به گزارش «نماینده» در پی صدور فرمان اجرایی ترامپ مبنی بر ممنوعیت ورود اتباع ۷ کشور مسلمان به خاک آمریکا، یکی از اصلی ترین سوالاتی که پیش می آید آن است که این فرمان چه نسبتی با برجام دارد و آیا نقض آن به شمار نمی آید؟

بند ۲۹ برجام تصریح می کند؛ «اتحادیه اروپا، اعضای اتحادیه و دولت آمریکا بر اساس قوانین خود از تصویب هر سیاست تازه ای که مخصوصا بخواهد بر روند عادی سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران اثر مستقیم و معکوس بگذارد اجتناب می کنند.» بر این اساس باید گفت فرمان اجرایی ترامپ به روشنی و با صراحت به دلیل ممانعت از سفر تجار و بازرگانان ایرانی به آمریکا، نقض برجام محسوب می شود و نباید به سادگی از کنار آن گذشت.

برخورد سهل اندیشانه دولت با مصوبه سال گذشته دولت باراک اوباما در مورد محدودیت صدور ویزا برای کسانی که طی ۵ سال اخیر به ایران سفر کرده اند، بستر زیاده خواهی های بعدی و آنچه ترامپ انجام داد را فراهم کرد. طبق آن مصوبه معروف به H.R.۱۵۸، شهروندان ۳۸ کشور جهان که قبلاً برای سفر به آمریکا به اخذ روادید نیاز نداشتند، اگر در پنج سال گذشته به ایران، عراق، سودان و سوریه سفر کرده باشند باید برای سفر به آمریکا تقاضای دریافت روادید کنند. شهروندان این چهار کشور هم حتی اگر تابعیت اروپایی داشته باشند، باید برای رفتن به آمریکا روادید دریافت کنند. این مصوبه از ۱۰ بهمن سال ۱۳۹۴ اجرایی شد.

همان ایام نشریه آمریکایی فوربس در تحلیلی به اثرات این مصوبه دولت اوباما پرداخت و نوشت؛ «در واقع این اقدام آشکارا با برجام در تناقض است. بر اساس این توافقنامه هسته ای که بین ایران و گروه ۱+۵ (اعضای دائم شورای امنیت و آلمان) شکل گرفته، ایالات متحده پذیرفته است از هرگونه سیاستی که مشخصا بخواهد مستقیما و به گونه ای نامطلوب عادی سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران را تحت تاثیر قرار دهد، خودداری کند.»

نویسنده همچنین خاطرنشان کرد: «گرچه این لایحه مستقیما 'عادی سازی تجارت' با ایران را تحت تاثیر قرار نمی دهد اما به طور غیرمستقیم در بازسازی موفقیت آمیز اقتصاد ایران پس از لغو تحریم ها اختلال ایجاد خواهد کرد. هیچ کس نمی تواند استدلال کند که لایحه لغو معافیت روادید با تعهدات آمریکا در توافق هسته ای ایران آشکارا در تضاد است اما می توان استدلال کرد که این اقدام نشان دهنده 'بدقولی' آمریکا در پایبندی به تعهدات خود در برجام است. این اقدام نمی تواند باعث فروپاشی کامل برجام شود اما می تواند تاثیری بسیار منفی بر اجرای بی نقص و بدون تنش برجام داشته باشد.»

در واقع برخورد همراه با مماشات دولت یازدهم با مصوبه سال گذشته آمریکا، واشنگتن را به این نتیجه رسانده است که چنین اقداماتی با واکنش قاطعی مواجه نخواهد شد و هزینه ای برای آنها نخواهد داشت. این برداشت از وضعیت و استراتژی طرف مقابل، راه را برای اقدامات مشابه باز کرده و با این روند، در آینده نیز باید منتظر چنین سنگ اندازی ها و نقض هایی بود.

دورنمای اقدام ترامپ چیست؟

درباره چرایی اقدام دولت جدید آمریکا باید به این نکته توجه داشت که این فرمان درواقع قطعه ای از یک پازل بزرگ تر است. پازلی که می توان آن را «پروژه تست آستانه تحمل» نامید و فرمان اجرایی ترامپ نخستین مورد از این دست اقدامات است. نتایج این پروژه، استراتژی دولت ترامپ در قبال جمهوری اسلامی ایران را تعیین خواهد کرد.

