ماهنامه «نماینده» / مدت‌هاست که تطابق عملکرد مسئله برنامه‌ریزی در دولت، هماهنگی برنامه‌ها و حرکت کشور در مسیر مشخص و منطبق با اهداف بالادستی مورد توجه کارشناسان و نخبگان کشور است. این مسئله در ایام اخیر با مدّ نظر قراردادن برنامه بودجه سالیانه تشدید هم شده است. برای بررسی این مسئله در حوزه عمران با «محمدرضا رضایی کوچی»، رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن در ادامه از نظر می‌گذرد.
* دولت‌های یازدهم و دوازدهم چه میزان در عملیاتی کردن اهداف و برنامه‌های اسناد بالادستی کشور در حوزه عمران موفق بوده است؟
برای مشخص کرن موفقیت یا عدم موفقیت یک دولت ابتدا باید زیرساخت‌های اصلی کشور که محور توسعه کشور هستند را مورد بررسی قرار دهیم. بیشتر زیرساخت‌های کشور در حوزه عمران است که در کمیسیون ما تعریف می‌شود همچون شبکه ریلی، بزرگراه‌ها، آزادراه‌ها و فرودگاه‌ها و توسعه بنادر و مسکن. در برخی از این بخش‌ها دولت سرمایه‌گذاری کرده و موفقیت‌هایی به‌دست آورده اما در بخش‌هایی هم ضعیف عمل کرده است.
* در چه بخش‌هایی ضعیف عمل کرده است؟
مسکن؛ موضوع مهم مسکن حداقل ۳۰ درصد اقتصاد کشور را تشکیل داده و از همین مسیر صدها شغل و واحد تولیدی را می‌تواند فعال کند. متأسفانه دولت هم در عرصه برنامه‌ریزی و هم عمل ضعیف عمل کرده است.
* از وزارت راه و شهرسازی چه توقعی در این زمینه وجود داشته است؟ نقصانی در این خصوص در برنامه ششم وجود دارد؟
ما از آغاز دولت، بحث‌های گوناگونی را برای مسکن مطرح کردیم که متأسفانه هیچ‌کدام از سوی وزارت راه و شهرسازی به نتیجه نرسید. از روزهای ابتدایی طرح‌هایی مانند مسکن اجتماعی، صندوق مسکن و دیگر موضوعات مطرح شده، اما موفقیتش قابل قبول نبوده است یعنی دولت در این حوزه نمره منفی می‌گیرد.
* مسکن مهر جزو اینها بود؟ به نتیجه‌ای رسید؟
خیر؛ در این زمینه مشکلات فراوانی وجود دارد، درست است که مسکن مهر در برخی نقاط مشکلاتی مانند عدم جانمایی و کیفیت مناسب دارد، اما از طریق مسکن مهر بسیاری صاحب‌خانه شدند. بنابراین نمی‌توانیم برای همه نسخه واحدی بپیچیم. امروز مسکن مهر نیاز به اراده فراوزارتخانه‌ای و اتحاد همه دستگاه‌ها را دارد، در برخی مناطق، مسکن مهر هنوز کامل یا زیرساخت برخی آماده نشده، در بسیاری مواقع کیفیت مناسب نیست و شاهد تخریب این ساختمان‌ها هستیم.
* در بحث زیرساخت‌های ریلی و حمل‌ونقل ریلی در برنامه چطور؟ هم در برنامه و هم در عملکرد دولت؟
ما باید در کشور حداقل سالی ۱۰۰۰ کیلومتر شبکه ریلی بسازیم. این جزو برنامه‌های بالادستی است که متأسفانه در برنامه‌های کوتاه مدت دولت و البته در میدان عمل به درستی مورد توجه نیست. به دلیل کامل نبودن شبکه‌های ریلی در ایران، نقاط مهم به هم متصل نیست. برای نمونه راه‌آهن از تهران به شیراز رفته، به بن‌بست رسیده و ادامه پیدا نمی‌کند در حالی که راه‌آهن باید میان مبدأ و مقصد باز باشد، برای مثال از بنادر باشد تا مقصد، از آنجا که بنادر ما محل تولید کالا و واردات و صادرات هستند نیز به شبکه ریلی وصل نیستند، تنها ۱۱ درصد از بار را با این شبکه جابه‌جا می‌کنیم و باقی آنها را از راه جاده‌ها و برخی هم با هواپیما و کشتی. این امر نشان دهنده عملکرد ناموفق در شبکه ریلی است و با وجود پیش‌بینی اعتبارات خوب در بودجه، اما چیزی تخصیص پیدا نمی‌کند.
