ماهنامه«نماینده»- به‌مناسبت «سالروز تأسیس شورای نگهبان» و برای گفت‌وگو با عباسعلی کدخدایی «عضو حقوقدان و سخنگوی شورا » راهی ساختمان سفید شورای نگهبان شدیم. با توجه به سالروز تشکیل این نهاد انقلابی، برنامه‌های آقای سخنگو ـ که ارتباط نزدیک و صمیمانه‌ای با اصحاب رسانه دارد ـ فشرده بود؛ به همین جهت قبل از آغاز گفت‌وگو با «نماینده» دقایقی را در طبقۀ دوم شورا ماندیم تا گفت‌وگوی ایشان با رسانه‌ای دیگر پایان یابد. وقتی نوبت به مصاحبۀ ما رسید، کدخدایی با روی باز به استقبال ما آمد؛ ابتدا گزارشی از عمکلرد ماهنامه و پایگاه اطلاع‌رسانی«نماینده» به او ارائه کردیم و سپس وارد پرسش و پاسخ شدیم.
در ادامه، مشروح گفت‌وگو با عباسعلی کدخدایی از نظرتان می‌گذرد:
آقای دکتر، ضمن تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید؛ به‌عنوان اولین سؤال بفرمائید عملکرد شورای نگهبان را از زمان تشکیل تا کنون و در برهه‌های حساس چگونه ارزیابی می‌کنید؟
خیر مقدم عرض می‌کنم به شما، از اینکه فرصتی را در اختیار بنده قرار دادید تا با مخاطبین رسانۀ «نماینده» دقایقی سخن بگوئیم، تشکر می‌کنم.
اتفاقاً این روزها این سؤال را زیاد از من پرسیده‌اند. پاسخ من هم این است که ارزیابی را شما باید داشته باشید که از بیرون هستید و رصد می‌کنید؛ ما در داخل هستیم و طبیعی است که بگوییم ماستمان ترش نیست و از عملکردمان دفاع کنیم. اما اگر بخواهیم با لحاظ مؤلفه‌های مختلف اعلام نظر کنیم؛ مثلاً ابزار و امکانات لازم مثل قوانین مورد نیاز ما، شرایط و اقتضائات جامعه ما، فقدان مؤلفه‌های سیاسی که در عرصه‌های انتخابات می‌تواند مؤثر باشد مثل احزاب، می‌توانیم از تلاش و عملکرد شورای نگهبان در این سال‌های گذشته دفاع کنیم چرا که اعضای شورای نگهبان تلاش داشتند وظایف قانونی خودشان را به نحو احسن انجام دهند. اما از طرفی دیگر ما همه انسان و جایزالخطا هستیم و طبیعتاً اشکالاتی هم در عملکردمان می‌تواند وجود داشته باشد و از چشم رسانه‌ها و منتقدان حتماً به‌دور نیست و خود ما هم تلاش داریم که این نواقص را پیدا کنیم و درصدد رفع آنها بربیایم.
با این توضیح ارائه شده، می‌توانیم از عملکرد شورای نگهبان دفاع کنیم؛ کارنامۀ قابل قبولی هم دارد اگرچه در جاهایی هم باید توضیحات بیشتری داشته باشیم که اگر در سؤالات حضرت‌عالی بود، بنده عرض خواهم کرد.
از نظر حضرت‌عالی سخت‌ترین مقطع کار شورای نگهبان چه زمانی بود؟
دوره و زمان‌هایی که ما انتظار نداشتیم مسائلی اتفاق بیفتد و اتفاق افتاد. مانند سال ۸۸، فتنه‌ای که شکل گرفت و عده‌ای آگاهانه و ناآگاهانه در این حوزه ورود کردند، شورای نگهبان در آن مقطع خیلی مورد توجه افکار عمومی، رسانه‌ها و فعالان سیاسی قرار گرفت. گاهی اوقات هم در ارتباط با شخصیت‌هایی که سابقه‌ای در نظام دارند، شورای نگهبان ناچار می‌شود براساس وظایف قانونی خود اعلام نظر کند، آنجا هم شورای نگهبان بیشتر در منظر افکار عمومی است و اخبارش رصد می‌شود و طبیعتاً باید پاسخگویی بهتری هم داشته باشیم.
