به گزارش ماهنامه «نماینده»، اقلیم ایران از نظر داشتن معادن زیرزمینی غنی است اما متأسفانه شیوه‌های مورد استفاده در استخراج این معادن در کشور بسیار قدیمی است. استفاده از شیوه‌های انفجاری برای استحصال معادن در کشور ما مرسوم است، در حالی که این شیوه 3 تا 4 دهه پیش در دنیا کاربرد داشته است. یکی از نقاط ضعف این روش ابتدایی ایجاد گردوغبار است. پدیده‌ای که در برخی از استان‌های کشور به معضلی زیست‌محیطی تبدیل شده است. بخش معدن کشور باید براساس مدیریت صحیح اقداماتی برای برگرداندن طبیعت به حالت قبل از استخراج معادن داشته باشد که این کار می‌تواند در قالب طرح‌های درخت‌کاری و افزایش میزان فضای سبز، اجرایی شود. نظارت و پایش فعالیت معادن و همچنین کنترل و سنجش ضریب آلایندگی‌ها باید به‌طور مستمر در دستور کار ناظرین این بخش قرار گیرد. با توجه به اثرات منفی عملکرد ناصحیح در بخش معدن کشور بر محیط‌زیست نظارت و دقت در شیوۀ فعالیت‌های معادن امری ضروری است. گفت‌وگوی ماهنامۀ «نماینده» با «مرتضی صفاری نطنزی»، نمایندۀ مردم نطنز در همین ارتباط را در ادامه می‌خوانید:

*با توجه به اینکه شهرستان نطنز دارای معادن زیادی است، آثار سوء فعالیت معادن بر منطقه احساس می‌شود؟

فلات مرکزی ایران منطقۀ خشک و کم آبی است. البته شهر نطنز به‌دلیل موقعیت جغرافیای خود به‌صورت سنتی قنات‌هایی دارد. متأسفانه پس از اینکه معادن منطقه را واگذار و بدون نظارت آنها را رها کردند، معدن‌داران، بخش وسیعی از طبیعت زیبای شهر را تخریب کردند. این تخریب هم باعث ضربه به فضایی که می‌توانست مقصد گردشگری باشد شده و هم در اکوسیستم منطقه، اختلال ایجاد شده است.

*نحوۀ فعالیت معادن چگونه بر اکوسیستم منطقه تأثیر داشته است؟

بعضاً در حفاری‌هایی که در گذشته انجام می‌شد که به‌صورت مکانیزه هم صورت نمی‌گرفت، با ایجاد احتراق و انفجار مسیر آب‌های زیرزمینی را تغییر دادند. مسیر بسیاری از این آب‌ها که به‌صورت چشمه یا قنات بیرون می‌آمد و کشاورزان از آن استفاده می‌کردند در اثر این تخریب‌ها و انفجارها تغییر پیدا کرده یا به‌طور کلی چشمه بسته شده و دیگر آبی که قابل استفاده باشد، وجود ندارد.

عده‌ای برای بهره‌برداری از معادن خود چاه‌های غیرقانونی حفر کرده‌اند یا مسیر چشمه‌های موجود را به‌سمت معادن تغییر داده‌اند و با ایجاد استخرهای بزرگ آب و ذخیره‌سازی آب توسط معادن، باعث خشک شدن قنات‌ها و چشمه‌های مجاور معادن شده‌اند. همچنین تخریب‌های معادن باعث ایجاد ریزگردها در نطنز شده که موجب نابودی اقلیم زیست‌محیطی منطقه و کشاورزی آن شده است.

متأسفانه با تمام تلاش‌ها و پیگیری‌هایی که از طریق وزارت صنعت، معدن، تجارت و سازمان محیط‌زیست و سیستم قضایی داشتیم، هنوز برخورد قاطعی با آنها نشده است و تخریب‌ها همچنان ادامه دارد.

