابعاد حقوقي، راهبردي، سياسي، اقتصادي، منطقه اي، فني بوده و منجر به تبلور نگاه فرصت محور ما نسبت به اين پديده خواهد شد. در منظومه ايجاد شده، قرار نيست يکي از ابعاد برجام فداي ابعاد ديگر مرتبط با آن شود، بلکه هر يک از اين موارد بايد در جاي مناسب خود مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد. "قوت " برجام در يکي از ابعاد نافي ضعف آن در حوزه اي ديگر و يا ضعف برجام در يکي از ابعاد نافي قوت آن در حوزه اي ديگر نيست. پروسه "صيانت از توافق احتمالي" نيز منبعث از چنين نگاه واقع بينانه اي خواهد بود. "منفي بافي" يا " مثبت انديشي" اغراق آميز و بدون منطق نسبت به پديده برجام سبب خواهد شد تا در پروسه صيانت از برجام (که يکي از اصلي ترين وظايف ما در صورت امضاي توافق نهايي محسوب مي شود) دچار آسيب، چند دستگي و انفعال شويم. استفاده بهينه از نقاط فرصت ساز توافق هسته اي
و مهار و مديريت نقاط آسيب زاي برجام موضوعي نيست که بدون واقع بيني و آينده نگري محقق شود.