ما در هر مقطع به‌خصوص در ایام انتخابات، شاهد هجمه‌هایی به شورای نگهبان هستیم، علت این هجمه‌ها چیست؟
تمامی کشورها مبتنی بر قانون اساسی که آرمان‌های مردم را در خود جای داده، دارای یک نهاد حافظ و پاسدار منشور ملی‌شان است. شورای نگهبان هم در همین چارچوب با همین اهداف شکل گرفته است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی، شورای نگهبان در نظر گرفته شده البته هجمه‌ها به شورای نگهبان به‌خاطر وظایف مهم و اساسی است که به این نهاد واگذار شده است
هر نهادی که در نظام‌های سیاسی دنیا تشکیل می‌شود دارای فلسفه‌ای است، همۀ نظام‌های سیاسی دنیا برای پاسداری از قانون اساسی، میثاق ملی و منشوری که در آغاز راه با هم متحد شدند و برای تحقق اهداف مقدسشان، نهاد صیانت‌کننده‌ای را در نظر می‌گیرند و وظایفی برای آن تعریف می‌کنند، اگر نظام‌های سیاسی را ملاحظه کنید در تمامی کشورها مبتنی بر قانون اساسی که آرمان‌های مردم را در خود جای داده، دارای یک نهاد حافظ و پاسدار منشور ملی‌شان است. شورای نگهبان هم در همین چارچوب با همین اهداف شکل گرفته است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی، شورای نگهبان در نظر گرفته شده البته هجمه‌ها به شورای نگهبان به‌خاطر وظایف مهم و اساسی است که به این نهاد واگذار شده است، بنابراین تمامی نظام‌های سیاسی دنیا چنین نهادی را دارند، اگر قرار است چنین نهادی از بابت تشکیل مورد هجمه باشد در تمامی نظام‌های سیاسی دنیا باید این‌گونه باشد اما در حالی که این طور نیست.
آقای دکتر، یکی از نمایندگان تهران در گفت‌وگویی اعلام کرده بود که شورای نگهبان آزاده‌ها را رد صلاحیت می‌کند و کسانی را تأیید می‌کند که چاپلوس و متملق هستند؛ او در حالی این موضع را اتخاذ کرد که در انتخابات تأیید شد و اذعان هم می‌کند که من رد شدم اما فشار افکار عمومی باعث شده که تأیید شوم.
او جزء آزاده‌ها هستند یا غیر آزاده‌ها؟!
بحث ما هم همین است! بعضی مواقع افرادی که حتی تابلو و وجهه‌ای هم دارند، به این صورت علیه شورای نگهبان موضع‌گیری می‌کنند و مثلاً مدعی می‌شوند آیت‌الله جنتی در شورای نگهبان به تنهایی تصمیم می‌گیرند و بقیه اعضا اظهارنظری نمی‌کنند و دخالتی در امور ندارند؛ با توجه به اینکه یک سال دیگر کم‌کم فعالیت‌های شورای نگهبان برای انتخابات مجلس شروع خواهد شد، پاسخ جناب‌عالی به این نوع گفتارها چیست؟ و اینکه به نظر شما این موضع‌گیری‌ها ناشی از عدم اطلاع آنهاست یا اینکه دنبال کارهای سیاسی‌شان هستند؟
البته من درصدد نیت‌خوانی نیستم اما چند نکته را مردم فهیم‌مان به‌خوبی می‌توانند تشخیص دهند و آن اینکه، افرادی مطالبی را به شورای نگهبان و اعضای محترم آن نسبت می‌دهند که کاملاً کذب است؛ چنین مطالبی در شاکلۀ شورای نگهبان اصلاً وجود ندارد.
پیرامون سؤالی که مطرح کردید باید بگوئیم بارها شده حضرت آیت‌الله جنتی نظری داشتند و بنده نظر دیگری داشتم و به توافق هم نرسیدیم و ایشان رأی خودشان را دادند و ما و اعضای محترم دیگر شورای نگهبان هم رأی خودمان را دادیم (فقها و حقوقدانان دیگر هم به همین صورت بوده است.)
اگر ما بتوانیم تصاویر جلسات شورای نگهبان را ولو به‌صورت محدود پخش کنیم، مردم شریف‌مان به‌خوبی خواهند فهمید که سراسر این مطالبی که نسبت می‌دهند، کذب است. حضرت آیت‌الله جنتی یا هر عضو دیگر، یک دوازدهم شورای نگهبان هستند و یک رأی دارند نه بیشتر! اما من فکر می‌کنم گاهی اوقات مشکلات در جای دیگری است و افراد انتظاراتی از شورای نگهبان دارند که آن انتظاراتشان برآورده نشده و طبیعتاً روی می‌آورند به این‌گونه هجمه‌ها و مطالب.
