ماهنامه «نماینده» حامدزمانی/ یکی از عوامل مهم پویایی و توسعۀ پایدار کشور، صنعت گردشگری به‌ویژه توریسم سلامت است. توریست‌درمانی یا گردشگری سلامت سفری است که با هدف درمان در کشور مقصد انجام می‌شود؛ صنعتی که با گذر زمان و پیشرفت در آن، گردشگری را از حالت عام خارج و به شاخه‌های تخصصی همچون گردشگری مذهبی، گردشگری سلامت و ... تقسیم کرده است.
گردشگری سلامت در کنار صنایع درآمدزای دیگر همچون خودروسازی و هوانوردی به‌عنوان چهارمین صنعت پردرآمد محسوب می‌شود که در دنیا موردتوجه ویژه قرار گرفته و تأثیر بسزایی در درآمدهای ارزی کشورها دارد و براساس نظر کارشناسان این صنعت در آینده‌ای نزدیک به صنعت اول جهان تبدیل خواهد شد.
ایران نیز به‌دلیل پتانسیل‌های متعددی که دارد، یکی از محورهای مهم ارائۀ خدمات سلامتی در منطقه محسوب می‌شود و از مهم‌ترین مزیت‌های آن می‌توان به نیروی متخصص پزشکی، تکنولوژی سلامت به‌روز، پایین بودن هزینه‌های درمان و... اشاره کرد.
براساس سند چشم‌انداز 20 سالۀ کشور تا سال 1404 باید 20 میلیون گردشگر وارد ایران شوند که از این تعداد حدود 10 درصد یعنی 2 میلیون نفر باید گردشگر سلامت باشند.
کشورهای فعال در حوزۀ توریست‌درمانی
هزینه‌های درمان بالا، فقدان تخصص کافی و یا نبود تجهیزات پزشکی از دلایلی است که موجب می‌شود افراد با هدف درمان مسافرت کنند.
ازجمله کشورهایی که عمدتاً پذیرای توریست‌های درمانی هستند، می‌توان به کشورهایی همچون برونئی، کوبا، هنگ‌کنگ، مجارستان، هندوستان، اردن، لیتوانی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، بلژیک، لهستان، تایلند و اخیراً امارات متحدۀ عربی اشاره کرد. همچنین کشورهای آرژانتین، بولیوی، برزیل، کاستاریکا، مکزیک و ترکیه درزمینۀ عمل‌های زیبایی موردتوجه هستند.
کشور آفریقای جنوبی با هدف جلب توریست‌های درمانی شعار «جراحی زیبایی صورت همراه با دیدن حیات‌وحش» ساخته و برای این هدف تلاش می‌کند.
درآمد ارزی توریست درمانی ایران در سال 96
در سال 96 حدود 300 هزار نفر گردشگر سلامت وارد کشور شدند که از این تعداد حدود یک میلیارد و دویست میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور حاصل شده است.
براساس بررسی‌ها یک گردشگر سلامت 3 برابر یک گردشگر عادی برای کشور ارزآوری دارد و کارشناسان معتقدند که براساس جی‌دی‌پی ایران ظرفیت افزایش ورود گردشگران سلامت را تا حدود 7 برابر دارد که از نظر توان پزشکی، تعداد به‌همین اندازه یعنی حداقل 4 تا 5 برابر افزایش را می‌تواند پاسخگو باشد.
طبق آمار در دنیا گردشگری حدود 2 تریلیون دلار گردش مالی دارد که از این تعداد 25 درصد یعنی چیزی حدود 500 میلیارد دلار به گردشگری سلامت اختصاص پیدا کرده است. اگر بخواهیم سهم ایران از این تعداد را در نظر بگیریم حدود 5 میلیارد دلار ارزیابی شده است.
اهمیت بخش خصوصی در توریست درمانی
با توجه به نقش جمهوری اسلامی ایران در حوزۀ توریست‌درمانی در منطقه این مهم نیازمند توسعه و ساماندهی گستردۀ زیرساختی است؛ ازاین‌رو باید به بخش خصوصی توجه ویژه‌ای شود. در این راستا نقش وزارت بهداشت، وزارت امور خارجه و سازمان میراث فرهنگی در تقویت توریسم سلامت، تسهیل‌گری است و بیشتر مسئولیت باید برعهده بخش خصوصی باشد که متأسفانه تاکنون به آن توجه نشده است.
بخش خصوصی بدون حمایت‌های قانونی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد. این حمایت‌ها نیز الزاماً به‌معنی حمایت مالی نیست، همین‌که مسیر قانونی پیش پای فعالان بخش خصوصی هموار شود و دولت برای جذب بیشتر گردشگر سلامت به‌کمک بخش خصوصی بیاید، می‌تواند به موفقیت بخش خصوصی در توسعۀ گردشگری سلامت منجر شود.
سیدحسن قاضی‌زاده‌هاشمی وزیر سابق بهداشت با اشاره به اهمیت بخش خصوصی در توسعۀ توریسم سلامت می‌گوید: «توسعۀ توریسم سلامت در چندین استان کشور می‌تواند انجام شود و بخش خصوصی می‌تواند از تسهیلات صندوق توسعۀ ملی و بانک‌ها استفاده کند و دولت نیز می‌تواند کمک‌هایی را در قالب تسهیلات مالیاتی فراهم کند؛ اما مهم، عزم بخش خصوصی و اعتماد به سرمایه‌گذاری است.»
او معتقد است: «سرمایه‌گذاران بخش خصوصی امنیت، ثبات و احترام می‌خواهند.»
خدمات ارائه شده به توریست‌های سلامت
ایران از نظر جراحی زیبایی حتی در اروپا نیز معروف است؛ بطوری‌که برخی بیماران خارجی می‌گویند از جراحان آلمانی توصیه شده که برای عمل زیبایی به ایران مراجعه کنند. خدمات چشم پزشکی، خدمات قلب و عروق، درمان نازایی، دندان‌پزشکی، ارتوپدی، در حوزۀ تشخیص و درمان سرطان و... ازجمله خدماتی است که در ایران به بیماران توریست‌های سلامت ارائه می‌شود.
نقش دلالان در توسعه نیافتن توریست سلامت
با توجه به ظرفیت‌های بالای کشور در حوزۀ سلامت و درمان، «چرا از این پتانسیل آن‌طور که باید تاکنون استفاده نشده است» سؤالی که «اکبر ترکی» عضو کمیسیون بهداشت مجلس به آن پاسخ داده و می‌گوید: «علاوه‌بر سوء‌مدیریت دستگاه‌های متولی، وجود برخی از دلال‌ها در روند جذب توریست‌درمانی و سلامت اخلال ایجاد کرده است. دلال‌ها، افرادی را که با هدف درمان قصد ورود به کشور را دارند، شناسایی و با دریافت مبالغ هنگفت به مراکز درمانی نامناسب می‌برند. بی‌تردید حضور دلالان گردشگری سلامت کشور را از بین می‌برد. به عقیدۀ بنده باید به موضوع توریست‌درمانی توجه بیشتری شود و با یک مدیریت یکپارچه و مدون وضعیت بسیار مطلوبی را برای حوزۀ گردشگری سلامت در کشور به وجود بیاوریم.»
توریست سلامت می‌تواند تبدیل به یکی از منابع درآمدی کشور و جایگزینی مناسب برای نفت تلقی باشد به‌شرط آنکه مشکلات زیرساختی آن رفع شود.