ماهنامه «نماینده» / شاید در فضای هیجانی و پر سروصدای مجلس، برخی اظهارنظرها و قضاوت‌ها درباره خود مجلس جرأت خاصی را بطلبد؛ از جمله اینکه گفته شود فقط ۴۰ درصد سؤالات نمایندگان کارشناسی و فراگیر است! این جمله‌ای است که «محمدجواد کولیوند» نماینده مردم کرج در ادوار نهم و دهم و رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در گفت‌وگو با «نماینده» آن را بیان می‌کند و البته تأکید می‌کند که سمت‌وسوی حرکت مجلس، کارشناسی‌تر شدن سؤالات و استیضاح‌هاست.
به نظر شما سؤال و استیضاح به‌عنوان دو ابزار نظارتی در اختیار نمایندگان مجلس، چقدر می‌تواند در اصلاح امور کشور و مسیر حرکت دولت مؤثر باشد؟
همان‌طور که اشاره کردید، سؤال کردن یکی از ابزارهای نظارتی دقیق نهاد قانون‌گذاری کشور است، یعنی بعد از اینکه شما به‌عنوان نماینده مردم در مجلس از مسئله‌ای تحقیق می‌کنید یا خبری به شما داده می‌شود، وارد تکاپویی می‌شوید که انتهای آن، طرح سؤال است که آیا فلان کار به‌درستی انجام شده است یا خیر. در مرحله بعد، طبیعتاً پاسخ وزیر را دریافت می‌کنید و آن وقت باید قضاوت کنید که آیا اقدامات انجام شده قانع‌کننده بوده است یا نه. با توجه به این فرآیند سؤال و پاسخ، سؤال و استیضاح می‌تواند بازدارنده دستگاه‌های اجرایی از تخلفات گوناگون باشد.
در عمل هم، چنین اتفاقی می‌افتد؟ یعنی واقعاً سؤالات نمایندگان در کمیسیون‌ها و صحن یا احیاناً استیضاح‌ها، تابه‌حال بازدارنده بوده است؟
برای این مسئله نمی‌توان یک جواب واحد و قطعی داد؛ این موضوع بستگی به نوع «سؤال» نماینده دارد. اگر سؤال تخصصی، فراگیر و فراجناحی باشد، قطعاً اثر مطلوب می‌گذارد، ولی اگر سؤالات تکراری و بدون عمق کافی یا خدای ناکرده زدوبندی باشد، تأثیر نخواهد داشت. مثلاً پیش آمده و می‌آید که گاهی یک نماینده مطالبه‌ای برای استان خودش دارد و تلاش می‌کند تا با طرح سؤال، وزیر را تحت فشار بگذارد و بعد از مدتی هم بنا به دلایلی منصرف می‌شود! این یعنی سؤال آن نماینده پختگی لازم را ندارد، وگرنه قطعاً می‌تواند گره‌ای را باز کند.
«استیضاح» هم با توجه به اینکه مرحله بعدی سؤال و بالاتر از آن است، حساسیت بیشتری پیدا می‌کند؛ یعنی اینکه چون وزیر از جواب دادن طفره می‌رود یا جواب بیراه می‌دهد که ذهن مجلس را منحرف کند، کار به استیضاح می‌رسد. چون رأی آوردن استیضاح و عزل وزیر نیاز به «دو سوم» رأی مجلس دارد، بنابراین نمایندگانی که به‌دنبال استیضاح هستند، باید ادله کافی و متقنی داشته باشند.
فکر می‌کنید چند درصد سؤالات نمایندگان از مسئولان اجرایی، متقن و کارشناسی است؟
اگر بخواهم واقع‌بینانه پاسخ بدهم، حدود ۴۰ درصد سؤالات واقعاً فراگیر و کارشناسی است و ۶۰ درصد دیگر فقط منطقه‌ای است! البته نکته‌ای که نباید فراموش کنیم این است که کمبودها و نیازهای منطقه‌ای باعث حرکت نمایندگان به‌سمت سؤال و استیضاح می‌شود که حالا ممکن است به نتیجه برسد یا نرسد، ولی باید به‌سمتی برویم که سؤالات مطرح شده خارج از طیف‌های فکری، گروهی و منطقه‌ای باشد؛ در واقع سؤال باید واقع‌بینانه و در چارچوب وظایف قانونی نماینده و وزیر باشد.
