آذرماه سال گذشته بود که طرح «هر ایرانی ماهانه ۳۰ لیتر بنزین» در رسانه‌ها منتشر شد. طرحی که شبکۀ تحلیلگران اقتصاد مقاومتی، در حمایت از آن نوشتند: «حال که دولت بنا دارد مجدداً کارت سوخت را فعال نماید و از مزایای آن بهره ببرد، ضروری است در الگوی اجرای آن بازنگری صورت گیرد. الگوی پیشنهادی جایگزین، «تخصیص سهمیه به هر فرد بر بستر کد ملّی سرپرست خانوار» است. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود سهمیۀ بنزین یارانه‌ای به‌صورت «ماهانه ۳۰ لیتر بنزین ۱۰۰۰ تومانی به ازای هر فرد» در نظر گرفته شود و این سهمیه بر بستر کد ملّی، به سرپرست خانوار تخصیص یابد. نرخ مصارف مازاد بر سهمیه نیز (نرخ آزاد) در بازاری که بین مردم برای خرید و فروش سهمیه شکل می‌گیرد، تعیین شود.» در این الگو آمده بود: «افرادی که مصرف بنزین ندارند یا کم‌مصرف هستند، می‌توانند با فروش سهمیۀ خود در بازار از طریق سازوکارهای نرم‌افزاری، از مابه‌التفاوت نرخ آزاد و نرخ یارانه‌ای بنزین به‌صورت مستقیم منتفع شوند؛ لذا مسئلۀ پرداخت یارانۀ نقدی دیگر برای دولت وجود نخواهد داشت و به‌صورت خودکار این یارانه تخصیص می‌یابد.»
همچنین از آنجا که در این سازوکار و با اعلام نرخ آزاد، یارانه چندانی پرداخت نمی‌شود، مشکل قاچاق و تخصیص یارانۀ پنهان انرژی به پرمصرف‌ها نیز مرتفع می‌شود. در قالب این الگو در صورت لزوم، امکان مدیریت بازار و تعیین نرخ آزاد به‌صورت تکلیفی نیز توسط دولت وجود خواهد داشت. در واقع دولت می‌تواند به‌صورت گام‌به‌گام و با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه، نرخ دوم را تدریجاً به‌سمت قیمت فوب خلیج فارس سوق دهد و از آزادسازی ناگهانی آن بپرهیزد.
«نماینده» به «سراغ احمد امیرآبادی‌فراهانی» عضو هیئت‌رئیسۀ مجلس و طراح طرح هر ایرانی ۳۰ لیتر بنزین رفته تا دربارۀ جزئیات آن و علت اینکه این طرح در مجلس رأی نیاورد، گفت‌وگو کند.
احمد امیرآبادی با تأکید بر اینکه این طرح در راستای توسعۀ عدالت‌محوری ارائه شد، افزود: «ما بنزین را با قیمت واقعی در اختیار مردم قرار نمی‌دهیم و معمولاً یارانه‌ای است. درحالی که معتقدیم دولت باید بنزین یارانه‌ای را به همۀ اقشار دولت بدهد؛ هر شخصی خودرو داشته باشد از این یارانه استفاده می‌کند و هر شخصی که خودرو نداشت و نمی‌توانست از این یارانه استفاده کند، در قالب دیگری در اختیارش قرار بگیرد.»
نمایندۀ مردم قم و عضو هیئت‌رئیسۀ مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه این طرح در همین راستا بود تا بتوانیم به برقراری و توسعۀ عدالت کمک کنیم اظهار کرد: «از دولت خواستیم برنامه‌ریزی در این زمینه انجام دهد و علاوه بر اینکه سهمیه‌بندی می‌کند، سهمیه را بر اساس سرانۀ نفرات انجام دهد.»