شورای نگهبان هیچ نگرانی ندارد که هر جایی قانون حکم می‌کند براساس وظایف قانونی‌اش عمل کند و از هیچ‌کس هم هراسی ندارد. همچنین دربارۀ تعبیری که این نماینده مجلس یا هر کس دیگری به‌کار می‌برد مبنی بر اینکه این افراد تأیید می‌شوند و افرادی تأیید نمی‌شوند باید گفت، الان در خود مجلس نقض آن وجود دارد. از خود او و افراد دیگری که شما اصحاب رسانه بهتر از بنده هم اطلاع دارید که کم و بیش نمایندگانی به شورای نگهبان انتقاد می‌کنند یا به قول شما اتهام می‌زنند، همۀ آنها در واقع از طریق همین شورای نگهبان تأیید شدند و به مجلس راه یافته‌اند.
اگر بتوانیم تصاویر جلسات شورای نگهبان را ولو به‌صورت محدود پخش کنیم، مردم شریف‌مان به‌خوبی خواهند فهمید که سراسر این مطالبی که نسبت می‌دهند، کذب است.
اصلاً ممکن است شورای نگهبان در رد یا تأیید صلاحیت‌ها مصلحت‌اندیشی هم کند؟
قبلاً هم گفته‌ام که مصلحت‌اندیشی یک زمانی است که می‌گوییم مصلحت شخصی یا مصلحت موردی یا مقطعی است؛ قطعاً این‌طور نیست و به این شکل شورای نگهبان مصلحت‌اندیشی نمی‌کند، ولی طبیعتاً هر انسانی وقتی که می‌خواهد نسبت به یک موضوعی نظر بدهد، علاوه بر صلاحیت‌های قانونی و حقوقی خودش، مصالح عالی و کلان را هم در نظر می‌گیرد. در این شکل ممکن است در ذهن اعضای شورای نگهبان باشد ولی به‌عنوان یک امری که بخواهد سیستماتیک باشد و از جایی آن را بخواهد اداره بکند نه.
به‌هرحال برداشت تک‌تک اعضا، وقتی در آن جمع رأی نصف بعلاوه یک را داده می‌شود، نتیجه کار شورای نگهبان محسوب می‌شود. اینکه نظر شخصی اعضای شورای نگهبان را به‌عنوان یک شخص که بخواهد اعمال نظر شخصی کنند وجود ندارد و مصالح کشور و مصالح عالی نظام در نظرات اعضا مدنظر است.
به‌نظرتان این هجمه‌ها با توجه به انتخابات پیش‌رو نیست؟ یعنی می‌خواهند کم‌کم فشارها را بالا ببرند تا موقع تأیید صلاحیت‌ها بتوانند امتیاز بگیرند و برخی افراد را تأیید کنند.
عرض کردم که من واقعاً نمی‌خواهم نیت‌خوانی کنم، نمی‌خواهم از این وضعیت تحیل سیاسی ارائه دهم چون در چارچوب حقوقی می‌خواهیم گام برداریم. اما کذب بودن آن برای مردم خیلی آشکار و روشن است و مردم فهیم ما هم خیلی توجهی ندارند به این اظهاراتی که هیچ پایه و اساسی ندارند.
سؤال دیگرم دربارۀ نظارت شورای نگهبان در طول فعالیت نمایندگان است، آیا این نظارت می‌تواند منجر به این شود نماینده‌ای که صلاحیتش تأیید شده و نماینده است، براساس عملکرد، سخنان و رفتارش در مجلس، برای دور بعد رد صلاحیت شود؟
من این را در جایی اعلام کردم و حس کردم که به‌عنوان یک خبر و مطلب جدید اعلام می‌کنند؛ اصلاً کار شورای نگهبان از ابتدا تا الان همین بوده؛ مثلاً یک نفر در انتخابات مجلس دوم نماینده بوده و در انتخابات مجلس هفتم هم شرکت کرده، دوباره صلاحیت او را بررسی کرده‌اند، یعنی همان بررسی صلاحیت نامزدها که در هر دوره از انتخابات صورت می‌گیرد اعمال می‌شود و طبیعتاً دوره‌ای که گذشته، تمام می‌شود و در دور جدید شورای نگهبان براساس مستندات، مدارک و عملکرد جدید اعلام نظر می‌کند.
