به گزارش «نماینده»، حجاب و عفاف یکی از ارزشهای اسلامی است که طی سالهای اخیر زیر سؤال بردن آن به عنوان یکی از هدفهای جنگ نرم دشمن تعیین شده است. از سویی هر دولتی بر اساس سیاست‌های خود با این مقوله اسلامی و ایرانی مواجه شده است.
برای بررسی ریشه‌های برخی بد پوششی ها، شل حجابی و بی‌حجابی ها و چرایی معضلات امروز در این موضوع به سراغ استاد حسن عباسی، کارشناس مسائل استراتژیک رفتیم.
وی معتقد است که اگر موضوع انقلاب جنسی در شاخص گذاری ها، دیده نشود، رونمای جامعه مطالعه می شود ولی زیربنای آن نه. عباسی تأکید می کند: می بایستاز نگاه سنتی به مسئله عفاف و حجاب فاصله گرفت چون اتفاقاتی در طی این چند دهه اخیر افتاده است که بسیار با انتظارات سنتی ما متفاوت بوده است. مشروح گفتگو با استاد حسن عباسی را در ادامه می خوانید:
در ابتدا می خواستیم بخشی از سیر تطور حجاب و پوشش را در ایران مورد بررسی قرار دهیم. اینکه در طول تاریخ این سرزمین چه جریان ها و نقاط عطفی در فضای حجاب و پوشش زیست کرده اند.
اصولا در پیشینه تاریخی قبل از اسلام، جامعه و فرهنگ عمومی ایران به شدت پوشیده و با حجاب است. این در حالی است که اگر شما به تاریخ یونان نگاه کنید، مجسمه های برهنه به وفور می بینید و بعد از ورود مسیحیت نیز هم این برهنه تراشی به نوعی دیگر مثلا در مجسمه های فرشتگان ادامه پیدا می کند.
اما در تاریخ قبل از اسلام، آنچه که در دیواره تراشی و نقش برجسته ها شما مشاهده می کند، آن است که اولا ما مجسمه نداریم و هویت مستقلی که برگرفته از روحی اومانیسمی است را در این مسیر نمی بینیم، ثانیا تمامی مردان و زنان این آثار از مچ پا تا زیر گردنشان پوشیده است و حتی مردان عموما محاسن دارند.
بنابراین وقتی اسلام به ایران وارد می شود، بستر اجتماعی و فرهنگی برای پذیرش پوشش و حجاب اسلامی آماده بوده است و پوشش با انگاره های عفت و حیای برگرفته از دین اسلام تقویت می شود.
بنابراین سیر تطور لباس و پوشش در کل تاریخ ایران -به جز دوره پهلوی اول و دوم- به گونه ای بوده است که ما به ندرت شاهد برهنگی در کل تاریخ ایران هستیم. البته بین تطور لباس با حیا و عفت باید تفاوت قائل شد.
بعد از انقلاب اسلامی چه اتفاقاتی در این مسأله به وجود آمد؟ به عبارت دیگر درست است که انقلاب ما بر مبنای فرهنگ اسلامی شکل گرفته بود ولی در تصاویری که از آن زمان هست، افراد بی‌حجاب هم در راهیپیمایی‌ها و ... حضور داشتند؛ چه شد که مردم به راحتی با این مسأله کنار آمدند؟
یک نقطه عطف ویژه در مسیر تطور تاریخی حجاب در ایران وجود دارد که آن هم سال ۱۳۶۰ است. در حوالی سال ۱۳۶۰ و در دوره آقای بنی صدر، هم در اداره ها بی‌حجابی بود و هم اطرافیان ایشان بی‌حجاب بودند و طیف عمده ای که حجاب را رعایت می کردند مذهبیون بودند. در سال ۱۳۶۰ با توجه به اتفاقات و زد و خوردهای داخلی و اشغال بخشی از کشور توسط عراق و شهدایی که پیکر مطهرشان به شهرها برمی گشتند و همچنین ترورهای مسئولین و ... همه و همه دست به دست هم داد و یک فضای معنوی ویژه را بر کشور حاکم کرد.