* دلیل آن چیست؟
یکی منابع و دیگری وصل کردن کشور به منابع دولتی. نزدیک به ۶۰۰ هزار میلیارد تومان و بیش از ۷ هزار پروژه داریم. اما تمام اینها را به منابع دولتی وصل کردیم. امسال بیشترین اعتبار در نظر گرفته شده برای بخش عمرانی، ۴۸ هزار میلیارد تومان است. این میزان تنها یک دهم از تمام پولی است که در این زمینه نیاز داریم. دلیل موفق نبودن در این حوزه، عدم استفاده از سرمایه‌گذار بخش خصوصی است، امروز کشور باید به سمت بخش خصوصی رود. ولی به دلیل وجود موانع مختلف، کسی جرأت وارد شدن به این بخش را ندارد.
امروز قوانین، دست‌وپا گیر بخش خصوص در کشور شده‌اند. گاهی دستگاه‌های نظارتی باعث ترس این بخش شده‌اند و گاهی هم دستگاه‌های اجرایی شفاف عمل نمی‌کنند. تمام این موارد در کنار هم، موجب عدم موفقیت در استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و فعالیت خارجی می‌شود. مدیران ما هم دل از این اختیارات برنداشته و نمی‌خواهند حوزه‌های اختیاراتشان محدود شود و انگیزه واگذاری ندارند.
* دولت در حوزه گردشگری و بافت‌های فرسوده به چه صورت عمل کرده است؟
در بحث بافت‌های فرسوده قوانین بسیار خوبی داریم، سالی ۱۰ درصد از بافت‌های فرسوده باید احیا شود. هم‌اینک ۱۴۰ هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد شهری و روستایی داریم که ۱۹ میلیون از جمعیت ما در این بافت زندگی می‌کنند. با این حال نیز در این حوزه موفق عمل نکردیم. عملکرد دولت در احیا و بازآفرینی بافت شهری قابل قبول نیست، البته برای این موضوع، ستاد شکل دادیم و براساس قانون باید سالی ۲۷۰ محله را شناسایی و در ۱۰ سال ۲۷۰۰ محله را بازآفرینی کنیم اما فکر می‌کنم با این منابع موجود و عدم انگیزه برای وارد کردن بخش خصوصی و عدم هماهنگی میان دستگاه‌ها و در مجموع عدم وجود اراده ملی، این قضیه سامان نیابد. البته براساس قانون ستاد بازآفرینی تشکیل شده که رئیس آن نیز رئیس‌جمهور است، اما تا کنون وی حتی در یکی از جلسات این ستاد شرکت نکرده است. بنابراین طبیعی است که نمی‌توان به موفقیت‌های این ستاد امیدوار بود.
* توجه دولت به بحث گردشگری به چه صورت بوده است؟
ایران ظرفیت گردشگری فراوانی دارد که اصلاً از این ظرفیت استفاده نکردیم. امروز فرودگاه مهرآباد و امام‌خمینی(ره) ویترین کشور ماست، قرار بود در آنجا یک شهر فرودگاهی ساخته شود، تا این شهر میزبان مسافران باشد، اما در عمل یک فرودگاه معمولی شد که از طریق آن نتوانستیم مسافر و توریست زیادی وارد کشور کنیم. البته آمار نشان می‌دهد که وضعیت هتل‌ها نسبت به گذشته بهتر است. اما با ظرفیت‌های موجود در کشور فاصله زیادی دارد. در صورت کار کردن بر روی ظرفیت گردگشری اصلاً نیازی به فروش نفت و مالیات نداریم. ظرفیت گردشگری ما به تنهایی می‌تواند کشور را اداره کند اما متأسفانه از این ظرفیت‌ها به‌خوبی استفاده نکردیم.
