ماهنامه «نماینده» / استان‌های شرقی و مرکزی کشور سال‌هاست با مشکل کمبود آب مواجه هستند، استان خراسان جنوبی هم از این قاعده مستثنی نبوده و این مسئله زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرار داده است. گاهی زمزمه‌هایی از طرح‌های انتقال آب به گوش می‌رسد، برای آگاهی از چند و چون اجرای این طرح‌ها سراغ نمایندۀ مردم استان خراسان جنوبی در مجلس شورای اسلامی رفتیم. گفت‌وگوی «نماینده» با حجت‌الاسلام «عبادی» را در ادامه می‌خوانید:
* شرایط کمبود آب در استان به چه صورت است؟
متأسفانه استان با خشک‌سالی ۱۸ ساله مواجه است و همچنان شاهد کاهش روند بارندگی‌ها هستیم. آب آشامیدنی ۴۸۰ روستا توسط تانکر تأمین می‌شود. کشاورزی که راه امرار معاش اکثر مردم منطقه بوده از بین رفته است و این کشاورزان با یارانۀ ۴۵ هزار تومان زندگی خود را می‌گذرانند. ضمن اینکه صنایع و معادن منطقه هم وابسته به وجود آب هستند و در دوران بحران آب با مشکل مواجه هستند. در چنین وضعیتی انتقال آب برای استان بسیار مهم است.
*چه طرح‌هایی برای انتقال آب مصوب شده و اقدامات صورت گرفته برای به اجرا درآمدن طرح‌های انتقال آب را چطور ارزیابی می‌کنید؟
انتقال آب برای استان خراسان جنوبی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با توجه به اینکه این استان از منابع آبی فاصلۀ زیادی دارد، باید در اولویت طرح‌های انتقال آب قرار گیرد و طبیعتاً به همین دلیل رسیدن آب به منطقه زمان‌بر خواهد بود.
متأسفانه تا کنون برای انتقال آب به استان خراسان جنوبی اقدامی صورت نگرفته است. چندی پیش برای ایجاد تصفیه‌خانۀ آب در سواحل مکران، سرمایه‌گذار خارجی اقداماتی انجام داده بود و ما خوشحال از اینکه برای انتقال آب اقدام عملی صورت گرفته اما با اطلاعی که کسب کردیم، همان سرمایه‌گذار هم کار را رها کرد و رفت.
طرح خاصی برای انتقال آب به استان تصویب نشده است و تنها به‌عنوان یک ضرورت شناخته می‌شود. طبق مطالعاتی که انجام شد، این طرح دیده شد که آب از دریای عمان تصفیه شده و پس از پمپاژ به ۳ استان خراسان جنوبی، رضوی و بلوچستان انتقال یابد. اما با توجه به اینکه عملاً دولت برای انتقال آب به این استان‌ها اقدامی انجام نداده است، این طرح در حد مطالعات باقی‌مانده است.
*به فرض انتقال آب، با توجه به محدودیت‌های منابع آبی و از سوی دیگر عدم مصرف بهینۀ آب، چه راهکارهایی باید برای استفادۀ صحیح در کشور و استان‌های کم آب پیش‌بینی شود؟
دولت که طرح انتقال آب را در حد شعار باقی نگه داشته است اما با فرض انتقال آب یا تأمین آب به هر شکلی، ضرورت استفادۀ بهینه و صرفه‌جویی در مصرف آن امری است که هیچ زمانی از اهمیت آن کاسته نخواهد شد. در این راستا دولت باید یک‌سری اقدام‌ها، آموزش‌ها و فرهنگ‌سازی‌هایی را در دستور کار خود قرار دهد. از جمله موارد یاد شده، استفاده از تمامی ظرفیت‌های آبخیزداری برای استان خراسان جنوبی است. چندین برابر آنچه به‌عنوان سفره‌های آب زیرزمینی داریم، روان آب‌هایی وجود دارد که وارد زمین نمی‌شوند و از منطقه خارج می‌شود.