*عملکرد نهادهای مربوط به فعالیت معادن به چه صورت است؟ آیا تخلف تنها از سوی معدن‌داران است؟

معمولاً زمانی که شخصی به‌دنبال ثبت مجوز و بهره‌برداری از معدن می‌رود، وزارت صنعت، معدن، تجارت منطقه‌ای را برای اکتشاف در اختیار وی می‌گذارد که برای بهره‌برداری از این معدن باید مجوز بهره‌برداری بگیرد. این مجوز را باید سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان جنگل‌ها و مراتع صادر کنند. در مرحلۀ بعد ادارۀ صنعت و معدن استان محدودۀ مشخصی را در اختیار معدن‌دار قرار می‌دهد. به‌عنوان مثال اگر وزارتخانه 100 هکتار را برای بررسی معرفی می‌کند، در نهایت وزارت صنعت و معدن 2 هکتار را در اختیار معدن‌دار می‌گذارد.

متأسفانه گاهی به‌دلیل عدم نظارت این 2 هکتار از 100 هکتار اولیه هم بیشتر می‌شود و این میزان تخریب به‌صورت غیرقانونی انجام می‌گیرد. این خلافِ مجوزی هست که به معدن‌داران داده شده و هم خلاف مقررات سازمان حفاظت محیط‌زیست است اما تخریب‌ها انجام می‌گیرد.

*پس از صدور مجوز معادن، نقش نظارت تا چه اندازه اهمیت دارد؟ در قانون این نظارت برعهدۀ چه نهادی است؟

120 معدن در نطنز در حال فعالیت است که با توجه به تعداد بالای معدن، سطح بالای تخریب‌ها و تخریب‌های غیر قانونی و نیز عدم نظارت بر عملکرد معادن باعث نابودی اقلیم زیست محیطی منطقه و کشاورزی آن شده است.

در برخی مناطق معدن باید حداقل 500 متر تا مناطق مسکونی، مزارع و مناطق کشاورزی فاصله داشته باشد اما شاهد هستیم که معادن تا پشت در منازل مسکونی پیشروی کرده‌اند و آوارهای خود را درون زمین‌های کشاورزی و باغات مردم ریخته‌اند.

وظیفۀ نظارت برعهدۀ سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت صنعت، معدن، تجارت و ادارۀ منابع طبیعی (که واگذار کنندۀ زمین‌ها جهت بهره‌برداری هستند) است.

*آیا طبق قوانین مصوب، فضای سبز جایگزین طبیعت تخریب شده می‌شود؟

به میزان تخریب صورت گرفته باید فضای سبز در منطقه ایجاد کنند و این درحالی است که یک متر هم فضای سبز ایجاد نکرده‌اند. این عملکرد خلاف قوانین و ضوابط موجود است. در مناطقی همچون نطنز که امکان فعالیت بخش کشاورزی و معدن وجود دارد، باید توازنی میان عملکردها ایجاد شود تا اقدامات صورت گرفته در یک بخش اثر سوء بر بخش دیگر نداشته باشد و اهمیت ایجاد این تعادل بالاست.

متأسفانه برخی از تخریب‌ها در منطقه محافظت شدۀ کرکس انجام شده است. منطقه‌ای که در سال 86 به‌عنوان منطقۀ حفاظت شده ثبت شده است، قاعدتاً در منطقه‌ای که به‌عنوان منطقۀ حفاظت شده معرفی شده نباید چنین تخریب‌هایی وجود داشته باشد و اساساً نباید اجازۀ فعالیت معدن صادر شود. با اقدامات صورت گرفته هم اکوسیستم حیوانی و حیات وحش تخریب می‌شود و هم پوشش گیاهی منطقه تخریب می‌گردد.

در بعضی از موارد حتی مجوزها بدون اجازۀ سازمان حفاظت محیط‌زیست صادر می‌شود که مشخص نیست چطور وزارت صنعت، معدن تجارت یا اداره کل صنعت چطور اجازۀ چنین فعالیت‌هایی را می‌دهد. ما بارها به وزارت صنعت، معدن و تجارت اعتراض کردیم و علی‌رغم اینکه وزارت صنعت و شورای عالی معادن مصوباتی هم در این رابطه گذرانده‌اند، همچنان شاهد تخریب‌های غیرقانونی معادن هستیم.