امیرآبادی ادامه داد: «به این ترتیب در انتهای هر ماه سهمیۀ باقی‌مانده از دارندگان خودرویی که بنزینشان را کارت به کارت نکردند، نفروختند یا مصرف نکردند، به قیمت آزاد خریداری یا صادر کند. از آن‌سو آن دسته که مصرف بیشتری نسبت به سهمیه‌شان دارند، بنزین به قیمت آزاد خریداری کنند. این کلیات طرح است.»
وی با بیان اینکه مواردی دیگر نیز در این طرح گنجانده شده که گسترده است، گفت: «از جمله این موارد می‌توان به کمک به حمل‌ونقل عمومی، اعطای سهمیۀ بنزین، گسترش بحث CNG اشاره کرد تا به این ترتیب آنها را گسترش دهیم و به‌هیچ‌وجه به قیمت گازوئیل دست نزنیم.»
نمایندۀ مردم قم و عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی افزود: «به‌طور کلی با اعضای دولت مذاکراتی انجام دادیم و اکثر قریب به اتفاق اعضای دولت با این موضوع موافق بودند، اما متأسفانه بخش عمده‌ای از خود این مخالفت‌ها مربوط به شخص آقای رئیس‌جمهور می‌شود. بنده با آقای زنگنه که صحبت کردم ایشان گفت آقای رئیس‌جمهور شخصاً مخالف است و شاید نگاه امنیتی هم به این مسئله داشت که به‌عنوان مثال آنها که ساکن مناطق دوردست هستند مشکلاتی دارند و امکان دارد آزرده‌خاطر شوند.»
وی در پاسخ به اینکه آیا مخالفت رئیس‌جمهور فقط به دلایل امنیتی است یا علل دیگری نیز دارد، گفت: «ایشان یک بحثی را مطرح کرده، آقای زنگنه هم به بنده گفت که قشر متوسط به بالا معمولاً جمعیتشان کم و خودروهایشان زیاد است و امکان دارد این‌ها تاب‌آوری‌شان پایین باشد.»
امیرآبادی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا نمی‌شد این طرح را به‌گونه‌ای تنظیم کرد که به این قشر آسیبی وارد نشود؟ گفت: «وقتی که شما بحث سرانه را مطرح می‌کنید باید از تعداد جمعیت پیروی کنید. در دادن سرانه به ازای هر خودرو، معمولاً سرمایه‌داران بیشتر سود می‌بردند؛ درحالی که در سرانه به ازای هر نفر معمولاً دهک‌های پایین سود می‌بردند.»
نمایندۀ مردم قم و عضو هیئت‌رئیسۀ مجلس شورای اسلامی دربارۀ اینکه با این طرح فارغ از جلوگیری از افزایش قیمت بنزین، چه تضمینی برای ممانعت از دو نرخی و چند نرخی شدن بنزین توسط دولت وجود داشت؟ عنوان کرد: «ما که بنزین را گران نمی‌کردیم، تأکید داشتیم ۸۰ میلیون لیتر از ۹۵ میلیون لیتر بنزین مصرفی در روز، با نرخ هزار تومان به مردم داده شود، آن مابه‌التفاوت ۱۵ میلیون لیتری نیز صادر می‌شد که خودش یک درآمد خوبی برای حمل‌ونقل عمومی و اشتغال ایجاد می‌کرد.»
وی افزود: «علاوه بر این بخشی از این ۸۰ میلیون لیتر بنزین که مردم استفاده نمی‌کردند در اختیار دولت بود که می‌توانست به قیمت واقعی به فروش برساند.»
امیرآبادی با اشاره به اینکه از شش میلیون تحت پوشش کمیته امداد و دیگر نهادهای حمایتی، حدود پنج درصد صاحب خودرو هستند و اغلب آنها خودرو ندارند اظهار کرد: «سالانه ۳ هزار میلیارد تومان مستمری به این اقشار در طول سال پرداخت می‌شود.»
وی ادامه داد: «برآورد کردیم که درآمد دولت از محل این طرح ۳۲۰۰ میلیارد تومان می‌شود و دولت می‌توانست از این محل مستمری مددجویان نهادهای حمایتی را دو برابر کند که برای ما بسیار مهم بود.»
عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه متأسفانه برخی همکاران مجلس نظیر دکتر لاریجانی با وجود اعلام موافقتشان با این طرح معتقد بودند مشکل اینجاست که چون دولت پشتیبان این طرح نیست، اجرایی نمی‌شود، اظهار کرد: «در برنامه‌های کلان کشوری که عمدتاً اقتصادی است، حتماً باید مجلس و دولت هماهنگ باشند و این کار را با یکدیگر انجام دهند. چون دولت اراده ندارد، اگر این طرح رأی بیاورد و در قانون هم ثبت شود، معلوم نیست که اجرا کند. این خودش یک معضل برای کشور ایجاد می‌کند.»
امیرآبادی در پاسخ به اینکه شنیده شده مقام معظم رهبری روی این طرح تأکید داشتند و از این طرح استقبال کردند، آیا صحت دارد؟ عنوان کرد: «کاظم جلالی نقل می‌کرد که وقتی این طرح را در محضر رهبر انقلاب مطرح کردیم، ایشان فرمودند که «این طرح به عدالت نزدیک است»؛ بنده هم یک‌مرتبه خدمت ایشان عرض کردم که قصد ارائۀ این طرح را دارم که فرمودند «من مخالفتی با این طرح ندارم.»»
وی به سؤالی مبنی بر نظرات کارشناسی پیرامون این طرح با توجه به معرفی و بررسی آن در یک برنامۀ مناظرۀ تلویزیونی و موافقت عمدۀ اقتصاددان‌ها این‌گونه پاسخ داد و اظهار کرد: «عمدۀ مراکز و افراد علمی اقتصادی همچون پژوهشگرهای دانشگاه شریف و بسیاری مراکز دیگر با این طرح موافق بودند و دنبال این بودند که مصوب و اجرایی شود.»
نمایندۀ مردم قم و عضو هیئت‌رئیسۀ مجلس شورای اسلامی ادامه داد: «البته همان‌طور که اشاره کردید این طرح یک‌مرتبه هم در رسانۀ ملی به نظرسنجی گذاشته شد و ۷۰ درصد مردم موافق این طرح بودند. در آن برنامه تلویزیونی سؤال شد که آیا سرانه بنزین را باید به هر خودرو بدهند یا به هر شخص؟ ۸۵ درصد گفتند سرانۀ بنزین را به ازای هر نفر بدهید، یعنی به هر نفر ایرانی یک سهمیه داده شود.»
امیرآبادی پیرامون علل و عوامل عدم اجرایی شدن این طرح، علیرغم مؤکدات و نظرسنجی‌های صورت گرفته و بررسی‌های کارشناسی گفت: «نقش رئیس‌جمهور در این طرح مهم است؛ وقتی مخالف باشد و بگوید این طرح را قبول ندارم، عملاً دولت آن را اجرا نمی‌کند. از سوی دیگر بقیۀ مدافعین طرح بی‌انگیزه می‌شوند. با این همه ما طرح را به هیئت‌رئیسه تقدیم کردیم تا در کمیسیون مربوطه بررسی شود، رأی نیاورد؛ ولی با این حال این هم یک مشکلی در کشور است.»
وی در پاسخ به اینکه یعنی این طرح اجرایی نشده و حتی به کمیسیون هم نرفته است؟ گفت: «تصور نمی‌کنم دیگر در مجلس به‌صورت طرح‌های عادی رسیدگی شود و نوبت به آن برسد.»
وی دربارۀ احتمال اجرای این طرح در دور بعدی مجلس نیز اظهار کرد: «نمی‌دانم تا آن زمان فضا چطور است، دولت تصمیمش عوض می‌شود یا خیر، اگر دولت برای همکاری پای کار بیاد شاید امکان این امر محقق شود.
*خبرنگار: حامدزمانی