سیاست‌های کلی انتخابات ۲۴ مهرماه ۹۵ از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد، حال که ۲ سال از ابلاغ آن می‌گذرد بفرمائید این سیاست‌ها توانست در انتخابات تأثیر خود را نشان دهد؟
بخش‌هایی از آنچه که در سیاست‌ها آمده باید تبدیل به قانون شود، بخش کوچکی از آن تکلیف شورای نگهبان بود برای ارائه تعاریف و شاخص‌های رجل سیاسی‌ـ‌مذهبی، ما آن کار را انجام دادیم و بخشی از بقیه آن به دولت و مجلس برمی‌گردد و مجلس باید قانون‌گذاری کند و در همین بخش شایسته‌سالاری که مورد تأکید مقام معظم رهبری هم بود، لازم است که این مسئله در مجلس، در چارچوب قوانین موجود اصلاح شود یا اگر لازم است قانون‌گذاری جدیدی صورت گیرد که آن خواستۀ مقام معظم رهبری که خواستۀ همۀ مردم هم هست، یعنی نظارت بر نمایندگان، حل شود.
به نکته خوبی اشاره کردید، بند ۱۳ سیاست‌های کلی انتخابات مربوط به سازوکار نظارتی بر عملکرد نمایندگان است، آیا این بند مورد توجه قرار گرفته است؟
من چیزی نشنیده‌ام و نمی‌دانم که آیا در طول مجلس کاری در حال انجام است یا نه، چیزی نشنیده‌ام که اقدامی در این صورت انجام گرفته باشد. دربارۀ بند ۱۳ هم که گفتم، بحث نظارت بود؛ مجلس یک قانون نظارت در گذشته داشت و غیر از آن هیچ کاری را نشنیدم که انجام بدهند.
به‌نظر شما انتخابات آینده براساس لایحه جامع انتخابات که هم‌اکنون روی میز دولت است، برگزار می‌شود؟
دربارۀ لایحۀ انتخابات، آن چیزی که در دولت هست ندیده‌ام و من هم مثل شما در رسانه‌ها شنیدم، ولی در مجلس، آقای رئیس مجلس یک کمیته‌ای را مأمور کرد که کارشناسانی تعیین بشوند از شورای نگهبان و مجلس و دولت و در طول چند ماه نشسته‌اند و یک برنامۀ پیش‌نویس قانون انتخابات و اصلاح قانون انتخابات را ارائه کرده‌اند، اخیراً شنیده‌ام که این در دستور کار است که برود از طریق هیئت‌رئیسه اعلام وصول شده و در مجلس مطرح شود.
به‌نظر سخنگوی شورای نگهبان، اصلاح قانون انتخابات می‌تواند در رفع برخی مشکلات فعلی انتخابات تأثیرگذار باشد؟
اگر انجام شود، شاید خیلی از مشکلاتمان حل و در این فاصله اگر لایحه دولت هم آمد و پیوست، طبیعتاً بسیاری از اختلافات دولت و مجلس هم حل می‌شود.
برخی از اعضای شورا از تعلل در تصویب لایحۀ جامع انتخابات انتقاد کرده بودند، به‌نظر شما پرونده قانون انتخابات چه زمانی بسته خواهد شد؟
اعضای شورای نگهبان انتقاد کرده بودند؟
بله؛ آیت‌الله یزدی از تعلل در تصویب قانون انتخابات در دولت و مجلس انتقاد کرده بودند.
به‌هرحال قانون انتخاباتمان باید اصلاح شود و چندین دوره هم است که ما داریم فریاد می‌زنیم، اگرچه در این دوره اقدامات بهتری در دورۀ مقدمات انجام شده است، اما هنوز نمی‌دانیم که آیا این قانون برای انتخابات سال ۹۸ در دسترس خواهد بود یا نه! و اگر همت مجلس و دولت باشد طبیعتاً می‌رسیم و اگر نباشد باز هم باید با همین وضعیت اسف‌بار انتخابات و قوانین موجود عمل کنیم.
رابطه مجلس با شورای نگهبان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی در نظام ما جایگاه رفیعی دارند. مجلس در نظام ما از یک جایگاه راهبردی برخوردار است و نماد مردم‌سالاری دینی است و طبیعتاً شورای نگهبان هم با توجه به نحوۀ گزینش و انتخاب اعضای آن، فقهای محترم که از طرف مقام معظم رهبری، حقوقدانان با معرفی رئیس قوه قضائیه و انتخاب از سوی مجلس، تمامی اینها در مجموع جایگاه رفیع شورای نگهبان را نشان می‌دهد و اینکه ما در این چارچوب باید بتوانیم با یک تعامل مثبت و سازنده با دولت و مجلس و قوه قضائیه ان‌شاءالله در تحقق اهداف عالی نظام قدم برداریم.
با توجه به تأکید رهبر انقلاب بر خودنظارتی مجلس و نمایندگان، آیا شورای نگهبان با هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان جلسه‌ای برگزار کرده است، آیا شما با این هیئت در تماس و ارتباط هستید؟
نه؛ هیچ‌گونه ارتباطی نداریم!
