به گزارش «نماینده»، این مرکز در گزارشی با عنوان «آسیب شناسی نظارت مجلس شورای اسلامی بر انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا؛ پیشنهاد تشکیل کمیسیون ملی انتخابات شوراهای اسلامی» ضمن بررسی سازوکار فعلی برگزاری انتخابات شوراها و تجربیات کشورهای مختلف، پیشنهادی جهت تشکیل کمیسیون ملی انتخابات ارائه داده است.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه می افزاید: در دنیا برای مدیریت انتخابات سه الگوی نهادی وجود دارد الگوی مستقل، حکومتی و مختلط. در الگوی مستقل مدیریت انتخابات به‌ وسیله نهادی که مستقل از قوه مجریه است، سازماندهی و اداره می‌شود. در الگوی حکومتی، مدیریت انتخابات به ‌وسیله یکی از وزارتخانه‌های قوه مجریه (نظیر وزارت کشور) و یا از طریق دستگاه‌های محلی قوه مجریه سازماندهی و مدیریت می‌شود. در الگوی مختلط نهاد مدیریت انتخابات دارای ساختار دوبخشی است، یک نهاد مدیریت انتخابات سیاستگذار یا ناظر که مستقل از قوه مجریه است و یک نهاد مجری مدیریت انتخابات که درون یکی از ادارات یا حکومت محلی قرار دارد.

این گزارش تصریح می‌کند: فارغ از اینکه کدام الگو در یک کشور مورد استفاده قرار گیرد عملکرد نهاد مدیریت انتخابات زمانی موفقیت‌آمیز است که بر پایه اصول راهنمای خاصی مانند استقلال در تصمیم‌گیری و عمل، بی‌طرفی، سلامت، کارآمدی، شفافیت و پاسخگویی و حرفه‌ای بودن شکل گرفته باشد. تجربه ثابت کرده امکان تحقق این عوامل در الگوی مستقل بیش‌تر از دو الگوی دیگر است‌.

بر اساس این گزارش، الگوی فعلی مدیریت انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا همانند انتخابات مجلس، ریاست‌جمهوری و خبرگان الگویی مختلط است که هریک از وظایف اجرایی و نظارتی توسط دو نهاد متفاوت انجام می‌شود. در انتخابات شوراها، بخش نظارت توسط هیئت مرکزی نظارت(نظارت مجلس شورای اسلامی) و بخش اجرایی آن توسط وزارت کشور انجام می‌شود. تجربه پنج دوره برگزاری انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا ثابت کرده برگزاری انتخابات با چنین سازوکاری کارآمد نبوده است.

گزارش با مطالعه تجربیات کشورهای مختلف دنیا و آسیب شناسی الگوی فعلی برگزاری انتخابات، پیشنهاد تشکیل کمیسیون ملی انتخابات را بر پایه ویژگی‌هایی همچون دارا بودن جایگاه برجسته، استقلال نهادی، تقویت شفافیت، پایداری تجربه نهادی و حرفه‌ای بودن ارائه داده است. کمیسیون ملی انتخابات با پیروی از الگوی مستقل متشکل از افراد حرفه‌ای با صلاحیت‌های مختلف است که توسط قوه مقننه، مجریه و قضائیه و شورای عالی استان‌ها و همچنین احزاب جهت سیاستگذاری، مدیریت و نظارت بر انتخابات شورای اسلامی شهر و روستا تشکیل می‌شود. بر این اساس در سطح استان، شهرستان و بخش کمیسیون‌های انتخابات مربوطه جهت نظارت بر انتخاب شوراهای اسلامی محدوده حوزه خود تشکیل می‌شوند.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس عنوان می‌کند: با توجه به ویژگی‌ها و صلاحیت‌های کمیسیون ملی انتخابات، این الگو بیش از هر الگوی دیگری امکان تحقق یک انتخابات با کیفیت و کارآمد را فراهم می‌کند. کمیسیون ملی انتخابات دارای ردیف بودجه مستقل است که سالیانه در قانون بودجه کشور پیش‌بینی می‌شود. البته برای این کمیسیون علاوه‌بر وظایف مذکور، رسالت نظارت بر ثبت احزاب و عملکرد آنها یا سایر وظایفی که بعدا قانونگذار ممکن است در موضوع انتخابات برای آن تعیین کند، پیش‌بینی شده است.