سید مصطفی موسوی نژاد: سازمان امداد و نجات بعنوان متولی بحث امدادرسانی در سطح کشور و یکی از ارکان اصلی جمعیت هلال احمر محسوب می‌شود. این سازمان بعنوان ویترین جمعیت هلال احمر، در سوانح مختلف با همکاری سازمانهای دیگر این جمعیت تلاش نموده تا بتواند در بالاترین سطوح ملی و بین المللی، ارائه خدمات نماید. در طی ۱۱ ماه گذشته بجز سوانح اخیر در سیلاب‌ها، این سازمان ۳۵ هزار و ۲۵۶ ماموریت انجام داده که در آن به ۵۳۲ هزار و ۱۳۷ نفر امدادرسانی صورت گرفته است. از این‌رو بر آن شدیم تا با مرتضی سلیمی رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر کشور گفتگویی داشته و از آخرین وقایع و سوانح رخ داده و وضعیت آمادگی این سازمان باخبر شویم:
در مورد شرایط بحران و اینکه چه شرایطی در کشور رخ می‌دهد که سازمان امداد و نجات در آن حوادث ماموریت پیدا می‌کند تا به آن شرایط بحرانی ورود کند، توضیحی بدهید.
یک شورای عالی مدیریت بحران در کشور وجود دارد و در ذیل آن یک شورای هماهنگی مدیریت بحران داریم که ۱۴ کارگروه در آن تعریف شده و ریاست کارگروه امداد و نجات آموزش همگانی آن بر عهده سازمان امداد و نجات می‌باشد.
حوادث به سه سطح تقسیم می‌شوند. سطح محلی، منطقه‌ای و ملی. مدیریت حوادث محلی بر عهده فرماندار و حوادث منطقه بر عهده استاندار و اگر از حالت منطقه‌ای بالاتر برود، حوادث بصورت ملی تعریف می‌شود، مثل حادثه زلزله بم. گاهی اوقات حادثه‌ای با وسعت کم بوجود می‌آید اما ملی می‌شود، چون عوارض بسیاری دارد، شبیه آنچه در مورد پلاسکو رخ داد. هرگاه حادثه ملی باشد، سازمان امداد و نجات ورود می‌کند. در همه کشور، مسئولیت حوادث بحران با استاندار است بجز تهران که مسئولیت آن بر عهده شهردار می‌باشد.
در مورد سیل سیستان و حادثه اهواز سازمان امداد و نجات چه وظیفه‌ای داشته است؟
در سیل سیستان لزومی به ورود ما نبود چرا که این حادثه منطقه‌ای بود، اما به منظور تسهیل روند و بهبود نیازسنجی مردم منطقه ورود کردیم. من شخصا وظیفه خودم دیدم که در سیستان ورود کنم و من باب خداقوت و خسته نباشید به نیروهای سیستان به آنجا سفر کردم. البته با پیش‌بینی خوبی که یک هفته قبل صورت گرفته بود، استان سیستان و بلوچستان کاملا تجهیز شده بود و آمادگی برای حادثه وجود داشت.
در ماجرای اهواز هم که قطعی برق رخ داده بود، این ماجرا به سازمان امداد و نجات مربوط نمی‌شود.
هلال احمر ایران در مقایسه با صلیب سرخ سایر کشورها تا چه اندازه به روز است؟
در طول سالیان مختلف و بر اساس گزارش‌های منتشر شده همواره جمعیت هلال احمر ایران را در بین ۵ جمعیت برتر دنیا مطرح بوده است. در بحث لجستیکی و انبارهای امدادی و گستره شبکه امدادی بنابر توصیف روسا مختلف جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر، بی‌نظیر خوانده شده ایم. هلال احمر جمهوری اسلامی یکی از بزرگترین و قدرتمندترین جمعیت‌های دنیا و جزو پنج جمعیت مهم جهانی بوده و اعتبار بالایی از نظر فنی نزد مراجع بین المللی دارد. همچنین بر حسب شرح وظایفی که برعهده گرفتیم و پیشینه پرافتخار جمعیت هلال احمر در ایران، در برخی وظایف و فعالیت‌های بشر دوستانه، فراتر از نهضت در منطقه و حتی در سطح جهانی عمل کرده‌ایم. اما در برخی تیم‌بندی‌های عملیاتی برای رسیدن به سطح بالای جهانی هنوز نیاز به تلاش‌های بیشتری داریم که این حرکت نیز به طور جدی آغاز شده و در صددیم که تیم‌های عملیاتی خود را در سطح بین‌المللی نیز مطرح نماییم.