در روند بررسی صلاحیت‌ها از اطلاعات آنها استفاده می‌کنید؟
نه؛ هیچ‌گونه ارتباطی با هیئت نظارت نداشتیم.
شورای نگهبان خودش تمایل ندارد یا هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان تا کنون همکاری نداشته است؟
شاکله و فعالیت‌های این هیئت خیلی آشکار نیست و به‌نظر من نیازمند یک نوع شفاف‌سازی است.
در انتخابات گذشته شاهد بودیم جریانی برای ارتباط با شورای نگهبان کمیته تعامل تشکیل داده بود، سال آینده هم انتخابات مجلس را داریم و باز در فضای سیاسی برخی خواهان ارتباط نزدیک با شورا شده‌اند؛ هدف از ارتباط فعالان سیاسی با شورا چیست؟
در دورۀ گذشته این کار را کردند؟
بله؛ در دورۀ گذشته یک کمیته‌ای تشکیل شد که مأموریت آن رایزنی با اعضای شورای نگهبان بود.
من در انتخابات گذشته عضو نبودم، خبر ندارم و نشنیده‌ام کمیته‌ای برای لابی باشد.
به‌هرحال به‌نظر حضرت‌عالی این دیدارها در تصمیم شورا تأثیر می‌گذارد؟
بنده بارها عرض کردم شورای نگهبان گوش شنوا دارد برای هر کسی که مطلب منطقی، قانونی و درخور توجهی داشته باشد؛ از این ابا نمی‌کنیم که نظرات را بشنویم، لیکن شورای نگهبان باشگاه سیاسی هم نیست که بخواهد به لابی‌گری و رایزنی سیاسی بپردازد، نه! طبیعتاً ما در این وجه نیستیم اما حرف‌ها و استدلال‌های منطقی را در چارچوب قانونی این شورا، گوش می‌کنیم.
آقای دکتر، شما در دوره‌های مختلف شورای نگهبان حضور داشته‌اید؛ ازاین‌رو به‌عنوان عضو باسابقه این نهاد محسوب می‌شوید، خاطره یا ناگفته‌ای برای ما دارید؟
اگرناگفته باشد که نمی‌توان گفت!
قطعاً خاطره‌ای از ایام فتنه ۸۸، کمیته‌ای که تشکیل شد یا دعوت از کاندیداهای معترض، یا نکته‌ای که آن مقطع برایتان جذاب بود، دارید؟
ما سال ۸۸ به‌همراه برخی از آقایان فقها برای توضیحی از فعالیت‌های شورای نگهبان، خدمت برخی از مراجع تقلید رسیدیم، چون خیلی فضاسازی شده بود که شورای نگهبان بررسی نکرده و آمار و اطلاعات ندارد. خدمت یکی از مراجع رسیدیم که ابتدا هم دوربین و فیلم‌برداری و صحبت‌های رسمی و ارائه گزارش صورت گرفت. هنگامی که قصد ترک آنجا را داشتیم، آن مرجع تقلید محترم به من فرمودند: «حالا اینها که گذشت، شما اصلاً آماری دارید از انتخابات؟!» گفتم جناب آیت‌الله؛ ما آمار صندوق به صندوق را داریم و می‌دانیم الان در صندوقی در یک روستای دورافتاده، انتخابات چه زمانی شروع شده و کی تمام شده، چقدر تعرفه استفاده شده، چقدر تعرفه باقی‌مانده است و چه کسانی رأی آورده‌اند و چه کسانی رأی نیاورده‌اند.
گفتند: «به این جزئیات؟» گفتم بله. گفتند: «می‌شود به ما این آمار را بدهید؟» گفتم بله. آمارها را برایتان می‌فرستم. فردای آن روز دادم به یکی از آقایانی که آن موقع عضو شورای نگهبان بودند، گفتم این را مستقیماً تقدیم حضور خود حضرت آیت‌الله می‌کنید.
خب برای من خیلی عجیب بود که بعد از آن همه توضیحات باز همچنان دغدغۀ ایشان این بود؛ یعنی آن‌قدر گزارش‌های غلط در جامعه ارائه کرده بودند که برای ایشان هم باور شده بود و ایشان فکر می‌کردند ما اصلاً آمار و اطلاعاتی نداریم! وقتی من برای ایشان گفتم خیلی خوشحال شدند و اطمینان پیدا کردند که شورای نگهبان کارش درست است.
بابت وقتی که برای انجام گفت‌وگو اختصاص دادید، ممنونیم.
خواهش می‌کنم- توفیقی بود. آرزوی موفقیت برای تمامی دوستان داریم.