نقش فرهنگ‌سازی در استفادۀ درست و بهینه از آب نیز بسیار اهمیت دارد. هنوز روش اصلی در کشاورزی استان روش غرقابی است که اصلاً روش مناسبی برای آبیاری محسوب نمی‌شود. این‌گونه که ما در بخش کشاورزی آب را هدر می‌دهیم حتی در کشورهای پرآب هم مشاهده نمی‌شود. باید به روستاییان و کشاورزان آموزش‌هایی داده شود تا به آبیاری تحت فشار روی آورند.
*موانع موجود بر سر راه مصرف بهینه در سطح کلان کشور چیست؟ سیاست‌های دولت در این راستا چه اندازه مفید واقع شده است؟
نه تنها روش‌ها و انتظاراتی که از دولت در این زمینه‌ها وجود دارد واقع نشده است بلکه حتی دولت کارهای عجیب و قریبی انجام می‌دهد! درست است که مقام معظم رهبری به خودکفایی گندم اشاره داشته‌اند، اما این خودکفایی برای استان‌های پر آب معنا پیدا می‌کند. اینکه در استان خراسان جنوبی - با وضعیت آبی که ذکر شد- کشاورز را ترغیب به کشت گندم به روش غرقابی می‌کنند، چندان قابل توجیه نیست. چه میزان آب با ارزش را از دست می‌دهیم تا یک کیلو گندم به‌دست بیاوریم! این گندم می‌تواند در استان دیگری تولید شود.
آن خودکفایی در گندم که مقام معظم رهبری فرموده‌اند الزاماً به‌معنای کشت گندم نیست بلکه مسئله این است که اگر زمانی مرزها بسته شود به اندازۀ یک سال گندم ذخیره داشته باشیم و بعد از آن هم این ظرفیت در کشور وجود داشته باشد که اقدام به کشت گندم کنیم، نه اینکه همین امروز به هر قیمتی کشت گندم داشته باشیم. خودکفایی یعنی بتوانیم بکاریم نه اینکه امروز بکاریم.
اگر امروز بخشی از گندم مورد نیاز کشور وارد شود به‌مراتب بهتر از آن است که در استان‌هایی مانند خراسان جنوبی که با بحران آب مواجه هستند، گندم کشت شود. دولت در بحث کشت گندم هیچ فرقی میان استان کردستان و خرسان جنوبی قائل نیست!
باید بحث واردات آب مجازی را جدی بگیریم. ما قرار است آب را از دریای عمان با هزینۀ بالا وارد کنیم و یا آب را از قعر زمین –اگر پیدا شود- پمپاژ کنیم و با چنین آبی گندم بکاریم! قیمت تمام شدۀ این گندم چقدر است!؟
*بحران کمبود آب و عدم اقدام در راستای انتقال آب چه معضلاتی را در زوایای مختلف ایجاد کرده است؟
مهاجرت روستاییان به شهرها در ۱۰ سال گذشته چیزی حدود ۵۰ درصد بوده است. روستاها درحال خالی شدن است و حاشیه‌نشینی شهرها حاصل این مهاجرت است. بسیاری از حاشیه‌نشینان شهر مشهد از اهالی خراسان جنوبی هستند که علت این مهاجرت خشک‌سالی، نبود آب، عدم مدیریت صحیح است.
دولت باید به‌گونه‌ای عمل کند که ساکنین شرق کشور را در محل سکونت‌شان نگه دارد. حتی وجود یک نفر از ساکنان این استان‌ها -با توجه به کمبود جمعیتی که دارد- مانند سربازی خواهد بود که از کشور مرزبانی می‌کند.
*تعامل دولت با نمایندگان برای بررسی و اقدام جهت حل مشکل آب چگونه بوده است؟
برای دیدار با آقای روحانی چه در دورۀ قبل ریاست ایشان و چه در این دوره تلاش زیادی از سوی نمایندگان و مجمع استانی صورت گرفت اما متأسفانه موفق به ملاقات رئیس‌جمهور نشدیم. مجمع یک بار با آقای جهانگیری جلسه داشته که از این جلسه هم اثری در بحث انتقال آب مشاهده نکردیم. دولتی‌ها در مقام صحبت با انتقال آب موافقت می‌کنند اما آنچه اتفاق نمی‌افتد عملیات اجرایی است. مردم استان به‌شدت از این وضعیت گلایه‌مند هستند.