بودجه این سازمان از کجا تامین می شود؟
جمعیت هلال احمر یک نهاد مردمی و غیرانتقاعی است و در حال حاضر بزرگترین NGO بشر دوستانه و امدادی کشور به حساب می‌آید که در اساسنامه آن در ماده ۱۷و ۱۸ (که به تایید مجلس شورای اسلامی نیز رسیده است) نحوه تامین منابع تامین مالی آن ذکر شده است. اما متاسفانه در سال اخیر شاهد تغییراتی در حذف حق ثبت که مهم ترین منبع مالی درآمد به حساب می‌آید بودیم. امیدواریم هرچه زودتر این نقیصه رفع شود.
ماده ۱۷ - منابع مالی جمعیت علاوه بر آنچه که قانون درگذشته مشخص نموده است عبارت است از:
۴۲ درصد از درآمد حاصل از حق الثبت اسناد رسمی.
۵۵ درصد از محل درآمد یک درصد کارمزد ثبت سفارشات.
یک ریال از هر مراسله سفارشی و بیمه اعم از داخله و خارجه و مبلغ ۲ ریال از هر امانت پستی اعم از داخله وخارجه و مبلغ ۲ ریال و نیم از هر تلگراف اعم از داخله و خارجه که به و سیله الصاق تمبر خیریه از فرستندگان دریافت می‌شود.
اعانات، عواید و اموالی که در اجرای تصمیمات و مصوبات مراجع و سازمانهای دولتی و شهری اختصاص به جمعیت داده می‌شود و همچنین اعانات مردمی و کمکهای خارجی.
کمکهای دولت به منظور تامین منابع مالی کافی و تقویت نیروی جمعیت که باید همه ساله، ردیف اعتباری به عنوان اعانه در بودجه کل کشور منظور گردد.
معادل یک درصد قیمت هر بلیط هواپیما و کشتی که از هر مسافر باید اخذ و به حساب جمعیت واریز گردد.
تبصره- کمک های دولت که همه ساله در ردیف اعتباری به عنوان اعانه در بودجه کل کشور منظور می‌گردد، طبق این اساسنامه و مقررات و ضوابط خاص جمعیت به مصرف می‌رسد. دولت موظف است علاوه برمبلغ فوق در شئون مختلف، بذل مساعدت و همکاری لازم را با جمعیت بنماید.
ماده ۱۸- دولت موظف است کلیه وجوهی را که به موجب قانون تحت عنوان جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران وصول می‌نماید، به خزانه واریز و معادل آن را در بودجه سال آینده به حساب جمعیت منظور دارد.
اعضای هلال احمر چند نفر هستند و چه آموزش‌هایی می‌بینند؟
در یک تقسیم بندی کلی دو نوع آموزش وجود دارد. یک آموزش همگانی و یک آموزش تخصصی. در آموزش همگانی دامنه فراگیران در سطح ملی و گاه بین‌المللی است و با هدف افزایش تاب‌آوری جامعه در برابر بلایای طبیعی و انسان ساخت و افزایش سطح آمادگی و پاسخگویی و بالا رفتن سطح ایمنی در جامعه است. اما جمعیت هلال احمر در بخش اعضا نیز دامنه فعالیت‌های بشر دوستانه را گسترش داده و از کودک تا سالمند را به نوعی در کارهای بشر دوستانه و شرکت در فعالیت‌های نوع دوستی همراهی می‌کند. از کودکان ۵ ساله آموزش‌های امدادی و بشر دوستانه آغاز و تا ۲۹ سالگی این آموزش‌ها باشیوه‌های مختلف و متناسب با گروه سنی ادامه پیدا می‌کند. بر طبق آمار نزدیک به ۲ میلیون عضو در سازمان جوانان جمعیت هلال احمر حضور دارند.
در سنین ۱۸ سالگی به بعد نیز در قالب امدادگر و نجاتگر این اعضا آموزش‌های تخصصی بر حسب نوع رسته عملیاتی که شامل ۱۷ تیم عملیاتی است، آموزش‌های تخصصی می‌بییند که در حال حاضر ۷۰هزار امدادگر در قالب تیم‌های تخصصی، آموزش‌های پایه و تخصصی را گذرانیده‌اند و در قالب تیم‌های امدادی فعالیت می‌کنند.
همچنین از سن ۲۹ سالگی نیز این اعضا با حضور در سازمان داوطلبان نقش حامی و همراه را در فعالیت‌های بشر دوستانه مختلف بر عهده می‌گیرند که طیف وسیعی از مردم اعم از هنرمندان، خبرگان و اقشار مختلف جامعه نیز در این گروه قرار می‌گیرند و آموزش‌های مختلفی برای بهبود سبک زندگی و افزایش حس بشردوستی می‌بیننید.
اقدامات خود برای زلزله تهران را تشریح کنید.