من خودم یادم می آید شهریور ۱۳۶۰ در بلوار کشاورز تهران با خانواده در حال تردد بودیم، تقریبا تعداد بسیاری از خانم ها بی حجاب بودند. اما آرام آرام از پاییز و زمستان نه تحت فشار حکومت، بلکه به شکل خودجوش با زدوده شدن لیبرال ها از فضای ادارات و عزل بنی صدر و به محاق رفتن و پناهنده شدن چپ ها به اروپا، مقداری فضای زد و خوردهای داخل تعدیل شد و فضا به سمت دفاع مقدس معطوف شد و فضای عمومی مردم به سمت معنویت سوق پیدا کرد و کمتر تحت تاثیر الزامات انتظامی و حکومتی بود.
در سال ۱۳۶۱ موفقیت های پی در پی در دفاع مقدس و برخورد با ضدانقلاب در شهرهای مختلف، حقانیت راه و مسیر انقلاب برجسته شد و خود به خود همراهی با آرمان های انقلاب و اسلام برای خانم ها در اولویت قرار گرفت و پوشش آنها به سمت تکامل حرکت کرد. البته در آن موقع هجمه های رسانه ای و فرهنگی هم در کشور بسیار کم بود و بطور کل عوامل تشدید کننده بروز بدحجابی به شدت محدود بود.
و نتیجتا آنچه که الان به عنوان حجاب رسمی در زنان متدین ما دیده می شود و خاص انقلاب اسلامی است را ما تا قبل از سال ۱۳۶۰ کمتر می دیدیم. حتی جالب است بدانید پاسداران زن هنگام رژه در سال ۱۳۵۹ مانتویی بودند.
این سیر تطور حتی در پوشش و آرایش آقایان نیز قابل بررسی است. مدل ریش هایی که منتسب به خواننده های خاص آن دوران بود و پیراهن های آستین کوتاهی که حتی بسیاری از انقلابیون درجه یک ما نیز بر تن داشتند نیز به مرور دچار تطور و تغییر شد.
طی سالهای اخیر فعالیتهایی نظیر رصدنمای ملی "ع" با ماموریت رصد، ارزیابی و حمایت از آثار و محصولات حوزه عفاف و حجاب شکل گرفته است. یکی از خروجی های مهم این قبیل فعالیت‌ها مشخص شدن نقاط قوت و ضعف تولیدات این عرصه و خوشه بندی محصولات بر اساس گونه شناسی مخاطبان است. مورد دیگر بوجود آمدن ابر برند و استانداردی برای رده بندی آثار و محصولات فاخر این حوزه است که در برای مردم و مسئولان می تواند تسهیل کننده فرایند انتخاب و خرید باشد. ارزیابی راهبردی شما از این حرکت چیست؟
نکته اول آنست که کار رصدنمای ع یک بخشی از امر به معروف در مهندسی فرهنگی است. یعنی شما به واسطه گونه‌شناسی، تحلیل و ارزیابی و به تبع آن شاخص سازی و معرفی آثار برتر و تاثیرگذار، مخاطبان را در انتخاب هدفمند و بهینه آثار و محصولات عفاف و حجاب کمک می‌کنید و این یعنی امر به معروف در این فضا.
اما نکته مهمی که من می‌خواهم به آن اشاره کنم آنست که اول می‌بایست حق را در جامعه معروف کرد بعد اقدام به امر کرد. وقتی هنوز حق در جامعه معروف نیست، چطور می‌توانیم امر به معروف داشته باشیم و همینطور وقتی باطل در جامعه منکر نیست شما چطور می توانید نهی از منکر کنید.
واقعیت آنست که در نظام تمدنی ما با توجه به اصل وارونگی، باطل در جامعه معروف شده است و حق، منکر شده است. مثلا در جامعه سینمایی ما، امروز در بین خانم ها، هنرپیشه بودن با آن مختصات ویژه موجود در سبک زندگی آنها، ارزش شده است و مادر شدن و داشتن حیا، یک ضدارزش و عقب افتادگی است. بنابراین همانطور که می بینید یک باطلی تبدیل به حق در جامعه شده است و هر شب در تلویزیون و رسانه ها نیز تبلیغ می شود.
از این موارد و زنجیره تبدیل حق ها به باطل ها، می توانید در مابقی فضاها نیز به وفور مشاهده کنید. در بانکداری و نظام مالی ما، در ورزش حرفه ای ما و پدیده ای به نام فوتبال و ...