چند روز پیش اندیشکده آمریکایی هریتیج نشستی را با حضور کارشناسان درباره مسائل ایران و آمریکا و توافق هسته ای برگزار کرد. جی سولومون تحلیلگر نشریه وال استریت ژورنال و نویسنده کتاب «جنگ های ایران: بازیهای جاسوسی، نبردهای بانکی و قراردادهای محرمانه ای که شکل خاورمیانه را تغییر داد» در بخشی از سخنان خود درباره سیاست دولت جدید آمریکا در قبال ایران گفت؛ «حس می کنم که در یک سال آینده، دولت ترامپ تلاش خواهد کرد ایران را آزمایش کند و توافق هسته ای را به شدت اجرایی کند. احتمال دارد تحریمهایی علیه شرکتهای وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران به علت فعالیتهای غیرهسته ای آنها و نقض حقوق بشر و انتقال تسلیحات به سوریه اعمال شود. دولت ترامپ در ماههای نخست تلاش خواهد کرد تا ایران را از نظر اعمال تحریمها علیه شرکتهای ایرانی بسنجد و ببنید که آیا ایران به حرف خودش عمل خواهد کرد که هرگونه اعمال تحریمها به معنای نقض توافق هسته ای است و ایران از توافق هسته ای عقب خواهد نشست. من پاسخ این سوال را نمی دانم. فکر می کنم درهرحال، دولت ترامپ خواهد کوشید ایران را از این منظر امتحان کند. دولت ترامپ خواهد کوشید ایران را در سوریه و خلیج فارس و عراق امتحان کند و درمقابل اقدامات ایران بایستد حال آنکه در چهار تا پنج سال گذشته، آمریکا این کار را انجام نداده است.»

تبدیل برجام به اهرم فشار

تماس اخیر ترامپ با پادشاه سعودی و تاکید آنها بر لزوم اجرای سختگیرانه برجام موید این نظریه است که دولت وی بر خلاف ادعاهای پیشین درپی پاره کردن برجام نیست و همانطور که اوباما و تیم وی بارها تاکید کرده بودند چنانچه ترامپ نسبت به برجام توجیه شود، تصمیم به برهم زدن آن نخواهد گرفت.

از قضا برجام به دلایل مختلف دارای ظرفیت هایی است که آمریکایی ها به هیچ عنوان تمایل ندارند آن را از دست بدهند و درپی آن هستند که از فرصت های نهفته در آن کمال استفاده را کرده و در واقع آن را به ابزاری برای افزایش فشار تبدیل کنند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی سوم آذر ماه امسال در دیدار با بسیجیان در این مورد فرمودند؛ «حرف من در این زمینه به مسئولین و به مردم این است که این توافق هسته‌ای که اسمش را گذاشته‌اند برجام، نباید تبدیل بشود به یک وسیله‌ای برای فشار هرچند وقت یک‌باری از سوی دشمن به ملّت ایران و به کشور ما؛ یعنی نباید اجازه بدهیم که این را وسیله‌ی فشار کنند. مسئولین به ما گفتند که ما این کار را انجام میدهیم، این اقدام را میکنیم برای اینکه فشارهای تحریم برداشته بشود؛ حالا علاوه بر اینکه آن کاری را که آن‌وقت قول دادند بکنند و بنا بود همان روز اوّل انجام بگیرد و تا هشت و نُه ماه هنوز به‌طور کامل انجام نگرفته و ناقص است -که مسئولین ما این را صریحاً بیان میکنند؛ آنهایی که خودشان دست‌اندرکار بودند این را صریحاً بیان کردند و بیان میکنند- [انجام ندادند]، این را باز وسیله‌ای قرار بدهند برای فشارهای مجدّد به جمهوری اسلامی؛ نه، جمهوری اسلامی با اتّکاء به قدرت الهی و با باور کردن قدرت حضور مردم، از هیچ قدرتی در دنیا هراس ندارد.»

بدون شک اولین گام در مسیر جلوگیری از تبدیل برجام به اهرم فشار، اقدام جدی و قاطعانه در برابر اولین قدم دولت ترامپ در «پروژه تست آستانه تحمل» است. پارلمان عراق با اکثریت آراء اقدام متقابل علیه طرح ترامپ برای ممانعت از ورود اتباع عراقی به آمریکا را تصویب کرد و با تصویب این قانون از سازمان ملل و اتحادیه عرب خواست تا موضعی قاطع را در برابر این اقدام آمریکا اتخاذ کنند.

بی عملی و اقدام ضعیف در مقابل خصومت کاخ سفید از سوی نهادها و دستگاه های مسئول در جمهوری اسلامی ایران، در مقایسه با عملکرد سریع و قاطع عراق که تا چند سال پیش تحت اشغال کامل متجاوزان آمریکایی قرار داشت، در تاریخ ثبت شده و موجب پرسش و تاسف شدید آیندگان خواهد شد.