ما در این بخش جدیدا کار بسیار خوبی کردیم. با دستور رئیس جمعیت هلال احمر یک کارگروه زلزله تهران به ریاست دبیرکل جمعیت تشکیل شده است. دو کمیته هم با نام‌های کمیته علمی و عملیاتی تعریف شده است. مدیریت کمیته عملیاتی با سازمان امداد و نجات می‌باشد. در وهله اول شرح وظایف تمام اجزای جمعیت هلال احمر را آماده کردیم. دو هفته قبل در جلسه کارگروه امداد و نجات این شرح وظایف را برای تمام اعضای کارگروه تشریح کردیم. از بسیج، آموزش و پرورش، برق، اورژانس و ... در حادثه زلزله تهران خواسته‌ایم که وظایف خود را تعریف کنند. قرار شده است طی یک ماه این نهادها وظایف خود را برای ما بیاورند. در آن صورت ما می‌دانیم از صفر تا صد حادثه تهران چه نیازهایی وجود دارد. ما باید طبق مصوبه برای یک میلیون نفر تجهیزات لازم را پیش‌بینی کنیم. با آماده شدن این برنامه، حتی اگر فردی از مدیریت بحران چیزی نداند می‌تواند این حادثه را مدیریت کند.
آیا سناریو مختلفی برای واکنش سریع در برابر زلزله بزرگ مانند تهران دیده شده است؟
از نظر لرزه‌خیزی تهران بسیار لرزه‌خیز است و در طول تاریخ، ری و شمیرانات بارها در اثر زمین‌لرزه آسیب‌های جدی دیده است. بررسی‌های کارشناسی، به‌ویژه بعد از مطالعات جایکا درخصوص زلزله تهران نشان می‌دهد که در اثر زلزله مخرب تهران بیش از یک میلیون ساختمان تخریب و آسیب خواهد دید و قریب به ۱.۵ میلیون کشته در اثر این زلزله بر جای می‌ماند. البته سناریوهای مختلفی درخصوص آسیب‌های ناشی از زلزله تهران پیش‌بینی شده است. ولی به‌هرحال آنچه مسلم است، این است که در صورت وقوع زلزله در تهران علاوه بر مخاطره زلزله که خود آسیب‌های زیادی دارد، با مخاطرات ثانویه‌ای نیز روبه‌رو خواهیم بود که به‌مراتب خطرات و آسیب‌های بیشتری از زلزله خواهد داشت. همچنین به‌تبع تلفات، خسارات ناشی از این آسیب‌ها تابعی از زمان وقوع و نحوه امدادرسانی خواهد بود. در دوهزار سال گذشته در تهران، منطقه ری پنج، شش بار زلزله هفت ریشتری داشته و آخرین زلزله‌ای که در شرق تهران و در مارس ۱۸۳۰ میلادی رخ داده، بزرگی‌اش بیش از هفت ریشتر بوده. در محاسباتی که انجام شده، دوره ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال برای تکرار زلزله‌ها مشخص شد. از این زمان، ۱۵ سالش مانده است. بر همین اساس در جمعیت هلال احمر در طول دو سال گذشته کمیته زلزله تهران تشکیل شده است. این کارگروه در طول یک سال گذشته فعالیت‌های مختلفی داشته و یکی از دستاوردهای بزرگش نیز پیش‌بینی هفت سناریوی مختلف امدادرسانی در زلزله تهران بر اساس مطالعات جایکا و انتخاب بدترین وضعیت بوده است. تقریبا می‌توان گفت تمام سازمان‌ها و زیرمجموعه‌های جمعیت هلال احمر در حال حاضر نسبت به وظایف خود برای وقوع زلزله تهران و فرایندهای آن، آمادگی، آگاهی و اطلاعات لازم را دارند. ولی به‌هرحال زلزله تهران عزم ملی می‌خواهد و اجرای کامل برنامه‌های پیش‌بینی‌شده جمعیت نیازمند نگاه خاص و حمایتی به‌خصوص از جانب دولت و مجلس است.
بعد از آماده شدن برنامه‌تان، اگر زلزله تهران رخ داد، وضعیت انبارها و تجهیزات شما چطور خواهد بود؟ آیا اقلام ۲۲ گانه تکمیل است؟ در تجهیزات خود کمبودی ندارید؟
در همین کارگروه، استان‌های معین برای تهران مشخص شده‌اند و برای آن‌ها مناطق تهران را تقسیم‌بندی کرده‌ایم و برای هر استان یک اکشن پلن نوشته‌ایم که ان‌شاالله تا یک ماه و نهایتا ۴۵ روز دیگر آماده خواهد بود. در این اکشن پلن آمده است که در هر منطقه چقدر جمعیت وجود دارد، چندنفر از آن‌ها بچه، چندنفر خانم، چند نفر آقا و با چه محدوده سنی وجود دارند. این آمادگی برای ۱ میلیون نفر آسیب‌دیده وجود خواهد داشت. ۷ سناریو برای زلزله تهران تعریف کرده‌ایم که با فعال شدن گسل‌های مختلف و حوادث گوناگون چه شرایطی رخ می‌دهد و باید چه اقداماتی صورت بگیرد.