در واقع مولفه های حق در جامعه ما یکی یکی در حال تبدیل شدن به باطل است و این همان اتفاقی است که کار را به جایی می رساند که تنها راه برون رفت از آن، آن می شود که شخصی مثل حسین (ع) برود به کربلا و شهید شود تا خون وی فضا را تکان بدهد و فرجی را به ارمغان آورد.
نکته دوم استفاده از جدال احسن علاوه بر امر به معروف است. اینکه بگویید حجاب داشته باشید و یا حکمت آن را برای مخاطبان غیر پایبند شرح دهید تغییری را رقم نمی زند. اما استفاده از جدال احسن یعنی از دل باورها و نظام ارزشی خود برای هر یک از اقشار مخاطبان، چیزی را بیرون آوریم و همان را مبنایی برای انذار و دعوت قرار دهیم، می تواند اتفاقات تازه ای رقم بزند.
در واقع در این فرایند می بایست این موضوع را در ارتباط بین محصولات و مخاطبان هدف مد نظر قرار داد که آیا محصولات یا آثار بررسی شده با روش جدال احسن به سراغ مخاطبان هدف خود رفته است یا خیر؟ و این موضوع باید در ارزیابی ها و امتیازدهی مورد توجه ویژه قرار گیرد.
و نکته سوم پرداختن به شاخصه های زیربنایی و ریشه ای علاوه بر شاخص های روبنایی در تحلیل و ارزیابی هاست.
شما وقوع انقلاب جنسی در آمریکا در دهه ۱۹۵۰ و سرریز آن به دیگر کشورها، من جمله ایران را باید به شدت مد نظر قرار دهید. ما چندین سال است این انقلاب را در ایران رصد کرده ایم و به این نتیجه رسیدیم که این انقلاب جنسی تا چند سال تمام می شود و تثبیت می شود.
با این اوصاف چه باید کرد که جامعه ما از هجوم این حملات در امان باشد؟ آيا معضلات ديگري از جمله بالارفتن سن ازدواج هم در اين رابطه قابل تحليل است؟
این انقلاب از آنجا برای فرایند ارزیابی شما اهمیت پیدا می‌کند که شاخص های زیربنایی مهمی دارد. در صورتیکه در شاخص های فعلی ارزیابی محصولات این موضوع لحاظ نشده است.
شما مثلا وقتی آقا یا خانمی را به عنوان قشر متدین و مذهبی تحلیل می کنید و می گویید فلان محصولات برای این قشر مناسب است یا مناسب نیست، از شاخصه هایی که در فضای انقلاب جنسی این فرد را تحت تاثیر قرار دادید که بسیار هم جدی است و البته رو هم نیست غافل مانده اید.
در واقع آقایان و خانم هایی که دیر ازدواج می کنند، در رسانه های داخلی و خارجی بطور مداوم پیام های تحریک کننده جنسی دریافت می‌کند و یا در جامعه تعاملات بی پروایانه با جنس مخالف در محل کار یا تحصیل خود دارند، اتفاقاتی در آنها رخ می دهد که شما نمی توانید فقط با شاخصه های روبنایی واضح آنها را به عنوان مخاطب دسته بندی و قشربندی کنید.
می خواهم به شما بگویم شاخصه هایی که شما در حال حاضر می خواهید منطبق با آن مخاطبان خود را دسته بندی کنید باید متفاوت باشد از شاخصه هایی که مثلا اگر کسی می خواست این فعالیت را در سال ۱۳۷۰ انجام دهد. اگر قبول داشته باشیم که انقلاب جنسی در حال تثبیت و تاثیرگذاری بر افراد جامعه امروز ما است، آن وقت خیلی از شاخص گذاری های روبنایی ما، شاخص گذاری های صوری خواهند شد. مثلا شما می گویید فلان خانم چون چادر بر سر کرده یا مثلا در فلان محل فرهنگی یا مذهبی فعالیت دارد، می شود در قشر مخاطب متدین یا خوش حجاب آن را دسته بندی کرد، غافل از آنکه انقلاب جنسی می تواند با حفظ ظاهر، انسان ها را از درون و زیربنا تحت تاثیر قرار دهد. شما نمی توانید بفهمید آیا این خانم یا آقا مبتلا به بیماری زنای ذهنی یا سکس فانتزی که از شاخص های این انقلاب است، شده است یا خیر؟
یعنی برخی از مخاطبان شما گر چه از نظر ظاهر و فرم در یک دسته بندی خاصی از مخاطبان قرار می گیرند، اما در باطن و اصل ماجرا خارج از چهارچوب ها و دسته بندی های شما هستند!