* دو نکته وجود دارد یا دولت اراده‌ای ندارد یا اینکه کوشش می‌کند اما نمی‌رسد. به طور کلی ارزیابی شما نسبت به میزان حرکت دولت به سمت اهداف تعیین شده در اسناد بالادستی چیست؟
دغدغه وجود دارد و دولت نیز می‌داند که توسعه بنادر و حمل‌ونقل ریلی و مسکن نیاز کشور است اما چابکی که برای محقق شدن این مشکلات نیاز است در دولت یافت نمی‌شود. زمانی است که من موضوعی را باور ندارم، حرکت هم نمی‌کنم. اما زمانی است که من نیاز را حس کرده و به آن باور دارم، اما جسم و فکرم چابکی لازم را برای انجام آن کار ندارم.
* براساس لایحه بودجه‌ای امسال، کدام موضوع در بحث عمرانی مورد توجه قرار می‌گیرد؟
همه موضوعات مهم است. به صورت متوسط ۴۰ درصد از اعتبارات عمرانی کشور کم شده است، در سال ۹۶ نزدیک به ۷۲ هزار میلیارد تومان اعتبار عمرانی داشتیم، در سال آینده این مقدار به ۴۸ هزار میلیارد تومان رسیده است. البته دولت ابتکار عملی انجام داده و منابع دیگری هم تعریف کرده است. برای مثال صندوق توسعه ملی، حمایت بانک‌ها، درآمد اختصاصی دستگاه‌های اجرایی. دولت عنوان کرده که این پول‌ها را با این ۴۸ هزار میلیارد تومان روی هم بگذارید و البته آن را دو بخش کرده است. بدین صورت که ۳۳ هزار میلیارد تومان از ۴۸ هزار میلیارد تومان به پروژه‌ها اختصاص داده شده و ۱۵ هزار میلیارد باقی‌مانده آن را با صندوق توسعه ملی و پول بانک‌ها و درآمد اختصاصی دستگاه‌های اجرایی روی هم بگذارند تا بتوانند پروژه‌های عمرانی را به سروسامان برسانند؛ یعنی تمام این پول‌ها با هم ۱۲۷ هزار میلیارد تومان می‌شود.
استفاده از این ظرفیت‌های تازه، جهش مثبتی را در پروژه‌های عمرانی ایجاد می‌کند. اما کار دشواری هم هست. مدیران ضعیف و ملاحظه‌کاری که جسارت و شجاعت نداشته و دید محدودی دارند، چنین ابتکاراتی عملی نمی‌شود. برای استفاده از این ظرفیت نیاز به مدیران شجاع، فهیم و با دید بلند داریم.
* با وضعیت موجود ورود بخش خصوصی الزامی است، برنامه مجلس در این زمینه چیست؟
مجلس، دولت را در همین قانون بودجه و برنامه ششم موظف به تعریف سامانه‌ای کرده که در آن اطلاعات کامل تمامی پروژه‌ها در دسترس همگان قرار می‌گیرد. الان نیز سامانه‌ای تعریف شده اما روشن و شفاف نبوده و دارای ابهاماتی است. طبیعتاً باید پروژه‌های کشور را ارزیابی و توجیه‌پذیر کنیم، یعنی روی آنها جاذبه قرار دهیم. ما در تلاش برای ایجاد فرصت و جاذبه‌هایی هستیم که پروژه‌هایی که می‌خواهیم واگذار کنیم پروژه‌های اقتصادی شده باشند. بسیاری از اینها اقتصادی نیستند یعنی در صورت تحویل خام آنها به پیمانکار، وی فرار می‌کند مگر اینکه امتیازاتی روی آن قرار دهیم. مجلس در تلاش است تا با همکاری مرکز پژوهش‌ها و دستگاه‌های نظارتی طرحی را آماده کند تا مشخص کنیم پروژه‌ها را با چه جاذبه‌ها و امتیازهایی به بخش خصوصی واگذار می‌کنیم.
نظر شما