استاندارد اقلام ۲۲ گانه برای تهران برای ۱۰% جمعیت است، اما رئیس هلال احمر تهران اذعان داشته ما این اقلام را برای کمتر از ۲% مردم آماده داریم. این موضوع در صورت رخ دادن حادثه‌ای بزرگ، فاجعه ایجاد نخواهد کرد؟
ما قبلا سناریو تعریف شده‌ای نداشتیم. اما امروز ۷ سناریو نوشته شده است. اگر سناریو A اتفاق بیفتد ما فقط برای ۵۰هزار نفر اقلام ۲۲گانه را نیاز خواهیم داشت. ضمن اینکه باید بدانیم این اقلام تاریخ مصرف دارد و فاسد شدنی است. ما برای آن یک میلیون نفر مصوب، وضعیت خوبی داریم. وضعیت ما عالی نیست، اما خوب است. ما حداقل‌ها را برای ۷۲ ساعت اولیه پوشش می‌دهیم. در ورزقان مدیر منطقه زلزله زده من بودم. آن‌قدر کمک کرده بودیم که مردم در هفته اول حادثه دنبال خمیردندان و مسواک می‌گشتند. حضرت آقا (مقام معظم رهبری) که تشریف آورده بودند، فرمودند: «الحمدلله مشکل خاصی نیست که به خمیر دندان و مسواک رسیده است.» رهبری دستور فرمودند که ۱۲۰ نفر از نیروهای سازمان را کربلا فرستادند.
اما برای تهران این آمادگی وجود ندارد. برای آواربرداری در ۷۲ ساعت اول واقعا مشکل خواهیم داشت. در کوچه ۶ متری ماشین آتش‌نشانی و ماشین نجات نمی‌تواند برود اما ساختمان ۱۵ طبقه ساخته می‌شود.
اما در بخش اسکان اضطراری و تغذیه در ۷۲ ساعت اول هیچ مشکلی نخواهیم داشت.
در مورد حادثه پلاسکو و نقش سازمان امداد و نجات بفرمایید.
در حادثه پلاسکو، سازمان امداد و نجات پیشتیبان بود. مسئولیت در شهر تهران با شهرداری تهران است. همین حادثه اگر در شهر دیگری رخ می‌داد، سازمان امداد و نجات مسئولیت امر را بر عهده داشت. ساعت ۹ از موضوع باخبر شدم و ساعت ۱۰ درخواست هلیکوپتر داده شده بود. ما بعنوان پشتیبان وارد گود شدیم. عده‌ای گله داشتند چرا در پلاسکو سگ‌های زنده‌یاب کاری نکردند، خوب در ۵۰۰ درجه حرارت سگ‌ها چه می‌توانند بکنند؟ تونلی که بچه‌های سازمان امداد و نجات زدند، خیلی من را نگران کرد. خوشبختانه کارکنان سازمان امداد و نجات که داخل ساختمان بودند، همگی از ساعت ۸ ساختمان را تخلیه کردند.
اگر مدیریت حادثه پلاسکو به سازمان امدادو نجات داده می‌شد نیز همان کاری را می‌کردیم که شهرداری انجام داد.
به نظر شما آیا ما از حوادث گذشته، از بم، از پلاسکو و ... درس گرفته‌ایم؟ آمادگی‌های لازم را ایجاد کرده‌ایم؟
ما از بم درس نگرفتیم. ما از حوادث رخ داده درس نگرفتیم. من از اولین نفراتی بودم که در بم حضور داشتم و ۶ ماه درگیر بم بودم. اگر درس گرفته بودیم سازمان مدیریت بحران ما نباید بدون قانون باشد. یک سال و نیم، دو سال است که این سازمان قانون ندارد. ما احساسی عمل می‌کنیم. در ایام حادثه داغ هستیم، بعد از آن که کمی می‌گذرد یادمان می‌رود. بنده شخصا وقتی به سفری در استان‌ها می‌روم خبر نمی‌دهم و ساعت صفر می‌زنم، نوع آن را هم اعلام نمی‌کنم تا ببینم واقعا چقدر آماده‌ایم. ببینیم چندتا از ماشین‌های ما سوخت لازم برای عملیات را دارند. همه تجهیزات ما سالم است یا نه. سرخودمان را که نمی‌خواهیم کلاه بگذاریم.
نظر شما