بنابراین به نظر من لازم است علاوه بر شاخصه های فرمی و ظاهری، یک مسیر نیز برای شاخصه های درونی و کیفی منطبق بر نقشه انسان طراحی شود. مثلا بگویید فلان منطقه یا فلان دسته مخاطبی اگر در معرض انقلاب جنسی قرار گرفته باشد چه محصولات و آثار برایشان مناسب است و اگر در معرض این انقلاب نباشد چه؟
به عنوان مثال کافیست یک تحقیق در مورد دخترهای مورد نظر پسرهای متدین انجام دهید، مشاهده خواهید کرد در بیشتر موارد به نتایجی می رسید که برایتان شگفت انگیز است و متفاوت است از تحلیل اولیه شما. این موارد نشان می دهد، این افراد تحت تاثیر رسانه ها الگوهای ذهنیشان و دخترهای ایده آلشان دستخوش تغییرات بنیادی شده است. می خواهم بگویم در بیشتر موارد حجاب و عفاف به نوعی عنصر هویتی برای بسیاری از اقشار شده است و نه یک باور دینی.
با توجه به آنچه فرموديد، پیامدهای تاخیر در ازدواج جوانان چیست و چه تاثیری در آینده کشور خواهد داشت؟
زنای ذهنی، همجنس گرایی، حیازدایی، ازدواج سفید، ارتباطات جنسی ضربدری، زنا زادگی و تک والدی، تجرد، سوپر استارهای جنسی و انگاره های فمینیستی از شاخصه های انقلاب جنسی است و باید به طور ویژه به آن پرداخته شود. بنابراین ظاهر قضیه در حوزه عفاف و پوشش چیزی است که با باطن آن بسیار متفاوت است و می بینید مثلا فردی به خاطر حفظ آبرو و معذوریات اجتماعی پوشش ویژه ای دارد در حالی که از درون فرو ریخته است و ممکن است در جایی این فروپاشی به لایه ظاهری فرد هم برسد. شما نمی توانید قضاوت کنید که اگر کسی محجبه است، حتما عفیف هم است. شاخصه حجاب ظاهری می تواند در برخی از قضاوت ها و ارزیابی‌ها گمراه کننده باشد.
بنابراین اگر موضوع انقلاب جنسی در شاخص گذاری شما، دیده نشود، رونمای جامعه مطالعه می شود ولی زیربنای آن نه. این دست کارها نیاز به عمق بخشی دارد و می بایست از نگاه سنتی به مسئله عفاف و حجاب فاصله گرفت چون اتفاقاتی در طی این چند دهه اخیر افتاده است که بسیار با انتظارات سنتی ما متفاوت بوده است.
ما اولین باری که در صدا و سیما مسئله زنای ذهنی را مطرح کردیم، خدا می دانید چقدر نامه و تماس از مسیر صدا و سیما دریافت کردیم. جالب اینکه ۹۹% این افراد متدین ها نبودند، چون متدین ها خجالت می کشیدند این مباحث را مطرح کنند و این افرادی که شاید اسمشان شل حجاب یا بد حجاب باشند دنبال ما می گشتند تا بگویند ما این مشکل را داریم و شما چه راه حلی دارید.
و نکته آخر اینکه علاوه بر شاخصه های انقلاب جنسی، شاخص های کیفی قرآنی نیز برای این مسائل وجود دارد که باید برجسته شوند و به زبان ساده و قابل فهم برای محصولات و آثار و به تبع آن مخاطبان شاخص گذاری شوند. در این فضا می توان به سه گزینه حفظ بصر، ستر زینت و عدم تبرج اشاره کرد. به عنوان مثال یک فرد با حجاب می تواند هر سه گزینه حفظ بصر، ستر زینت و عدم تبرج را نداشته باشد ولی یک فرد کم حجاب می تواند یک یا چند مورد از این شاخص‌های قرآنی را داشته باشد. بنابراین شاید لحاظ کردن شاخص های کیفی یاد شده علاوه بر شاخص‌های موجود شما بتواند در گونه شناسی محصولات و مخاطبان تاثیر ویژه‌ای داشته باشد.