واکنش دولت در مقابل سؤالات مجلس چطور است؟ آیا واقعاً دولت‌ها در مقابل سؤالات نمایندگان مردم حساسیت و پاسخ‌گویی لازم را دارند؟
ببینید هر وقت مجلس پای سؤال یا استیضاحی ایستاده، دولت هم پاسخ‌گو بوده است، وگرنه هر وقت دولت متوجه شود که مثلاً سؤال نمایندگان و مسیر طرح آن کارشناسی و ملی نیست و ابعاد آن هم خیلی دلسوزانه به نظر نرسد، طبیعی است که دولت هم به اشکال مختلف از پاسخ‌گویی طفره می‌رود.
نقش لابی‌ها در این وسط چیست؟ لابی‌های داخل مجلس و بیرون مجلس چقدر می‌تواند سؤال و استیضاح را از خاصیت بیندازد؟
لابی کردن مخصوص همه محافل سیاسی در دنیاست و فقط منحصر به اینجا نیست و این از یک طرف می‌تواند خوب باشد و از یک طرف بد و منفی. جنبه مثبت لابی کردن با نمایندگان این است که سریع‌تر به فهم مشترکی از مسئله برسند و مشکل مردم زودتر حل شود و جنبه منفی و بد آن هم این است که لابی کردن ابزاری برای زیر فشار قرار دادن دو طرف برای مطالبات غیرعادی باشد که در این صورت هم نماینده به یک تهدید برای دستگاه اجرایی تبدیل می‌شود و هم آن دستگاه اجرایی مورد سؤال، یک تهدید برای شأن مجلس خواهد بود و در میان این تهدید دوطرفه، کار مردم روی زمین باقی می‌ماند.
هیئت رئیسه مجلس چقدر می‌تواند با میدان دادن به این لابی‌ها، سؤال و استیضاح مطرح شده را از خاصیت بیندازد؟ چون معمولاً عملکرد هیئت رئیسه در مواجهه با سؤالات و استیضاح‌ها باعث انتقاد و اعتراض نمایندگان می‌شود!
هیئت رئیسه معمولاً مصلحت‌ها را در نظر می‌گیرد؛ یعنی هیئت رئیسه باید براساس یک نوع نظام‌مندی و قاعده‌مندی و با در نظر گرفتن مصلحت کلی کشور تصمیم بگیرد و براساس فضایی که در کشور حاکم است، کار مجلس را هدایت کند. حالا ممکن است فضایی در کشور باشد که جریان‌های مختلف به این نتیجه برسند که واقعاً سؤال و استیضاح فلان وزیر الان مطرح نشود فایده بیشتری برای آن وزارتخانه و کلیت کشور خواهد داشت.
با توجه به شناختی هم که در طی مدت نمایندگی از فضای مجلس و هیئت رئیسه مجلس داشته‌ام، می‌توانم بگویم که هیئت رئیسه در رابطه با سؤالات و استیضاح‌ها واقعاً اهل مماشات نیست و تلاش می‌کند تا به وظیفه‌اش عمل کند.
راه‌حل اینکه سؤالات و استیضاح‌های مطرح شده مفیدتر و غنی‌تر باشد، چیست؟
مجلس باید در کلیت آن کارآمد و با بنیه مطالعاتی و کارشناسی عمیق باشد و الان هم به‌دنبال همین نکته هستیم که مجلس به این سمت برود که سؤال‌ها و استیضاح‌ها با دقت و مطالعه پیگیری شود و تا حصول نتیجه مشخص و ملموس، مجلس کوتاه نیاید؛ یعنی بُعد نظارتی مجلس برجسته‌تر از تقنینی آن شود.